“Ölkəmizin iqtisadi cəhətdən
bundan sonrakı inkişaf yolu barədə yeni bir modelin
işlənib hazırlanmasına ehtiyac var”
Pərviz
Heydərov: “Bu baxımdan da konkret zərurət ortaya
çıxıb”
Ötən ilin sonlarında dünya bazarlarında neftin
qiymətinin kəskin düşməsi nəticəsində
ölkə iqtisadiyyatında, eləcə də maliyyə
sektorunda müşahidə edilən mənfi tendensiya hökuməti
antiböhran tədbirləri həyata keçirmək məcburiyyətində
qoydu. Etiraf etmək lazımdır ki, qısa vaxtda həyata
keçirilən həmin tədbirlər vəziyyətin nisbətən
normallaşmasına təsir göstərdi. Ancaq bu prosesin davamlı olması, iqtisadiyyatın
neftdən asılılığının aradan
qaldırılması məqsədilə əlavə tədbirlərin
həyata keçirilməsi də zəruri idi. Elə bu
zərurəti nəzərə alan Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev “Milli iqtisadiyyat və
iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin
başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli
gələn məsələlər haqqında sərəncam
imzalayıb. Sərəncama əsasən “Milli
iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə
strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nə
müvafiq olaraq inkişaf planlarının işlənilməsi
məqsədi ilə İşçi qrupu yaradılıb.
İşçi qrupuna tapşırılıb
ki, bu sərəncamla təsdiq edilmiş “Milli iqtisadiyyat və
iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin
başlıca istiqamətləri” nəzərə alınmaqla
2016-2020-ci illər üçün iqtisadi inkişaf
strategiyasının və tədbirlər planı, 2025-ci ilədək
dövr üçün uzunmüddətli baxışın
layihəsi və 2025-ci ildən sonrakı dövrə hədəf
baxışın layihəsini altı ay müddətində
hazırlayıb Azərbaycan Prezidentinə təqdim edilməsi
tapşırılıb. Bəs görəsən
dövlət başçısının “Milli iqtisadiyyat və
iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin
başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi
və bundan irəli gələn məsələlər
haqqında sərəncamı bu istiqamətdə hansı
müsbət dəyişikliklərə səbəb olacaq? Ümumiyyətlə, bu strategiyada əsas etibarilə
hansı istiqamətlərə üstünlük verilməlidir?
Bu və ya digər məsələlərlə
bağlı iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərova
müraciət etdik.
-Pərviz
müəllim, Prezident İlham Əliyevin “Milli iqtisadiyyat və
iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin
başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi
və bundan irəli gələn məsələlər
haqqında sərəncamı iqtisadi sahədə hansı
müsbət dəyişikliklərə gətirib
çıxaracaq?
-Qlobal
iqtisadiyyatda yaranmış məlum situasiya və bunun Azərbaycana
təsirləri haqda indiyədək verdiyimiz bütün
açıqlamalarda, o cümlədən
yazdığımız şərhlərdə qeyd etmişdik
ki, real olaraq ölkəmizin iqtisadi cəhətdən bundan
sonrakı inkişaf yolu barədə yeni bir modelin işlənib
hazırlanmasına ehtiyac var və bu baxımdan da konkret zərurət
ortaya çıxıb. Bu əslində, olduqca
müsbət haldır. O baxımdan ki, ölkə
Prezidenti də açıq şəkildə bildirib ki, anoloji
situasiyanın yaranacağı azı 2030-cu illərdən
sonra gözlənilirdi. Belə ki, Prezident İlham Əliyev bu
yaxınlarda etdiyi çıxışlarının birində
də qeyd etdi ki, bu gün ölkəmiz üçün yeni
dövr başlayıb: “Bu, postneft dövrüdür. Postneft dövrü bizim hesablamalarımıza görə
2040-cı ildən sonra başlamalı idi. Ancaq neftin qiymətinin kəskin düşməsi nəticəsində
artıq biz postneft dövründə yaşayırıq” – deyə,
dövlət başçısı bildirmişdi. Yeni iqtisadi inkişaf modeli isə ayrı-ayrı
istiqamətlər və sahələr üzrə müvafiq
tapşırıqların verilməsi və Prezident Sərəncamlarının
imzalanması ilə müəyyən edilə bilməzdi.
Bunun üçün konkret mexanizm və yaxud
konsepsiya işlənib hazırlanmalı idi ki, hökumətin
əslində, nə etməli olduğu məlum olsun.
Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Milli
iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə
strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli gələn məsələlər
haqqında Sərəncamı da məhz bu tələbdən
irəli gəlib. Sərəncamda da qeyd edilib
ki, hazırda dünyada gedən siyasi və iqtisadi proseslər
ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini
artırmaq, idxaldan asılılığını azaltmaq,
ixracyönümlü qeyri-neft iqtisadiyyatının əsaslı
inkişafını təmin etmək, insan kapitalından səmərəli
istifadə etmək kimi prioritetləri ön plana çəkmişdir.
Hesab edirəm ki, bu Sərəncam ölkə
iqtisadiyyatının inkişaf modelinin müəyyən edilməsində
mühüm rol oynayacaq. Belə ki, o,
konkret mexanizm üzrə işlənib hazırlanacaq və dəqiq
olaraq məhz hansı istiqamətlər üzrə hərəkət
etmək lazım gəldiyini əyani olaraq müəyyən
edəcək.
-Sizcə
strategiyada əsas etibarilə hansı məsələlərə
diqqət edilməlidir?
-Təbii
ki, qeyri-neft sektorunun inkişafına. Özü
də ixrac qabiliyyətli qeyri-neft sektorunun inkişafına.
Bu, çox mühüm və ciddi məsələdir.
Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı
istiqamətində indiyədək bir çox layihələrə
imza atılıb. Bütün bunlar,
heç də dünya bazarlarında neftin qiymətinin
aşağı düşməsi ilə əlaqədar
baş verməmişdi. Belə ki, ölkəmizdə
neft gəlirləri hələ yüksək olan illərdə
də qeyri-neft sektorunun inkişafına diqqət yetirilib.
Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan 2020: gələcəyə
baxış” İnkişaf Konsepsiyasının təsdiq edilməsi
haqda Fərmanını xatırlatmaq yerinə düşər.
Həmin Konsepsiyaya görə ölkədə
2020-ci ilə qədər ümumi daxili məhsul istehsalı 2
dəfə artmalı idi. Və buna qeyri-neft sektorunun
hesabına nail olmaq nəzərdə tutulmuşdu. Bu vəzifə irəli sürülərkən
dünya bazarında neftin qiyməti hələ
aşağı düşməmişdi. Bu
faktın özü də Azərbaycan hökuməti və
dövlət başçısı tərəfindən neft
ucuzlaşmamışdan öncə də qeyri-neft sektorunun
inkişafının düşünüldüyünü və
müəyyən addımlar atıldığını
göstərirdi. Ancaq indi bəziləri elə
danışırlar ki, sanki bu barədə heç fikirləşən
olmayıb. Qeyri-neft sektorunun inkişafı
harada gəldi zavod və fabrik açmaq və nə gəldi
istehsal etmək deyil. İxrac qabiliyyətli
məhsul istehsal edə bilməsən, bunun makroiqtisadi sabitlik
üçün heç bir önəmi yoxdur və olmayacaq
da. Burada marketinq işləri
aparılmalı və dünya bazarlarının nəbzi
tutulmalıdır. Bu mənada, “Milli
iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə
strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nə
müvafiq olaraq inkişaf planlarının işlənilməsi
məqsədi ilə İşçi qrupunun yaradılması
məqsədəuyğundur. İşçi
qrup sözügedən sahədə xarici təcrübəni
öyrənməklə, çox şeyi müəyyən edəcək.
Əvvəllər də qeyd etdiyimiz kimi
yaranmış situasiya ilə əlaqədar tamamilə yeni
iqtisadi inkişaf modeli yaratmaq məqsədilə hökumət
genişmiqyaslı islahatlar həyata keçirməlidir.
Qeyri-neft sektorunun inkişafında əsas məsələ
orada nəyi necə istehsal etmək olmalıdır. İstehsal etdiyimiz məhsullar öz xarici
analoqları ilə həm ölkə daxilində, həm də
xaricdə rəqabət qabiliyyətinə malik
olmalıdır.
-Bunu
antiböhran tədbirlərinin bir hissəsi kimi dəyərləndirmək
olarmı?
-Antiböhran
tədbirləri Azərbaycanda çoxdan başlayıb. Bir çoxlarının ironiyalı şərhlərinə
və guya, təhlil xarakterli baxışlarına baxmayaraq, Azərbaycanda
hökumət öz işindədir. Biz, əvvəlki
şərhlərimizdə qeyd etmişdik ki, cari ilin təkcə
yanvar ayında Prezident İlham Əliyevin bir-birinin ardınca
3 müşavirə keçirməsi, eləcə də
iqtisadiyyatın inkişafı və idarəolunması ilə
bağlı müvafiq olaraq bir sıra Fərman və digər
normativ sənədlər imzalaması vəziyyətdən
çıxış imkanlarının bilavasitə dövlət
başçısının nəzarəti altında
olduğunu göstərdi. Cari ilin 18 yanvar
tarixində investisiyaların təşviqi ilə bağlı
əlavə tədbirlər haqqında Fərman imzalandı.
