Aqibət axtarıb tapacaq
səni…
Bir ürəyi iki yerə paralayıb bölən kimdir?
Bir çox güneyli şairlərimizin əsərlərində olduğu kimi Beytulla Əfsər Taravlının şeirlərində də vətənpərvərlik, xəlqilik ideyaları öz bədii həllini tapıb. Bu şeirin mövzusu vətən və xalq anlayışı ilə vəhdətdən götürülüb. Yürüdülən hər bir fikrin arxasında əzabkeş, eyni zamanda sülhsevər, beynəlmiləlçi bir xalqın, təfəkkür tərzi əsrlərlə siyasətbazlar tərəfindən hərraca qoyulan vətən torpağı dayanır. Bir çox Güney Azərbaycan şairləri kimi Beytulla Əfsərin də öz şeirlərində vətənə, xalqa bağlılıq, onun azadlığı, istiqlalı, mədəni tərəqqisi uğrunda mübarizə aparan vətəndaş bir sənətkarın hissləri, arzuları tərənnüm olunur. Məlum məsələdir ki, əsrlər boyu şah istibadının faciəli həyatının, fars şovinizminin qurbanına çevrilmiş qabaqcıl ziyalılarımızın, eyni zamanda vətənpərvər oğullarımızın dəhşətli, acı fəryadları, Azərbaycan dilinin həqarətlə qarşılanması və qadağan olunması, milli mədəniyyətə, musiqiyə və ədəbiyyata təhqiramiz münasibət, əksər güneyli sənətkarlarımız kimi Beytulla Əfsər də dərin qəzəb və nifrət hissi oyadıb. Odur ki, o qələmə sarıldığı andan milli istiqlaliyyət, azadlıq və səadət tələbi ilə yazıb-yaratmağa başlayıb. Şeirlərində təmkinli kinayədən olduqca məharətlə istifadə edən Beytulla Əfsər, şeirin sonunda obyektini ifşa edir. Sadəlik, aydınlıq, konkretlik onun şeirlərinin əsas məziyyətidir. İstər süjetli, istər süjetsiz yazılmış bu şeirlərin hamı¬sında qiymətli ictimai fikir, ümumiləşdirilmiş bir nəticə verilir. Bu şeirlər yalnız mövzu və məzmunu ilə yox, həm də forması, təsvir tərzi, ahəngi ilə də yeni və orijinaldır.
Sazın götür, bir ağı çal, dağda bitmir lala, aşıq,
Qəm tökülür qəm üstünə, gətir məni hala, aşıq!
Dözəmmirəm bu əhvala, gözüm baxır, yoldan-yola,
Kimsəm
yoxdur sirdaş ola, bir
sarıtel çal, a,
aşıq!
Qız-gəlinlər vəsmə yaxmır, qızıl gülə kimsə baxmır,
«Coşqun» çaylar durub, axmır, könlüm edir nalə, aşıq!
Folklora və klassik ədəbiyyata münasibətdə
doğru mövqe tutan Dostəli Bəsavət Hüseyn oğlu Coşğun bir çox Azərbaycan şairləri
kimi, şifahi xalq şeirinin, istərsə də klassik poeziyanın poetik formalarına həmişə həssaslıqla
yanaşıb, bunlardan
çoxunu: qoşma, gəraylı, bayatı, oxşama, məsnəvi, dördlük (mürəbbe),
beşlik (müxəmməs),
altılıq (müsəddəs),
yeddilik (müsəbbə),
səkkizlik (müsəmmək),
tərcibənd, tərkibənd,
müstəzad və
s. poeziyasında işlədib.
Yuxarıdakı misraların müəllifinin
bu şeirdə ənənəvi forma və
üslubdan istifadəsi
ibrətamiz həyatı
qənaətlərin ifadə
vasitəsi kimi qəbul olunmalıdır. Bu şeirdə eyni zamanda folklor predmeti zahiri, bayağı vəsfdən
xilas bir formadır. Şairin həyatı təcrübəsindən
keçərkən ümumiləşmiş
fikir bu şeirin poetikasına təyin edən başlıca amildir.
