Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət
siyasətidir
Ölkəmizdə müxtəlif dini və etnik qruplar qarşılıqlı hörmət
şəraitində yaşayır
Multikultural siyasət və yanaşma bütün dünya boyu geniş yayılıb. Bu siyasət və yanaşmaya cəmiyyətdə müxtəlif mədəniyyətlərə bərabər hörmətin təbliği, mədəni müxtəlifliyin müdafiəsinə dəstək verən siyasət daxildir. Bundan başqa, hökumətin müxtəlif etnik və dini qruplarla bağlı siyasəti də multikultural yanaşmaya aiddir.
"Modern Diplomacy”də Alessio Stilonun müəllif olduğu yazıda multikulturalizmin Azərbaycanın dövlət siyasəti olduğundan bəhs edib. Yazıda qeyd olunur ki, xanım Kamilla Habusburq-Lotrinqem bu yaxınlarda bildirmişdi ki, hökümət siyasətinin və strategiyasının müxtəlif istiqamətləri iki hissəyə bölünür. Onlardan birincisi çox vaxt interkulturalizm adlandırılır. İnterkulturalizmdə müxtəlif mədəniyyətlər arasındakı qarşılıqlı təsir və əlaqələr araşdırılır. İkincisi, “multi-kulti” birgə yaşayış şəratidir. Müxtəliflik, mədəni unikallıq şəraitində “multi-kulti” birgə yaşayış mərkəzi mövqedə olur. Bu yanaşmaya əsasən mədəni təcridlə yerli xalqın, yaxud hər hansı bir ərazinin mədəni unikallığı qorunur. Bundan başqa, bu siyasət qlobal mədəni müxtəlifliyə də öz töhfəsini verir.
Yuxarıda qeyd olunan iki strategiya Azərbaycan kimi Asiya ölkələri tərəfindən daha da inkişaf etdirilib və “üçüncü yol” kimi meydana çıxıb. Azərbaycanda dövlət siyasəti yardımçı orqanların (vətəndaş cəmiyyəti, institutlar, beyin mərkəzləri) müəyyən fəallığı ilə birgə həyata keçirilir.
Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasətidir. Multikulturalizm respublikanın həyat tərzinə çevrilib və bu, ölkədə yaşayan bütün etnik və dini qruplar arasında qarşılıqlı anlaşma və hörmət şəraiti yaradıb. Azərbaycan Prezidenti bu il yanvarın 10-da imzaladığı sərəncamla 2016-cı ili “Multikulturalizm ili” elan edib. Bu qərar Azərbaycanın tolerantlıq ənənələrinə, sivilizasiyalararası dialoqa yardım etdiyi üçün qəbul olunub.
Azərbaycan Şərqi Avropa ilə Qərbi Asiya arasındakı xüsusi mövqeyinə, sosial-siyasi məzmununa – Azərbaycanda müxtəlif dini və etnik qruplar qarşılıqlı hörmət şəraitində yaşayır – görə, multikulturalizmi xarici siyasətinin strateji alətinə çevirib. Regionda qeyri-sabitlik üzündən yaranmış problemlərə, qonşuluqdakı Ermənistan ilə Dağlıq Qarabağ regionu üzündən davam edən münaqişəyə baxmayaraq, Azərbaycan multikulturalizm və tolerantlıq ənənələrinin inkişafı, güclənməsi üçün lazımi siyasi və sosial şəraitin yaradılmasına səy göstərir.
Tarixi nöqteyi-nəzərdən, müxtəlif etnik və dini qrupların nümayəndələri Səfəvilər imperiyasının yarandığı dövrdən XIX-XX əsrlərədək – buraya Azərbaycan Demokratik Respublikası və ölkənin Sovet İttifaqına daxil edildiyi dövrlər aiddir – Azərbaycanda birgə sülh şəraitində yaşayıb. Hazırda Azərbaycan müxtəlif mədəniyyətlərə məxsus insanların sülh şəraitində birgə yaşayışı üçün model rolunu oynayır. Qeyd edək ki, 1918-ci ildə Azərbaycanda müsəlman aləmində ilk dəfə dünyəvi, demokratik respublika yaradılıb. 1919-cu ildə isə ölkədə qadınlara səsvermə hüququ verilib.
