Qloballaşma şəraitində mədəniyyətlərarası dialoq

II yazı

Mövcud təcrübə prosses boyu altı mühüm şərtlərə nail olunmasını tələb edir:

1. Bütün iştirakçıların ləyaqətinin bərabər şəkildə qorunması;

2. Dialoqda könüllü öhdəçilik;

3. Hər bir iştirakçının açıq zehin ilə iştirakı və dialoqda “qalib olmaq” kimi arzusunun olmaması;

4. Mədəni oxşarlıq və müxtəlifliyə baxmağa hazır olmaq;

5. Mədəniyyətlərarası fərqləri görmək və anlamaq üçün minimum biliklərə sahib olmaq;

6. Mədəni müxtəlifliyi anlamaq və ona hörmət etmək üçün ümumi dil tapmaq.

Mədəni və etnik müxtəlifliyin təhsil, linqvistik, iqtisadi və sosial komponentlər və sosial mexanizmlər vasitəsilə sistemli və kompromis həllini nəzərdə tutan multikulturalizm dünyada çox az dövlət tərəfindən qəbul edilmişdir ki, bunlardan ən əsasları Avstraliya, Kanada və İsveçrədir. Multikulturalizm bir araşdırma kimi, etnik və mədəni müxtəlifliyi demokratik ictimai-siyasi üsullarla həll etmək istəyən müəyyən dövlətlərin UNESCO-ya marağının əsas səbəbidir. Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişaf etdirilməsi, Avropa Şurasının insan hüquqları, demokratiya və hüquq normasının qorunması və inkişaf etdirilməsi kimi əsas məqsədlərinə xidmət edir. Mədəni müxtəliflik yeni bir fenomen deyil. Avropa şəbəkəsi qitədaxili miqrasiyaların nəticələri, sərhədlərin yenidən bölüşdürülməsi, müstəmləkəçilik və çoxmillətli imperiyaların tarixdə buraxdığı izlərlə əlamətdardır. Yaxın əsrlər boyunca siyasi pluralizm və dözümlülük prinsiplərinə əsaslanan cəmiyyətlər müxtəliflik içində sosial həmrəyliyə qəbul edilməz risklər törətmədən mövcudluğumuzu təmin ediblər. Son onilliklərdə mədəni müxtəliflikdə müəyyən irəliləyişlər nəzərə çarpır. Avropa, dünyanın hər yerindən olan miqrantları yaxşı həyat şəraiti və sığınacaq axtarışı kimi məqamlarla cəlb etmişdir. Qloballaşma – zaman və məkanı görünməmiş ölçüdə sıxışdırıb. Telekommunikasiya və mətbuatda inqilablar – xüsusən, internet kimi yeni kommunikasiya xidmətlərinin meydana gəlməsi – milli mədəni sistemləri get-gedə alt-üst edib. Nəqliyyat və turizmin inkişafı mədəniyyətlərarası dialoq üçün get-gedə daha çox şərait yaradaraq həmişəkindən çox sayda insanın qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir. Ağ Kitabın məqsədlərinə uyğun olaraq, mədəniyyətlərarası dialoq qarşılıqlı anlaşma və ehtiram əsasında müxtəlif etnik, mədəni, dini, linqvistik mənşə və irsə malik fərdlər və qruplar arasında mövcud olan açıq və səmimi fikir mübadiləsini əhatə edən proses kimi başa düşülür. O, başqalarının fikirlərini dinləmək istəyi və bacarığını tələb etdiyi kimi, özünüifadəetmə sərbəstliyi və qabiliyyətini də tələb edir. Mədəniyyətlərarası dialoq müxtəlif mədəniyyətli cəmiyyətlərin siyasi, sosial, mədəni və iqtisadi inteqrasiyasına və birləşməsinə imkan yaradır. O, bərabərlik, insan ləyaqəti və ümumi məqsəd düşüncəsinin yaranmasına kömək edir. O, müxtəlif dünyagörüşü və təcrübələrin dərin anlaşılması prosesini təbliğ etdirmək, əməkdaşlığı və iş birliyini (və ya seçim azadlığını) genişləndirmək, şəxsi inkişafa və transformasiyaya şərait yaratmaq və başqasına qarşı dözümlülük və ehtiramı inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. İnsanlıq tarixi ərzində yerli, regional və universal miqyasda etnik, mədəni, ideoloji və s. fərqlər müxtəlif zamanlarda anlaşılmazlıq, qarşıdurma ya da döyüşlərə səbəb olmuşdur.