Xarici investorlarla yanaşı, yerli
sahibkarların da ölkə iqtisadiyyatına bacardıqca
çox sərmayə qoymaları tələb olunur. Dövlət qurumları - mərkəzi və yerli
icra orqanlarının qarşısında bunun
üçün sahibkarlara tələb olunan hər cür
şərait yaratmaq tələbi qoyulub.
Həmçinin, geniş özəlləşdirmə
prosesinə başlanılacağı gözlənilir ki, bu
gün ölkədə özəlləşdirilə bilinən
və hətta bunun vacib sayıldığı sahə və
müəssisələr çoxdur. Xarici və yerli
investorlar da bu işə cəlb olunacaq. Ancaq
milli iqtisadiyyat və onun əsas sektorları üzrə
strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi bütün bu məsələlərə
aydınlıq gətirəcək. Sözügedən
tədbirləri bir növ sistemləşdirəcək.
Bu mənada Prezident İlham Əliyevin imzaladığı
“Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları
üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri”nin təsdiqi və bundan irəli gələn məsələlər
haqqında Sərəncamını antiböhran tədbirlərinin
bir hissəsi kimi deyil, onun bilavasitə çərçivə
mexanizmi olaraq dəyərləndirmək daha düzgün olar.
-Ümumiyyətlə,
milli iqtisadiyyatı hazırkı situasiyada inkişaf etdirmək
nə dərəcədə mümkündür?
-Qlobal iqtisadi böhranın və çatışmazlıqların milli iqtisadiyyata təsirini sığortalamaq, elə sonuncunun birdəfəlik inkişafı deməkdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də qeyd etmişdir ki, biz çalışmalıyıq və buna nail olacağıq ki, ölkə iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatlarından fərqlənməsin və o səviyyədə olsun. “Çünki gərək bütün mexanizmlər, bütün meyarlar bu tələbləri ehtiva etsin.” – deyə, dövlət başçısı bildirmişdi. Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycan iqtisadi tənəzzül içərisində idi. Lakin Heydər Əliyevin neft strategiyasının icrası nəticəsində böyük layihələrə nail ola bildik. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum ölkəmizə çox böyük imkanlar qazandırdı. Neft Fondu yaradıldı. Azərbaycan böyük həcmdə xam nefti ixrac etməyə və gəlir əldə etməyə başladı. Əldə olunan gəlirlər ölkədə infrastruktur layihələrin icrasına yönəldildi. Ancaq neft daimi deyildi. Bu gün onun qiyməti 3-4 dəfə düşməsəydi belə, hasilat Azərbaycanda azalmaqdadır. Bayaq, qeyd etdik ki, postneft dövrü ölkəmiz üçün 20-25 il sonra gözlənilirdi. Amma bu dövr məhz indi yetişib. Təbii ki, qeyri-neft sektorunun inkişafı müəyyən vaxt və dəqiq yanaşma tələb edir. Neftin qiymətinin aşağı düşməsinə rəğmən, tez bir zamanda qeyri-neft sektorundan müvafiq nəticələr gözləmək düzgün deyil. Lakin milli iqtisadiyyatı hazırkı situasiyada inkişaf etdirmək üçün hər cür imkan var və bunun üçün olduqca əlverişli vaxtdır.
-Bəs beynəlxalq təcrübədə bu necə tənzimlənir?
-Dövlət gəlirləri karbohidrogen
ehtiyatlarının satışından asılı olan
bütün ölkələrdə hazırda çətinlikdir.
Söhbət, hansı beynəlxalq təcrübədən gedə
bilər ki?. Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkə
xaricdən borc almağa hazırlaşır. Rusiyada vəziyyət
göz qabağındadır. Venesuelada fövqəladə vəziyyətdir.
BVF və DB kimi qurumlar oxşar ölkələr üzrə
müqayisə apardıqda yenə Azərbaycan təcrübəsini
qeyd edir ki, hələlik ən ağıllı siyasət
yeridən Azərbaycandır. Bu mənada, mən, tam inam və
məsuliyyətlə deyirəm ki, real vəziyyətdən ən
az itki ilə çıxan məhz biz olacağıq. Və
söhbət, məhz bizim təcrübənin öyrənilməsindən
gedəcəkdir. Milli iqtisadiyyat və onun əsas sektorları
üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətlərinin
müəyyən edilməsi və bundan irəli gələn
məsələlərin həll edilməsi bu sahədə
başlıca nümunə olacaqdır.
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 18 mart.-
S.7.