Azərbaycanda dünyanın ən qədim məscidlərindən
biri yerləşir. Şamaxıda yerləşən
məscid 743-cu ilə
aid edilir. Bununla yanaşı, Azərbaycanda
dünyanın ən qədim xristian kilsələrinə də
rast gəlinir. Ölkədə 12-13-cü əsrlərə aid
erməni kilsəsi də var. Şəki şəhəri yaxınlığındakı
Qafqazın ən qədim kilsələrindən
birini də qeyd etmək lazımdır. Bu, Qafqaz Albaniyası dövrünə aid edilən
kilsəsdir. Bundan əlavə,
Bakı yaxınlığında
zərdüşt məbədi,
atəşpərəstlərin sitayiş etdiyi məbəd yerləşir.
Azərbaycanda bütün tarix boyu müxtəlif dinlərin və mədəniyyətlərin nümayəndələri
məskunlaşıb. Bu, ölkədə müxtəlif
dinlər arasında birgə yaşayışın
dərin izlərinin olduğunu nümayiş etdirir. Hazırda Azərbaycan Respublikasında
qeydiyyatdan keçmiş
649-dan çox dini icma var. Bunlardan 37-i qeyri-islami icmalardır.
Ölkədə 13 kilsə fəaliyyət
göstərir. Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlər
Kafedralı (1907-ci ildə
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin maliyyə yardımı ilə tikilib) 1991-ci ildə Rus provoslav kilsəsinə
verilib. 2001-ci ildə Bütün Rusiyanın və Moskvanın patriarxı II Aleksi Azərbaycana səfər edib. Patriarxın səfəri zamanı bu məbədə kilsə statusu verilib. Hazırda Bakıda 3, Gəncədə
və Xaçmazda 1 rus provoslav kilsəsi
fəaliyyət göstərir.
Azərbaycandakı katolik icması
isə 1999-cu ildə qeydiyyatdan keçib.
2000-ci ildə katolik icması dini mərasimlərin keçirilməsi üçün
xüsusi bina alıb və daha sonra bu
bina kilsəyə çevrilib. Azərbaycanla Vatikan arasındakı razılaşmaya əsasən,
2007-ci ildə Bakıda
Roma Katolik kilsəsi inşa edilib. Bundan başqa, 2500 ildən çoxdur ki ölkədə yəhudilər
məskunlaşıb. Buradakı yəhudilər dini dözümsüzlük, yaxud
ayrı-seçkilikdən heç
vaxt əziyyət çəkməyib. Azərbaycanda hazırda 6 yəhudi icması qeydiyyatdan keçib və 7 sinaqoq var.
Azərbaycan dünya mədəni irsinin qorunmasına da öz tövhəsini
verir. Buna misal olaraq Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Roma katokombalarının,
Strasburq kafedralının,
Versal sarayındakı
(Paris) qədim abidələrin,
Kapitoli muzeyinin (Roma), Luvr muzeyinin (Paris), Trapezitsa muzeyinin restavrasiyasını göstərmək
olar.
Ölkədə dövlət səviyyəsində
multikulturalizm və tolerantlığın inkişafı
dövlətçiliyin qədim
tarixinə, bu ənənələrin inkişafına
əsaslanır. Azərbaycan hökumətinin səyləri nəticəsində,
hazırda bu anlayış dövlətçiliyin
ideologiyası və dövlət siyasəti kimi formalaşıb.
Bu anlayışın siyasi əsasları ölkə Konstitusiyası,
hüquqi sənədlər,
qanunlar və sərəncamlarda öz əksini tapıb. Onun əsas amillərindən biri olan dini
azadlıq Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının
48-ci maddəsində əks
olunub. Konstitusiyanın bu maddəsi
vicdan azadlığını
təmin edir. 48-ci maddəyə əsasən, Azərbaycan
vətəndaşları istədikləri
dini inancı seçə, yaxud heç bir dinə inanmaya bilər. Bundan başqa, Azərbaycan
vətəndaşları din haqda fikirlərini də sərbəst şəkildə ifadə
edə bilər.
Bundan başqa, 1992-ci ildə qəbul edilmiş “Dini etiqad azadlığı haqqında” qanun hər bir Azərbaycan
vətəndaşının istədiyi dinə etiqad etməsini və din haqda fikirlərini bölüşməsini
təmin edir. Konstitusiyanın 18-ci maddəsinin
1 və 3-cü bəndlərində
qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən
ayrıdır, bütün
dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir, insan ləyaqətini alçaldan
və ya insanpərvərlik prinsiplərinə
zidd olan dini cərəyanların yayılması və təbliği qadağandır.
