Ədalətsizliyə, şovinizmə fəal
müqavimət şüuru…
Tərbiyə edən
çağdaş Güney Azərbaycan ədəbiyyatı
yaranmaqdadır
Güney
Azərbaycanda milli demokratiya ədəbiyyatın (1941-1990) ənənələrini
davam etdirən yeni həyat tərzinin bərqərar
olmasına, yeni insanın formalaşmasına, eyni zamanda milli sərvətlərə,
etiqadı və inamı möhkəmləndirən, şərə,
eybəcərliyə, ədalətsizliyə, şovinizmə fəal
müqavimət şüuru tərbiyə edən çağdaş
Güney Azərbaycan ədəbiyyatı yaranmaqdadır. Çağdaş Güney Azərbaycan şeirinin
bütövlükdə çox mühüm bir xüsusiyyəti
baxımından - onun özünün ənənələri,
təcrübələri, qədim və yaxın
keçmişi ilə dərin daxili üzvü təmasda
inkişafına səciyyələndirmək baxımından əlamətdardır.
Çağdaş Güney Azərbaycan şairlərinin
yaradıcılıq uğurları, ümumən milli
poeziyamızın inkişaf təcrübəsindən poetik
nailiyyətərimizdən ayrı deyil. Çağdaş
Güney Azərbaycan poeziyası həyatın mənəvi dərkində,
axtarışlarında quzeyli, güneyli, bütün poetik
irsimiz, poetik keçmişimiz və yaddaşımız fəal
iştirak edir. Bu çağdaş
şeir prosesinin çox gözəl, qiymətli xüsusiyyətləridir.
Mənəvi keçmişdən, yaddaşdan
ayrılmaq – poeziyanın bəsitliyidir, yoxsulluğudur,
iflasıdır, poeziya öz mənəvi keçmişi ilə,
tarixi ilə varislik konteksində insaniliyini qoruyub saxlayır.
Çağdaş Güney Azərbaycan şairlərinin
poeziyasından alınan təəssürat zəngin və
qüvvətlidir. Narahat
dünyamızın məzmununa, ruhuna uyğundur. Xarakterik odur ki, anlamlarında çoxlu ümumi cəhətlər
olsa da, bu həmin qavrayışın fərdi, əlvan,
özünəməsus təzahürünə qətiyyən
mane olmur. Çağdaş Güney Azərbaycan
şairlərini birləşdirən, yaxınlaşdıran –
poetik sözün zamanla səslənməsini təmin etmək,
bu sözün mənəvi konteksini zənginləşdirmək
səyləridir.
Çağdaş Güney Azərbaycan poeziyası
müxtəlif nəsillərə mənsub şairlərin
birgə fəaliyyətinin bəhrəsidir. Nisbətən yaşlı
nəsillə, birlikdə son on-on beş ildə formalaşan nəsillərin
təmsil olunduğu çağdaş Güney Azərbaycan
poeziyası qarşılıqlı təsir və təması
şəraitində inkişaf edir, xəlqilik və vətəndaşlıq
vəzifələrini yerinə yetirir. 1941-1990-cı
illər ərzində pərvəriş tapan poetik
üslublar, gerçəkliyi qavrayışda yeni görünən
müxtəlif duyum tərzi, 90-cı illərin
başlanğıcında yeni məzmunlu axtarışlara gətirib
çıxarıb. Həyatın poetik dərkində
vahid estetik qaynağa, milli ədəbi köklərə
qayıdışdakı müxtəliflik, milli
özünüdərk, vətənpərvərlik, azadlıq
və müstəqillik ideallara ümummilli estetik sərvət
kimi bədii dəyər qazanmaqdadır. Lirik
psixoloji vüsət, mənalı düşüncələr
axarı, orijinal intonasiya çalarları ilə əyaniləşir.
Çağdaş Güney Azərbaycan
poeziyasının ideya bədii ləyaqətini əks etdirən
şeirlərdə ictimai-sosial, vətəndaşlıq siqlətli
poeziyaya doğru cəsarətin, uğurlu addımların
şahidi oluruq. Vətənpərvərlik, həqiqətsevərlik,
milli dirçəliş idealları kimi məfhumların
poetik şərhi müxtəlif ictimai məzmunlu epoxaların
şərtləndirdiyi bədii gerçəkliklərdə
obrazlı fikrin fəlsəfi-psixoloji tutumunu sərrast ifadə
edir:
Öyünməgim
çox layiqdir bu ölkədə sənə dilim,
Laylasında
örgədibdir öz dilini, ana dilim
Şəkərdən
də şirin olub əzəl gündən, ulu qaldın,
Zaman boyu hey yüksəldi, döndü qəhrəmana
dilim.
Güllərini
dərə-dərə, ilham verdin sən Heydərə,
Dəyişmərəm
səni zərə, and içərəm
ana dilim.
