“Test ləğv
olunmayacaq”
Məleykə
Abbaszadə:”Test imtahanı uşaqların biliyini müəyyənləşdirmək,
onları bilik səviyyəsinə görə sıralamaq
üçün kifayət qədər
standartlaşdırılmış, şəffaf imtahandır”
Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyasının sədri Məleykə Abbaszadənin Trend-ə
müsahibəsini təqdim edirik.
- Son
zamanlar test sistemi ilə bağlı tənqidi fikirlər səslənir.
Sizcə, bu gün daha çox tənqid hədəfi
olan qəbul imtahanları ilə bağlı hansısa islahatların
aparılmasına ehtiyac var?
- Biz həmişə
imtahanın mahiyyətini, məzmununu, formasını elmi
müstəvidə müzakirə edirik. Həmin
müzakirələrin keçirildiyi seminarlarda iştirak
açıqdır. Bu seminarlarda müzakirə
edilən məsələlər daha sonra bu sahədə
müəyyən qərarverici funksiyaları olan qurumlar
arasında hüquqi müstəvidə müzakirə edilir.
Yalnız bu müzakirələrdən sonra həmin
qərarlar Ədliyyə Nazirliyində hüquqi sənəd
kimi qeydiyyatdan keçir və biz buna riayət etməyə
başlayırıq. Məsələn, bu
ilki qəbul qaydaları Təhsil Nazirliyi ilə
razılaşdırıldıqdan sonra ƏN-də qeydiyyatdan
keçib.
Düzdür, dərsliklər dəyişdirilir, biz
onların əsasında hansısa mövzuları ya qəbul
proqramlarından çıxarırıq, ya oraya daxil edirik. Amma qəbul
imtahanları ilə bağlı əsas istiqamətdə hansısa
islahatların aparılmasına ehtiyac yoxdur. Düzdür, Təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyasının həyata keçirilməsinə
dair Fəaliyyət planında 12 - illik təhsil sisteminə
keçid nəzərdə tutulub, lakin keçid mexanizmi hələlik
hazırlanmayıb. Məktəblərdə
şagirdlərə eyni metodika tədris olunur, onlara eyni proqram
üzrə dərs keçirlər. Biz
bunu dəyişdirə bilmərik. Hər
bir dövlət qurumunun öz işi var, hər kəs də
öz işini görür.
- Bəs,
hansı dövr üçün qəbul imtahanı ilə
bağlı ciddi islahatların aparılmasına ehtiyac
olmayacaq?
- Ən
azı, 3 il ərzində. 2008-ci
ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən yeni kurrikulum və
qiymətləndirmə standartları təsdiqlənib. Artıq 8 ildir ki, orta məktəblərdə yeni
kurrikulumla tədris aparılır. Biz
özümüz hələ 2012-ci ildə məsələ
qaldırmışdıq ki, həmin şagirdlər
üçün qəbul imtahanı yalnız test əsasında
aparılmalı deyil, onlar üçün ayrı növ
imtahanlar da olmalıdır. Buna hazır
olmaq üçün müvafiq işlər görülməlidir.
-
Artıq 3 ildir ki, monitorinq imtahanları keçirilir və
müəyyən elmi nəticələr əldə edilib. Monitorinq imtahanlarının nəticələri gələcəkdə
abituriyentlər üçün qəbul imtahanının
hansı formada keçirilə bilməsinə imkan verir?
- Onlar
üçün də mərkəzləşdirilmiş
imtahanlar keçiriləcək. Təbii ki, gələcəkdə
hər abituriyentə aid olan individual kitabça olacaq. Kitabçadakı sualların bir hissəsi testlər
olacaq, abituriyentlər onların cavablarını “Cavab
kartı”nda qeyd edə biləcəklər. Kitabcanın qalan hissəsində isə esse
formasında olan tapşırıq, müxtəlif növ
açıq suallar, bacarıq və kompetensiyaları
ölçməyə imkan verən tapşırıqlar
olacaq. Bunun insan faktoru olmadan
yoxlanılması texnologiyasını artıq biz işləmişik
və monitorinq imtahanı zamanı onu tətbiq edirik. İkinci bir məsələ yazı işlərini
yoxlamaq üçün müəllimlərin-markerlərin
hazırlanması ilə bağlıdır. Biz 2012-ci ildən bunu da edirik. Artıq
ölkə üzrə təxminən 2000 müəllim buna
hazırdır. TQDK-ya isə hər bir fəndən
3 min, cəmi isə minimum 10-15 min hazırlanmış müəllim
lazımdır. Digər tərəfdən,
markerlər bizdə hələ ki, iki fənn - “Ana dili” və
“Riyaziyyat” üzrə hazırlanıb. Növbəti
mərhələdə hansı fənn üzrə markerlərin
hazırlanacağı 9-cu sinif üzrə buraxılış
imtahanında 3-cü fənn kimi hansı fənnin təsdiq
olunacağından asılı olacaq. Amma mənə
elə gəlir ki, Təhsil Nazirliyi buraxılış
imtahanlarının fənlərinin sayını
çoxaltmağa elə də meyilli deyil. Buna görə də biz 9-cu siniflər
üçün hələ iki fənn üzrə
buraxılış imtahanı keçiririk. İstəyirəm ki, ictimaiyyət yadına
salsın ki, şagirdlərin 8 fənn üzrə
buraxılış imtahanı verdikləri vaxtlar da olub. Onun nə ilə nəticələndiyini yenidən təkrar
demək istəmirəm. O imtahanlar (o imtahanları biz
keçirmirdik) faktiki olaraq, bilik səviyyəsini müəyyənləşdirmirdi.
