Milli azlıqların təhsil və mədəni
haqları qorunur
Azərbaycanda
yaşayan milli azlıq və etnik qrupların mədəniyyəti
Azərbaycan mədəniyyətinin tərkib hissəsi kimi
qorunur və inkişaf edir, onların milli mədəniyyətinin,
incəsənətinin, adət-ənənələrinin və
dilinin qorunub saxlanılması üçün məqsədyönlü
iş aparılır. Müstəqilliyin bərpasının
ilk illərində - 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası
Prezidenti "Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli
azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və
azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərin
inkişafı üçün dövlət yardımı
haqqında" fərman verdi. Fərmanda
deyilirdi: "Azərbaycan Respublikasının ərazisində
yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların
nümayəndələrinin Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasında müəyyən edilən siyasi, iqtisadi,
sosial, mədəni hüquqlarını və
azadlıqlarını qorumaq, onların həyata keçirilməsinə
yaxından kömək göstərmək məqsədi ilə
nazirlik və idarələrin fəaliyyət çərçivəsində
milli münasibətlərlə bağlı məsələlərə,
bu fərmandan irəli gələn vəzifələrə hərtərəfli
baxılsın.
Respublikamızda yaşayan milli azlıqların demək
olar ki, hamısı Azərbaycan dövlət dilini və
onların təqribən beşdən dördü rus dilini də
bilir. Əlbəttə ki, bu dillərə real yiyələnmək
səviyyəsi fərqlidir, amma görünür ki, etniklərarası
ünsiyyət üçün kifayətdir. Avropa Şurasının tam hüquqlu üzvü
olan Azərbaycan bu mötəbər qurumun 05 noyabr 1992-ci ildə
qəbul etdiyi "Regional dillərin və ya azsaylı
xalqların dillərinin Avropa Xartiyası"nın prinsiplərini
daim diqqət mərkəzində saxlayır”.
Fərmanda
daha sonra deyilir: "Milli azlıq, azsaylı xalq və etnik
qrupların nümayəndələrinin peşə
hazırlığına uyğun olaraq və heç bir
ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan bərabər
hüquqlara malik olmasını nəzərə alaraq, həmin
hüquqların həyata keçirilməsi üçün
hərtərəfli şərait yaradılsın, onların
pozulmasına yönəldilmiş hər hansı bir hərəkətin,
yaxud hərəkətsizliyin qarşısı alınsın, ərizə
və şikayətlərin baxılmasına və vətəndaşların
qəbulunda həmin məsələlərin həllinə
diqqət artırılsın". Fərmanda Azərbaycan
Respublikasının Prezident Aparatına, Nazirlər Kabinetinə,
nazirlik və idarələrə, yerli icra hakimiyyəti
başçılarına aşağıdakı istiqamətlərdə
dövlət yardımının və hökumət siyasətinin
həyata keçirilməsi bir vəzifə kimi
tapşırılır;
- milli azlıq, azsaylı xalq və etnik
qrupların mədəni, dil və dini
özgünlüyünün qorunub saxlanılması və
inkişaf etdirilməsi;
- milli ənənə və adətlərə əməl,
dini mərasim və ayinlərin tam azad icra edilməsi, ibadət
yerlərinin qorunub saxlanılması və onlardan istifadə
edilməsi;
- milli sənətkarlığın, peşəkarlıq
və özfəaliyyət yaradıcılığı və
xalq sənətlərinin sərbəst inkişaf etdirilməsi;
- bütün millətlərin tarix və mədəniyyət
abidələrinin qorunması;
- əhali üçün əhəmiyyətli
olan yerlər, qoruqlar, parklar və digər təbiət obyektlərinin
mühafizə olunub saxlanılması.
"Mədəniyyət haqqında" qanunun 11-ci maddəsində
milli mədəniyyətin inkişafına və qorunub
saxlanılmasına yardım nəzərdə tutulur. Dövlət
Azərbaycan xalqının milli mədəniyyətinin
inkişafına və qorunub saxlanılmasına, eləcə
də Azərbaycan Respublikasının ərazisində
yaşayan bütün milli azlıqların mədəni
kimliyinə təminat verir. "Təhsil
haqqında" qanunun 6-cı maddəsi və "Dövlət
dili" haqqında qanunun 3-cü maddəsinə əsasən
təhsil milli azlıqların müxtəlif dillərində
verilə bilər. "Azərbaycanda yaşayan milli
azlıqlar və etnik qrupların hüquq və
azadlıqlarının qorunması, həmçinin dilinin və
mədəniyyətinin inkişafına dövlət
yardımı" haqqında Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 1992-ci il 16 sentyabr tarixli Fərmanı
milli azlıqlar arasında əlaqələrin
yaxşılaşdırılması və hüquqi dövlətin
yaradılmasına onların cəlb olunmasının səviyyəsinin
artırılması məqsədi daşıyır. Daxili
qanunvericiliyin bu müddəaları ilə yanaşı, Azərbaycan
Respublikasının 1996-cı il 31 may tarixində
qoşulduğu irqi ayrı-seçkiliyin bütün
formalarının aradan qaldırılması, aparteidin
qarşısının alınması və onun cəzalandırılması,
genosidin qarşısının alınması və onun cəzalandırılması
haqqında BMT Konvensiyaları kimi beynəlxalq sənədlərin
müddəaları da tətbiq olunur.