Tükənməz milli sərvətimiz olan Azərbaycan
dilinə sonsuz məhəbbətini bildirən bu şair Heydər
Təhmasibi İmran oğludur. Üslubunun
axıcılığı, rəvanlığı, sadəliyi
ilə nəzəri cəlb edən Heydər Təhmasibi bu
şeirdə Azərbaycan dilini hər dürlü mənaları
ifadə etməyə qadir bir qəhrəmana bənzədir.
Dil problemi ilə bağlı vaxtilə S.C.Pişəvəri
yazırdı: «Biz Azərbaycan dilinin müxaliflərindən
soruşuruq, bu dildə nə pislik vardır? Niyə
bir dildən minbərdə istifadə etmək olar, amma mədrəsələrdə
olmur? Bir vaxtlar Güney Azərbaycanda milli hökümətin
qurulduğu dövrdə S.C.Pişəvəri və onun
silahdaşları tərəfindən ana dilinə göstərilən
böyük məhəbbət, sonralar zorakı şah
rejiminin təzyiqi ilə az qala danışılması belə
qadağan olunmasına baxmayaraq böyük Azərbaycan
şairi M.H.Şəhriyar öz məşhur «Heydər babaya
salam» əsərini doğma ana dilində yazdı və əsərdə
Azərbaycan xalqının milli-mənəvi keyfiyyətlərini
bütün dünyaya tanıtmaqla yanaşı, Azərbaycan
dilinin bütün incəliklərindən məharətlə
istifadə edərək onun nə qədər ahəngdar,
axıcı, musiqili bir dil olduğunu peşəkarcasına
açıb göstərdi.
Heydər Təhmasibi öz «Ana dilim» şeirində bu
gözəl dillə fəxr edib öyünməklə, Azərbaycan
dilinə sonsuz məhəbbətini, hər kəsin başa
düşəcəyi sadə bir şəkildə,
mübaliğəsiz, şişirtmədən bildirir. Əlbəttə, uzun illər
İranda, xüsusilə də Pəhləvilər sülaləsinin
şahlıq etdiyi dövrlərdə Azərbaycan dilinə
ögey münasibət bir çox güneyli, quzeyli şairlərimiz,
yazıçılarımız kimi Heydər Təhmasibini də
narahat etməyə bilməzdi. «Mən də dedim» şeirində
cəmi səkkiz misraya, ana dilinə ögey münasibətlə
yanaşı, xalqın, millətin, torpağın qəmini, kədərini,
qüssəsini, ağrı-acısını açıb
göstərən Heydər Təhmasibinin bütün
yaradıcılığı üç dəfə
hökümət quran, şahla üz-üzə duran,
döyüşdə üzü dönməyən, azadlıq
üçün torpağa düşən, fəqət
ayaqlarda sürünməyən cənublu soydaşlarımızı
vəsf edir, Azərbaycan xalqının dilini, əlindən
alan, məktəbini bağlayan totalitar rejimi ifşa edir.
Ürəyimin
mətləbini sən soruşdun, mən də dedim,
Tüğyan
edən möhnətimi, sən soruşdun, mən də dedim.
Vətənimin
dərdin çəkdin, xalq yolunda belim bükdüm,
Qürbət
eldə qan-yaş tökdüm, sən soruşdun mən də
dedim.
Bağ-bağatın
gülü soldu, ana dilim yetim qaldı,
Qəm
sarayı evim oldu, sən soruşdun mən də dedim.
Heydərəm,
oda dükdülər - könlümə qəmlər əkdilər,
Torpağımda
qan tökdülər, sən soruşdun, mən də dedim.
Poetik düşüncələri və imkanları
olduqca geniş və zəngin olan və bütün
yaradıcılıqlarının ruhunu güclü vətənpərvəlik,
xəlqilik, azadlıq və demokratiya ideyaları təşkil
edən Heydər Təhmasibi İmran oğlu Güney Azərbaycanın
Daşarası kəndində anadan olub. Hazırda Tehranda yaşayan
Heydər Təhmasibi tez-tez el içində, məclislərində
öz gözəl şeirlərilə çıxış
edir…
İstərəm
həyatdan bir ləzzət alım,
Saat da
düz demir, an da düz demir.
Hər
yetən qapazın salır başıma,
Bir baxmayır gözdən axan yaşıma.
Hey tələ
qururlar cavan yaşıma,
Nəfəs
də düz demir, şan da düz demir.
Bilmirəm
nə isə etmişəm günah,
Məcnun
tək avara qalmışam, Allah!
Ömrümü
özümə bilmişəm pənah,
Axşam
da düz demir, dan da düz demir.
Elə
üz çevirib yaramaz, yaltaq,
Haq sevən
kişiyə söyləyir alçaq,
Tablaşmır
dəhşətdən, alışır torpaq,
Zaman da
düz demir, nan da düz demir.
Bu misralar, əlbəttə, adi bir hadisəni və yaxud
hadisələri əks etdirmək üçün
yazılmayıb. Əslində ictimai, milli zülmdən
zara gəlmiş insanların fəryadına bənzəyir bu
şeir. Yaşadığı zamanın
belə bir xülya olduğunu düşünən
milyon-milyon insanın naləsidir sanki bu misralar. Zamanın, məkanın, yaşadığı
mühitin, ümumiyyətlə, maddi aləmin içində
özünü tapa bilməyən Pərviz Bəsavətin bu
şeirində qüvvətli bir xəlqilik hakimdir.