Dərdini, qüssəsini aşığa,
saza söyləyən
şairin əslində
predmeti özünün
xəyal və duyğusunun, daha doğrusu, predmetə münasibətinin fəlsəfi
və poetik şərhidir. Və
yaxud şairin:
Dərəsi boz qurdlu, çölü aslanlı,
Al yaşıl sinəli dumanlı dağlar!
Qışda ağ papaqlı görünər
başuz,
Ancaq bəlli
olmaz neçədir yaşuz.
Sürülər məskəni, ellər
yatağı,
Bülbüllər oylağı, güllər
yatağı.
Dərələri olmuş sellər
yatağı,
Özü ney-nəğməli, çobanlı
dağlar.
Coşqun
bulaqları çəkənin
üzə,
Gəl xəstə
könlümün ilhamın
bəzə.
Qaratikan
batsın bəd nəzər gözə,
Həkimli, şairli, loğmanlı dağlar.
Şeirində də lakonik, yığcam ifadə olunan fikir çox
mənalı və obrazlıdır. Xalqın, vətənin, torpağın
bütün keşməkeşli
tarixi dağların yaddaşına həkk olunub. Daha doğrusu, xalqın bütün tarixini dağların ağ
papaqlarında, çadırlı
sinələrində, bülbüllər
oylağı, güllər
yatağı meşələrində,
sellər yatağı
dərələrində, coşqun
bulaqlarında, çobanların
qəmli ney avazlarında axtarmaq lazımdır.
Dostəli Bəsavət Hüseyn oğlu Coşğunun şeirlərinin mövzuca
müxtəlifliyi, onun
ictimai dəyərliyi
belə bir nəticə üçün
əsas verir ki, bu şeirlərdə
gerçəkliyin aktual
ictimai cəhətdən
əhəmiyyətli və
tipik tərəfi olduqca yetkin cəhətdən öz əksini tapıb. Biz bu şeirdə şairin qüssəsini, vətəndaşlıq düşüncələrini
hiss edir, yaşayır
və bunlardan təsirlənirik. Şair özünün
ən kövrək dərdini, fikrini oxucuya etibar edir. Şübhəsiz ki, lirik poeziyanın təsir gücü onun insani hisslərinin səmimliyindədir. Səmimi
və dərin bəşəri hiss olmadan
lirik poeziya yoxdur. İctimai pafosun vətəndaşlıq
qa¬yələrinin ifadəsi
lirikanın inkişafında
nəzərə çarpan
müsbət meyllərdəndir.
Dostəlinin vətəndaş
təfəkkürü onun
şeirlərinin məzmun
tərəfini təşkil
edir, xalq qarşısında mənəvi
borc və məsuliyyət duyğusu
olduqca diqqətəlayiqdir…
Çağdaş Güney Azərbaycan
poeziyası olduqca zəngin, poetik yaradıcılığa, yüksək
bədii irsə malik olan Quzeyli,
Güneyli ümumi Azərbaycan poeziyasının
keçdiyi inkişaf
mərhələlərini, onun ümumi simfonik cəhətlərini,
uğurlarını əks
etdirmək baxımından
çox səciyyəvidir.
Bu poeziya daxili
narahatlığı, həssaslığı,
xalqın yüksəlişi
ilə bağlı çevik şəkildə
dəyişilsə, yenilik
bu poeziyanın xarakterini, ruhunu müəyyən edən şərtlərdəndir. Xalq, millət, vətən, torpaq haqqında vətəndaşlıq
qayğısı ilə
düşünən, xalqın
rifahının yüksəlişini,
sərbəstliyini, xoşbəxtliyini
milli-mənəvi dəyərlərinə
sahib olmasını hər
şeydən əziz tutan bu yaradıcı
insanlar, bütün bu problemlərin həllini tapmaqdan ötrü öz sələflərinin keçdiyi
əzablı, odlu-alovlu,
keşməkeşli yolları
davam etdirməyə hər an hazırdırlar,
çox gərgin, fasiləsiz, yorulmadan ideallarının yolunda poetik qələmərini uğurla işlətmələri
onların ritorika, sözçülük, zahiri
pafos duyulmayan, canlı ehtiraslı hisslərlə, obrazlı
düşüncələrlə səciyyələnən poeziyalarında
çox aydın şəkildə özünü
büruzə verir. Azərbaycanı sevməyən,
Azərbaycan xalqının
azadlığını, firavanlığını
istəməyən düşmən
qüvvələrlə ümumi
şəkildə mübarizə
aparan və ifşa edən bu şairlərimiz, öz şeirlərində
Azərbaycan xalqının
mənəvi qüdrətini,
onun qəhrəmanlıq,
rəşadət və
vətənpərvərlik əzmini daha dolğun şəkildə
əks etdirirlər.