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yanında Milli
Azlıqların Əlaqələndirmə Şurası fəaliyyət
göstərir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında
milli azlıqların dil, mədəniyyət, tarix və
etnoqrafiyasının öyrənilməsi üzrə
xüsusi şöbə yaradılıb. Bakıda
katolik kilsələri, sinaqoqlar məscidlərlə
yanaşı fəaliyyət göstərir. Bu mənada Azərbaycan bütün dünyada
multikulturalizm məkanı kimi tanınır.
Bunlarla yanaşı Azərbaycan beynəlxalq konvensiya da
qoşulub. Bu da ölkəmizin mili azlıqların hüququnun
qorunmasına çox böyük önəm verdiyini ortaya
qoyur. Mədəniyyət və Turizm
Nazirliyi tərəfindən 2006-cı ildən etibarən
Bakı şəhərində "Azərbaycan-doğma
diyar" devizi altında azsaylı xalqların incəsənət
festivalları keçirilir. 2006, 2008 və
2011-12-ci illərdə keçirilmiş festivallar
respublikanın ictimai-mədəni həyatında mühüm
hadisə kimi yadda qalıb. Festivallar
çərçivəsində Azərbaycan etnik musiqisinə
həsr olunmuş nəşrlər hazırlanıb, görkəmli
alimlərin iştirakı ilə azsaylı xalqların və
etnik qrupların mədəni irsinin qorunması
mövzularında elmi konfranslar keçirilib, onların həyat
və yaşayış tərzini əks etdirən fotosərgilər
təşkil edilib. Festivallar kütləvi
informasiya vasitələrində geniş
işıqlandırılıb, elmi konfransların
materialları "Musiqi dünyası" jurnalında
çap olunub. İctimai Televiziya tərəfindən
festivallara informasiya dəstəyi verilib.
Növbəti dəfə Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyinin təşkil etdiyi milli azlıqların IV
Respublika festivalı Dövlət Musiqili Teatrında
qala-konsertlə başa çatıb.
Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs
Qarayev açaraq ölkədə yaşayan bütün milli
azlıqların Azərbaycan xalqının tərkib hissəsi,
tolerantlığın və qarşılıqlı hörmətin
dövlətin milli siyasətinin fərqləndirici xüsusiyyəti
olduğunu vurğulayıb.
Festival "Doğma yurdum Azərbaycan" devizi ilə
keçib. Rəşid
Behbudov adına Dövlət Mahnı
Teatrında festivalın seçim turları baş tutub,
ukrayna, tatar, kürd, yəhudi icmalarının, habelə
axıska türklərinin, respublikanın müxtəlif
rayonlarının özfəaliyyət kollektivləri
çıxış ediblər.
Qala-konsertdə Qəbələ rayonunun Nic kəndindən
olan folklor kollektivi, "Tuqan tel" tatar ansamblı, Balakən
rəqs ansamblı, Lənkəran, Astara və digər
rayonların ansamblları çıxış ediblər. Festival çərçivəsində
Muzey Mərkəzində milli azlıqların həyatını
əks etdirən "Bir ailədə" adlı foto sərgisi,
habelə "Etnik mədəniyyətlərin müxtəlifliyi
və multimədəni ənənələr"
mövzusunda "dəyirmi masa" keçirilib. Həmçinin "Azərbaycanda yaşayan milli
azlıqların mahnıları" adlı 1000 nüsxədən
ibarət Azərbaycan, ingilis, rus, fransız və alman dillərində
olan albomun buraxılması nəzərdə tutulub.
Azsaylı xalqların mədəni-maarif inkişafı
tarixində Azərbaycanın müəyyən təcrübəsi
var. Respublikamızın 13 rayonunda yaşayan etnik qrupların
uşaqları öz milli adət və ənənələrini,
mədəniyyətini öyrənmələri
üçün lazımi şərait yaradılıb. Belə ki, Quba, Qusar,
İsmayıllı, Xaçmaz, Oğuz, Qəbələ
rayonlarının 126 məktəbində 24670 şagird ləzgi,
Lerik, Lənkəran, Astara, Masallı rayonlarının 246 məktəbində
26070 şagird talış, Balakən, Qəbələ,
Xaçmaz, Zaqatala, Quba, Şamux rayonlarının 32 məktəbində
4748 şagird avar, udin, tat, şaxur, yəhudi, xınalıq,
kürd dillərini əsasən ibtidai siniflərdə öyrənirlər.