Orijinal təfəkkür tərzi, obrazlı
sözün incəliklərinə varmaq, rəmzlərdə dərin
məna əks etdirmək bu kiçik şeirdə öz əksini
tapıb. Bu şeiri xalqın keşməkeşli taleyini
özündə əks etdirən poetik güzgü də
adlandırmaq olar.
Pərviz Bəsavət Hüseyn oğlu Keyvan
Qaradağın Keyvan mahalının Tadalı kəndində
anadan olub. Sonralar Təbriz şəhərinə
köçüb. Altı kitabın müəllifidir.
Hazırda Tehranda yaşayır. Alovlu vətənərvər,
mübariz həyat və yaradıcılıq yolu var. Biz də
bu işdə ona uğurlar arzu edirik…
Çoxları
mənimtək dili bağlıdır
Necə söz qandırsın lal lala, dünya.
Sinəsi
düyünlü, bağrı dağlıdır
Qarışıb ürəkdə xal xala, dünya.
İstədi
açıla bu dilim sözə,
Sən məni qaladın alova, közə.
Öyrət
birgə sevgi, məhəbbət bizə,
Demədim,
qal üstə qal qala, dünya!
Hanı yaraşıqlı toy - yığınların?
Qıy
çəkmir qartalı uca dağların,
Hardadır bağbanı solmuş bağların?
Tapdanır ayaqda kol-kola, dünya.
Səninlə əbədi kimdir qalalı?
Çoxu
aldığını qaytarmır dala
Çoxu
seçə bilmir haram, halalı,
Yaman
qarışıbdır mal-mala, dünya!
Şair Vəli Şahməhəmməd öz şeirlərinin
mövzusunu gördüyü, duyduğu bilavasitə
müşahidə etdiyi həyat hadisələrindən
alır. Həyatın adi həqiqətlərindən
danışan bu şeirdə insanı dərin
düşüncələrə qərq edir. Dərdini dünyaya söyləyən, eyni zamanda
dünyadan onun özündən özünə şikayət
edən Vəli Şahmuhəmməd bu şeirdə
dünyanı simvolik obraz kimi göstərir. Əslində isə dünyanın başına bəla
açan, günahı günah üstündən, cinayəti
cinayət üstündən törədən insanın
özüdür. Başqasının torpağına
təcavüz, qanlı müharibələr, haqqların
tapdalanması, siyasət altından iyrənc əməllər,
yalanlar, böhtanlar, baş alıb gedən dünyanı
çirkablara bulayan bəşər övladıdır.
Vəli Şahmuhəmmədin bu şeirində
ictimai pafos olduqca qüvvətlidir. O zamanın aktual məsələlərinə
toxunduqca konkret faktlara daha çox meyl edir, bu şeirdə fəlsəfi
məzmun, həyat və cəmiyyət hadisələrinə
aydın şair münasibəti hakimdir. Təzadlı,
zidiyyətli, keşməkeşli dünya daima şairləri
və yazıçılar üçün həyatın tərcümanı
kimi rol oynayıb. Çox şairlər
öz dərdlərini dünyaya söyləyib, öz arzu istəklərini
dünyadan istəmiş, bir çox hallarda bütün
kainatı dünya mənasında işlədərək
dünyanın zamanla vəhdətinin fəlsəfi şərhini
verməyə çalışıb, çox zaman da buna nail
olublar. Lakin Vəli Şahmuhəmmədin bu şeirini
özünəməxsusluğu və orijinallığı
ondan ibarətdir ki, bu misraların dərinliklərində tək
bütün bəşər övladının üzləşdiyi
problemlər yox, azadlıq, demokratiya, müstəqillik
yanğısı var:
Birini
elindən uzaq atırsan,
Birini qultək
bağlı satırsan,
Birinin
namına zəhər qatırsan,
Birinin
namına bal bala, dünya.
Bir kəs
tanımır ki, səni dannıya,
Rəhmin
gəlmir sənin heç bir canlıya
İstərsən,
yurdunda bayquş banlaya,
Hər nə bacarsan çap-tala dünya.
Haqq
sözü tapdanır, qadın ya ağa
Çünki
ləçək fərman verir ……
O çəkir
arana, bu çəkir dağa,
Odur ki, düz gəlmir hal-hala dünya.
Əlindən
yaxıldı oyaq sinələr,
Oldu sözlə dolu ocaq sinələr.
Nallanmış
atlara yalaq sinələr,
Dəyir sinələrdə nal-nala dünya.
Nurdurlu Vəliyə
demə lal olar,
Səni düşündükcə göz yaşı
dolar.
Gec-tez
etdiklərin bərməla olar,
Hələ eyiblərin dal-dala dünya.
Vüqar Əhməd
Professor
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 26 fevral.-
S.14