Mədəniyyətlər İttifaqı, mədəniyyət və mədəniyyətlərarası fərqlərin təkcə qarşıdurmalara səbəb olmayacağı, eyni zamanda və daha çox, bu fərqləri zənginlik kimi qəbul edərək xoş münasibət, əməkdaşlıq və ortaq işlə sülh, azadlıq və demokratiyanın üstünlük qazanacağı daha işıqlı bir dünyanın yaradılmasına olan inanc və prossesin məhsuludur. Problem dinlər deyil, insanların bir-birlərinə qarşı münasibətləridir, problemin əsasını siyasətin təşkil etməsidir. Dinlər və mədəniyyətlər arasında bərabər şərtlərdə və ortaq dəyərlərə söykənən dialoq qurmaq üçün ilk öncə hər kəsin öz “evini təmizləməsi” lazımdır. Hamımızın ortaq düşmənləri təzyiqlər, şiddət, pis əməllər və aclıqdır. Bütün dinlərin ortaq dəyərlərini ortaya çıxarmalıyıq. Şəfqət, həmrəylik, insana hörmət ön plana çəkilməli, ümumiləşdirmə və ilkin mühakimələrdən uzaq durulmalıdır. Müsəlman ölkələri ilə qərb ölkələri arasındakı qarşılıqlı şübhə, qorxu və qütbləşmə bəzi ünsürlərin istismarına imkan yaradır. İttifaq beynəlxalq sabitliyi təhdid edən bu vəziyyətin daha da pisləşməsinin, böyük bir koalisiyanın daha hərəkətli, mədəniyyətlər arasında hörmət yolu ilə qarşısını almağı məqsəd qoymalıdır. Mədəniyyətlər İttifaqının əsas maraq sahələrini əhatə edən təhsil, gənclik, miqrasiya və media başda olmaq üzrə, ətraf mühit, mədəniyyət, turizm, insan hüquqları, cinsi ayrı-seçkilik və inteqrasiya mövzularında layihələr hazırlanmalı və həyata keçirilən işlərə akademik dəstək verilməlidir.

Azərbaycanın mədəniyyətlərarası dialoqda oynadığı rol Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəmizin mədəni dəyərlərinin qorunması və mədəni həyatın inkişafı üçün ölkə daxilində mühüm tədbirlər görmüş və bu sahədə bir çox beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq etməyə başlamışdır. Azərbaycan Respublikasında mədəniyyət məsələlərinin, xüsusilə də, tarixi və mədəni abidələrin qorunmasının hüquqi bazasını təkcə yerli qanunvericilik aktları deyil, həm də beynəlxalq sənədlər təşkil edir. Bu sənədlərdən “Hərbi münaqişələr zamanı mədəni abidələrin qorunması haqqında” 1954-cü il Haaqa Konvensiyası, “Ümumdünya mədəni irsinin qorunması haqqında” 1970-ci il Paris Konvensiyası, “Mədəni dəyərlərin qeyri-qanuni yolla gətirilməsinin, aparılmasının və mülkiyyət hüququnun verilməsinin qadağan edilməsi və qarşısının alınmasına yönəlmiş tədbirlər haqqında” 1970-ci il Paris Konvensiyası, “Oğurlanmış və qeyri-qanuni yolla ölkədən çıxarılmış mədəni dəyərlər haqqında” 1995-ci il Konvensiyası və digərlərini göstərmək olar. Mədəniyyət sahəsində Azərbaycan Respublikası UNESCO (Birləşmiş Millətlərin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı), İSESCO (İslam ölkələrinin Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı), Avropa Şurası kimi beynəlxalq və regional qurumlarla əməkdaşlıq edir. 2003-cü ilin 26-28 sentyabr tarixində Azərbaycan Respublikasında Avropa Şurasının Avropa Mədəni İrs Günləri – 2003 Kompaniyası keçirilmişdir. Avropa Mədəni İrs Günləri-2003 Kompaniyası zamanı beynəlxalq layihələr üzrə bərpası sona çatmış abidələrin açılışında iştirak, eləcə də bərpa işləri hələ də davam etdirilən abidələrə baxış, keçən illərdə olduğu kimi, növbəti (8-ci) “Photoexperiense -2003” Beynəlxalq Foto Təşəbbüsü üzrə sərginin və kataloqun təqdimatı, məktəblərdə və universitetlərdə “Avropa ümumi irs” Proqramı və Avropa Mədəni İrs günləri Kampaniyası, “Mədəni irsin qorunması-mənim vətəndaşlıq borcumdur” fakültativ dərslərinin aparılması nəzərdə tutulmuşdu. 2005-ci ildə Azərbaycanda keçirilən “Avropa İrs Günləri”nin mövzusu isə “Mədəniyyətlər və sülhməramlı proseslər” olmuşdur.