Yuxarıda qeyd olunan qanunlara əsasən, Azərbaycan Respublikası
de-yuri və de-fakto müasir dünyəvi dövlətdir.
Dövlət büdcəsindən və
Prezidentin Ehtiyat Fondundan ayrılan maliyyə vəsaitləri
ilə Azərbaycan hökuməti ictimaiyyətə
dəstəyini nümayiş
etdirir. Nəticədə ölkədə onlarla milli-mədəni mərkəz fəaliyyət
göstərir. Buraya
“Dostluq” cəmiyyəti,
rus icması, Slavyan mədəni mərkəzi, Azərbaycan-İsrail
ictimai birliyi, Ukrayna ictimai birliyi, “Ronai” kürd mədəni mərkəzi, “Samur” ləzgi milli mərkəzi, Azərbaycan-Slavyan
mədəni mərkəzi,
tat mədəni mərkəzi,
Azərbaycan-Tatar ictimai
birliyi, “Tuqan-tel” tatar mədəni birliyi, “Yaşlıq” tatar mədəni mərkəzi, “Krım” krım tatarlarının ictimai birliyi, gürcü icması, Azərbaycan-Gürcüstan humanitar
ictimai birliyi, ingiloy ictimai birliyi, çeçen mədəni mərkəzi,
Ahısxa türklərinin
“Vətən” adlı
ictimai birliyi, “Sona” Ahısxa türk qadınlarının
ictimai birliyi, talış mədəni mərkəzi, avar ictimai birliyi, dağ yəhudilərinin icması, Avropa yəhudilərinin (aşkenazi)
icması, Gürcüstan
yəhudilərinin icması,
yəhudi qadınlarının
humanitar assosiasiyası,
“Kopelhaus” alman mədəni birliyi, udin mədəni mərkəzi, “Poloniya” – polyakların mədəni
mərkəzi, “Mada” beynəlxalq talış assosiasiyası, “Avesta” talış assosiasiyası,
“Orain” udin mədəni mərkəzi,
“Buduq” mədəni mərkəzi və çaxur mədəni mərkəzi daxildir. Bundan başqa, klub əsasında yaradılmış
həvəskar birlikləri,
milli və dövlət teatrlarını,
həvəskar assosiasiyaları,
etnik azlıqların kompakt yaşadığı
ərazilərdə fəaliyyət
göstərən klubları
da qeyd etmək
olar.
Azərbaycan dövləti etnik azlıqların dilində
olan onlarla qəzet və jurnalın nəşrinə,
o cümlədən radio və
televiziya proqramlarına
dəstək verir. Yaxın
Şərqdəki dini
və etnik münaqişələrin fonunda
Azərbaycan 2016-cı ili “Multikulturalizm ili” elan edib.
Dövlətin başçılığı
ilə həyata keçirilən bu cür multikulturalizm – buna “yumşaq güc”ün əsasında
həyata keçirilən
siyasət kimi baxmaq olar – dünyanın
başqa ölkələri,
xüsusilə də,
20 ildir ki, radikallığın geniş
yayıldığı Yaxın
Şərq dövlətləri
və cəmiyyətləri
üçün model ola
bilər.
Son zamanlarda Azərbaycanın
paytaxtında Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu daxil olmaqla,
bir çox beynəlxalq tədbirlər
keçirilib. Azərbaycanın
paytaxtı bu foruma 2011-ci ildən ev sahibliyi
edir. Bu forum vasitəsilə
dünya alimlərinin
və mədəniyyət
nümayəndələrinin iştirak etdiyi nüfuzlu beynəlxalq platformanın yaradılması
hədəfə alınıb.
Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunda nüfuzlu ekspertlər qlobal humanitar problemləri müzakirə edir. Bu konfransda məşhur
dövlət və ictimai xadimlər, 13 Nobel mükafatçısı daxil
olmaqla, nüfuzlu alimlər, jurnalistlər, qeyri-hökumət təşkilatlarının
nümayəndələri və
digər hörmətli
qonaqlar iştirak edib.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 29 dekabr.-
S.13.