- Onda belə
çıxır ki, gələcək üçün də
test sisteminin ləğvi nəzərdə tutulmur?
- Mərkəzləşdirilmiş
imtahanlar indi necə təşkil olunursa - şəffaf, insan
faktorundan azad - elə də təşkil olunacaq, insan faktoru
yoxlamanın nəticələrinə təsir göstərməyəcək.
Biz buna zəmanət veririk. Azərbaycanda
kütləvi test imtahanları şəffaf, əsl biliyi qiymətləndirən
bir üsuldur. Hazırda bu sistemlə əlaqədar
mövcud qanunvericilikdə hər hansı dəyişikliyin
aparılması müzakirə mövzusu deyil. Bu sistem qalacaq. Tapşırıqların
forması, məzmunu isə proqramlardan və dövlət tərəfindən
qəbul olunan normativ sənədlərdən
asılıdır. Biz hələ o sənədlərlə
işləyirik ki, onlar indiki proqrama aiddir. 3
ildən sonra isə biz yeni standartlara uyğun yeni növ
imtahanları aparmağa hazırıq. Mən
ona da söz verirəm ki, yazı işlərinin,
açıq testlərin olmasına baxmayaraq, o imtahanların nəticələrinə
heç zaman insan faktoru təsir göstərməyəcək.
Belə texnologiya da bizdə hazırdır,
monitorinq imtahanlarında istifadə olunaraq sınaqdan
keçirilib.
- Təhsil
naziri Mikayıl Cabbarov hesab edir ki, qəbul imtahanlarının
hazırkı forması əmək bazarı üçün
müasir, uğurlu məzunun seçilməsinə imkan
vermir...
-
Birincisi, ali təhsilli gənclər əmək
bazarına bakalavr səviyyəsini başa vurduqdan sonra
buraxılırlar. Demək, əmək
bazarına tələb olunan həmin xüsusiyyətləri
universitetlərdə formalaşdırmaq mümkündür.
İndi bu istiqamətdə çox miqyaslı
işlər aparılır, SABAH proqramı icra edilir.
Amma SABAH proqramı əsasında oxuyan tələbələr
bütün tələbələrin az
faizini təşkil edir. Nə üçün?
Çünki hamını bu proqrama cəlb etmək
kifayət qədər çox vəsait tələb edir.
İkincisi, 9-cu sinfi bitirəndən sonra
şagirdlərin 20%-i əmək bazarına heç bir qəbul
imtahanı vermədən qoşulur. Onlar həmin
əmək bazarının tələbinə uyğun deyillər,
bu xüsusiyyətlər şagirdlərdə 9-cu sinfədək
formalaşsaydı, onlar məktəbdən
çıxmazdılar. 11-ci sinif üzrə buraxılış
imtahanında 2-3 qiyməti alanlar da ali məktəbə
sənəd vermirlər. 11-ci sinfi bitirən məzunların
23%-i ali məktəbə sənəd
vermir, amma əmək bazarına qoşulur. Demək, hər il 1-ci sinfə gedənlərin ən azı -
43% heç qəbul imtahanlarına qədər gəlib
çatmır. Onlar da əmək
bazarını formalaşdırırlar. Onların
kompetensiyalarını məktəb
formalaşdırmalıdır. Bizim qəbul
imtahanlarına gəlib çatanların 18%-i aşağı
bal toplayaraq ali məktəbə qəbul
olunmur, onlar da əmək bazarına qatılır. Hər il birinci sinfə gedənlərin yalnız 26%-i
11 ildən sonra ali məktəbə qəbul olunur. İndi
deyin, hansı rəqəm daha çoxdur – 61% yoxsa 26%? (qalan 10% - peşə liseylərinə və
kolleclərə qəbul olanlar, 3% - 9-cu sinfə gəlib
çatmayanlar təşkil edir.) Cavab göz
qabağındadır. Ona görə də burada hər
şeyi test imtahanının üstünə atmaq olmaz.
- İradlardan biri də budur ki, test imtahanının
çatışmazlığı məzunun taleyinin 3 saatda həll
edilməsidir.
Siz bunu çatışmazlıq hesab edirsiniz?