Beləliklə, respublikanın 407 məktəbində
azsaylı xalqların və etnik qrupların 55488 nəfər
uşağı öz ana dillərini öyrənirlər.
Azsaylı xalqların dillərində təlim
aparan müəllimlər müvafiq qaydalara uyğun olaraq
vaxtaşırı ixtisasartırma kursundan keçirilirlər.
Avropa Şurası və Azərbaycanın Təhsil
Nazirliyi hələ 2003-cü ilin mayında Bakıda "Təhsil
siyasəti və milli azlıqlar" mövzusunda seminar
keçirib, elə həmin noybarın son günlərində
isə bu məsələ ətrafında Strasburqda
AŞ-ın iqamətgahında beynəlxalq ekspertlərin
iştirakı ilə müzakirələr aparılıb. Hər iki tədbirdə
ölkədəki milli azlıqların təhsilinə
münasibət yüksək dəyərləndirilib. Bu
gün Təhsil Nazirliyi ölkə Konstitusiyası, "Təhsil
haqqında" qanunun tələbləri və Avropa
Xartiyasının prinsiplərini əldə rəhbər
tutaraq, azsaylı xalqların dilləri, tarixi və mədəniyyətinin
öyrənilməsi istiqamətində mümkün imkanlardan
istifadə edir.
Azərbaycanda
Əfqan Qaçqınları İcmasının rəhbəri
Həmzə İmani bildirib ki, ölkədə yaşayan əfqanların
mədəni irsinin qorunmasıylə bağlı heç bir
problem yaşamırlar: "Azərbaycanda digər azsaylı
xalqlar kimi əfqanlara da mədəni irslərinin qorunub
saxlanılması və inkiaşf etdirilməsiylə
bağlı sərbsətlik verilib. Biz hər il
Novruzu və millətimizə məxsus bayramları qeyd edirik. Uşaqlarımız təhsil alırlar. Ümumiyyətlə, azərbaycanlılar kimi bizim də
mədəni hüquqlarımız qorunur".
Onu da qeyd
edək ki, Təhsil Nazirliyi Azərbaycanda yaşayan milli
azlıqları hər il dərs vəsaitləri
ilə təmin edir. Ehtiyac yarandıqca, onlar yeni
dərslikləri hazırlayır, nazirlik isə çap
etdirir. Nazirlikdən bildiriblər ki, əvvəlki illərdə
talış, ləzgi, saxur, avar, ötən il
isə udinlər üçün yeni dərsliklər
çap etdirilib.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda milli azlıqlara
münasibət və qayğı beynəlxalq təşkilatlarda
da yüksək qiymətləndirilib. Məsələn,
ATƏT-in Vyanada yerləşən katibliyində ATƏT məkanında
milli azlıqların təhsil problemlərinə həsr
olunmuş konfransda Azərbaycan nümayəndə heyəti
milli azlıqların təhsil məsələləri ilə
bağlı Azərbaycan hökumətinin hesabatını təqdim
edib. Qeyd edilib ki, çoxmillətli ölkə
olan Azərbaycanda azsaylı xalqların hüquqları
yüksək səviyyədə qorunur və onların
nümayəndələri üçün geniş təhsil
imkanları mövcuddur.
Azərbaycan hökumətinin milli azlıqların təhsil
məsələləri ilə bağlı
yürütdüyü siyasətdən bəhs edilib. Milli
azlıqların təhsil məsələlərinə
dövlət səviyyəsində diqqət göstərildiyi,
Azərbaycanın bu sahədə nümunəvi ölkə
olduğu vurğulanıb. Eyni zamanda, milli
azlıqların nümayəndələri üçün
orta məktəblərdə dərslərin ana dilində tədrisinin
təşkil olunduğu, tədris edilən fənlər
üzrə dərsliklərin şagirdlərə pulsuz
paylandığı diqqətə çatdırılıb.
Qeyd edilib ki, ölkədəki xalqlar arasında
qarşılıqlı hörmət və
tolerantlığın hökm sürməsi polietnik Azərbaycanı
regiondakı digər, xüsusilə də tam monoetnik
quruluşa malik ölkələrdən fərqləndırən
xüsusiyyətlərdəndir. Konfransda Azərbaycanda
milli azlıqların təhsil məsələləri ilə
bağlı görülən işlər təqdir olunub və
bu sahədə bütün öhdəliklərin yerinə
yetirildiyi qeyd edilib.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.-
2016.- 31 mart.- S.13