Eyni zamanda xalqa, millətə, torpağa ləkə ola biləcək laqeyd, biganə, cahil, bəzi hallarda millətinə, xalqına
qənim kəsilmiş
qansız xəyanətkar
insanları bədii şəkildə ifşa edərək, onların xəyanətinin və biganəliklərinin xalqın
başına hansı
faciələr və fəlakətlər gətirdiyini
və gətirə biləcəyini aləmə
car çəkərək, onlardan uzaq qaçmağı,
eyni zamanda onlarla kəskin şəkildə mübarizə
aparmağı, onların
təsirinə düşməməyi
xalqa, o cümlədən
gənclərə, yeniyetmələrə
olduqca ibrətamiz şəkildə öyüd-nəsihət
edirlər.
Bu şeirlərdə rast gəldiyimiz ifşaçı
boya və rənglərin hamısı
Güney Azərbaycan şeirinin sələfləri
Şəhriyardan, Həbib
Sahirdən, Səməd
Behrəngidən və
sairələrdən mayalanıb:
Dedim könül minmə şərin atına,
Bir gün silkələnib yıxacaq
səni.
Uyma bu dünyanın sən büsatına,
Aqibət
əlindən atacaq səni,
Şərridən, şeytandan olginən kənar.
Hər yolu getməgi bilməginən ar,
Qardaşı, bacını itirdin
axtar,
Dar gündə bağrına
basacaq səni.
Dil verib öyünmə cah-cəlalınla,
Bir bax mənəm deyən fironlarına.
Axır torpaqlara qatacaq səni.
Unutmaz haqq sevən həqiqət yolun,
Halaldan qazanar dövlətin – malın,
Mehdizadə deyir hər bir amalın,
Aqibət axtarıb tapacaq səni.
Mehdizadə İsmayıl Cəbrayıl
oğlunun bu şeiri olduqca ibrətamizdir. Şair burada öz
timsalında, yəni öz-özünə öyüd-nəsihət
verməklə, ictimai
məzmunla, vətəndaşlıq
hissinin ifadəçisi
kimi çıxış
edir. Əlbəttə, belə şeirlərdə
qeyri-adi, yeni fikir axtarmaq əbəsdir. Belə şeirlərin
məziyyəti tamam başqa əlamətlərdə
– aşılanan fikrin
həyatiliyində, ümumbəşəri
zənginliyindədir. Əsrlərin dərinliyindən, xalq hikmətindən süzülüb gələn
müdrik, həkimanə
ümumiləşdirmələr Mehdizadəni sadə, aydın, səlis misralarında yeni hisslər işığında
mənalanır. Burada
təlqin olunan hiss mücərrəd deyil, həmişə konkret və gerçəkdir. Şərdən-şeytandan, uzaq
olmaq, dünya mülkü-malına tamah
etməmək, təkəbbürlü,
lovğa gəzməmək,
nəfsin ardınca getməmək, halal ruzi qazanmaq, təmiz adla alnı açıq, üzü ağ
yaşamaq bizə ulularımızdan qalan qiymətsiz tövsiyələrdir.
Mehdizadənin şeirlərində müdrik həyat və həqiqətləri
xatırlanır, qısa
və yığcam misralarda ibrətamiz fikir, qənaət təşkil olunur.
Demirəm nələr var
bizim diyarda,
Qonaq qal hər nə var, gör özün
danış.
Oxşasın çiçəklər ürək-ürəyin,
Qaynar bulaqlara sər özün danış,
Gör necə saxlayır özündə qonaq,
Necə
ətir saçır
ətrafa otlar,
Çiçəklər ecazkar qırmızı yanaq,
Yaşıl dağlarında minlərlə
bulaq,
Gəl bu möcüzələri,
gör özün danış
Min dastan söyləyir burda hər bucaq
Üç qardaş dastanın,
bil, özün danış!
Vüqar Əhməd
Professor
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 16 mart.-
S.14.