- Mən
bu iradı yaxşı başa düşürəm. Kimsə
bir gün xəstə ola bilər və
onun həmin günki nəticəsi real nəticəsindən
fərqli ola bilər. Yaxşı olardı ki, qəbul
imtahanlarını ildə heç olmasa, 2-3 dəfə
keçirmək imkanımız olsun və beləliklə, hər
kəs öz vaxtını özü seçsin. Hazırda əvvəlki və bu ilki ilin məzunları
üçün qəbul imtahanları ayrı-ayrı vaxtlarda
keçirilir. Aydın məsələdir
ki, bu ilki məzunlar ancaq proqramı tam keçdikdən sonra
imtahanda iştirak edə bilərlər. Ancaq
hər bir uşağa bir ildə 2-3 dəfə imtahanda
iştirak etməyə və onun ən yaxşı nəticəsinin
nəzərə alınmasına imkan vermək çoxlu
maliyyə vəsaiti tələb edəcək. SAT imtahanları ildə 3-4 dəfə keçirilir,
amma hər bir iştirakçı bir imtahanda iştirak etmək
üçün 80-90 dollar ödəyir. Türkiyədə
qəbul imtahanlarının ayrı-ayrı mərhələləri
ödənişli olmaqla ümumilikdə təxminən 40-50
dollar təşkil edir. Bizim imtahanlarda
iştirak üçün isə rüsum 2 manatdır. Bir abituriyentin imtahan verməsi dövlətə təxminən
20 manata başa gəlir. Buna görə də
rüsumlar imtahanların xərcinin cüzi hissəsini təşkil
edir. Abituriyentlər üçün il
ərzində bir necə dəfə imtahan keçirmək
üçün bizim xərclərimiz artmalıdır.
- Əgər abituriyentin sağlamlıq durumu ilə
bağlı müəyyən istisna hallar nəzərə
alınmazsa, 3 saat abituriyentin özünün bilik səviyyəsini
göstərməsinə kifayət edirmi?
- 3 saat
abituriyentin öz biliyini göstərməsi üçün
tam normaldır. İmtahan 3 - 3,5 saatdan
çox ola bilməz. Əsas odur ki, sualların sayı fənlər
üzrə 25-30-dan az olmamalı, suallar
proqramı əhatə etməlidir. Belə halda
bizim abituriyentləri bir-birindən fərqləndirmək
imkanımız olur. Test imtahanı uşaqların
biliyini müəyyənləşdirmək, onları bilik səviyyəsinə
görə sıralamaq üçün kifayət qədər
standartlaşdırılmış, şəffaf imtahandır.
Burada ayrı söhbət ola bilməz. Biz testdən fərqli- ayrı üsulla da imtahan
keçiririk. Müəyyən sahələrdə
yazı işləri tətbiq edirik, müəyyən sahələrdə
- qabiliyyət imtahanlarında şifahi imtahanlar olur.
- Bu
gün testin məzmununu yararlı hesab etməyən mütəxəssislər
var. Təhsil naziri də bu fikirdədir ki, test imtahanlarında
nitq, ritorika, yazı vərdişlərini, hər hansı
seçim variantları ilə məhdudlaşmayan
düşüncə, tənqidi düşünmək tərzini
özündə əks etdirən sualların olması daha
yaxşı olardı. Sizcə, belə bir dəyişikliklərin
edilməsinin vaxtı çatmayıb?
- Biz
artıq 3 ildir ki, kurrikulum üzrə yeni qiymətləndirmə
tapşırıqlarını nəşr edərək istifadəyə
vermişik. Həmin tapşırıqlar məhz
tənqidi təfəkkür, yazı vərdişləri,
yaradıcı yanaşma bacarıqlarını yoxlayırlar.
Əgər bununla tanış olsalar,
görərlər ki, şagirdlərə monitorinq
imtahanlarında testlə yanaşı, açıq suallar,
yazı işləri, mətn üzrə işlər, təfəkkürü
formalaşdıran tapşırıqlar da verilir. Amma bu tapşırıqları monitorinq
imtahanlarında istifadə etdiyimiz zaman əldə olunan
statistikaya baxın. Biz gərək əvvəlcə
bunu elmi müstəvidə müzakirə edək. Artıq bizim tərəfimizdən bu işlər
aparılır. 2014-cü ilə dair nəticələr
ictimaiyyətə təqdim olunub və saytımızda
(http://tqdk.gov.az/activities/monitorinq-exam/) yerləşdirilib.
Bu material daha geniş şəkildə Təhsil
Nazirliyinə təqdim edilib. 2015-ci ilə
aid olan materiallr da bu yaxınlarda ictimaiyyətin diqqətinə
çatdırılacaq. Biz yeniliklər
edirik, ancaq bunu görmək istəmirlər, bizə məsləhət
görürlər ki, bunu dəyişmək lazımdır.
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 4 mart.-
S.7.