Ölkəmiz əsrlər boyu mənafelərin toqquşduğu meydan olmuşdur. Mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların tolerant dialoq və birləşmə məkanı olan Azərbaycan həmişə onu dinlərarası qarşıdurma və mübarizə zonasına çevirmək cəhdlərinə məruz qalmışdır. Müsəlmanlar, yəhudilər və xristianlar əsrlər boyu bizim ərazidə yaşamışlar və yaşayırlar, çiyin-çiyinə çalışmışlar və çalışırlar. Məhz vahid bir torpağa, eyni Vətənə mənsub olmaq əlaməti onları birləşdirir, dövlət quruculuğunda birgə iştirak etmək üçün imkan yaradır. Bu, bizim böyük sərvətimizdir, gələcək nəsillər bu sərvəti qoruyub saxlamağa və artırmağa borcludurlar. Bu gün Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən mühüm dövlət proqramları, məqsədyönlü islahatlar ölkənin davamlı və tarazlı inkişafına geniş imkanlar yaradır. Azərbaycanın davamlı inkişafına hesablanmış siyasətin hazırda uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində ölkə öz milli inkişafı modelini formalaşdırmaqla onun davamlılığı da təmin olunmaqla, milli inkişafı yeni keyfiyyət mərhələsinə yüksəltmişdir. Bu gün qloballaşan dünya artıq reallıqdır. Kimsə bunu alqışlayır, kimsə böyük bəla hesab edir. Lakin hər birimiz bu dəyişiklikləri öz həyatımızda hiss edirik. Xüsusilə də, məkan və zaman anlayışında, gec-tez, yaxın-uzaq anlayışlarımızda biz bunu hiss edirik. Fikrimcə, bu gün hər birimiz çox yaxşı dərk etməliyik ki, biz öz ölkəmizin vətəndaşı olmaqla yanaşı, bəşəriyyət adlı bir ailənin üzvüyük. Qloballaşma prosesi hər birimizi böyük və ümumi bir məkanın sakinlərinə çeviribdir. Bu məkanda insanlararası, dövlətlərarası, xalqlararası dialoq məhz etik normal, haqq-ədalət prinsipləri əsasında qurulmalıdır. BMT-nin asambleyası tərəfindən qəbul edilmiş, Ümumdünya Dialoq və İnkişaf üçün Mədəni Müxtəliflik haqda layihə və proqramlar, eləcə də mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında etimadın və əməkdaşlığın əldə olunmasında dinin, miqrasiyanın, idmanın, təhsilin, incəsənətin, biznesin mühüm rolu olacaq.

Cavid

Xalq cəbhəsi.- 2016.- 29 iyul.- S.13.