“Sayat Nova erməni yox, azərbaycanlıdır,
adı da Səyat Nəvadır”
Məhərrəm
Qasımlı: “Avtobus sürücüsündən tutmuş,
tibb bacısına qədər Aşıqlar Birliyinin
üzvü olub”
Azərbaycan
Aşıqlar Birliyinin sədri, professor Məhərrəm
Qasımlının APA-ya müsahibəsi (ixtisarla)
- Məhərrəm
müəllim, Aşıqlar Birliyində işləriniz necədir,
hansı yeniliklər var?
- Bir
neçə ay əvvəl demişdim ki, yeni layihələrimiz
olacaq. Bu müddət ərzində həmin
layihələrdən bir çoxunu həyata keçirə
bildik. Birinci növbədə Azərbaycan
Aşıqlar Birliyi sıralarında yenilənmə
apardı. Aşıqların
attestasiyası və yenidən qeydiyyatı məsələsini
gündəliyə gətirdik. Birlik 300-ə
yaxın üzvdən ibarətdir. Deyim ki, əvvəlki
tərkiblə müqayisədə 30-40 faiz təmizlənmə
işi gedib. Onlar birlikdən
çıxarılıb, yerinə xeyli sayda gənc və
istedadlı aşıqlar qəbul olunub. Bu
gün Aşıqlar Birliyinin sıralarında həm ustad
aşıqlar, həm də yeni nəsil aşıqları yer
alıblar. Bu da bizə imkan verəcək ki, yeni ovqat
içində iş aparaq.
-
Üzvlükdən çıxarılanlar kimlər idi?
- Əsasən, aşıq sənətindən əlaqəsi
olmayan adamlar.
Onlar müxtəlif səbəblərdən
birliyə üzv olublar. Avtobus
sürücüsündən tutmuş, tibb bacısına qədər
ən müxtəlif adamlar Aşıqlar Birliyinin üzvü
olublar. Saza-sözə maraqları
olduğu üçün birliyin üzvlüyünə qəbul
ediliblər.
-
Heç olmasa, saz çalmağı bacarırdılar?
- Belə
də, az-çox. Amma onları Aşıqlar
Birliyinin üzvü statusuna qaldırmaq olmaz. Özləri mənə deyirdilər ki, bu sənətə
böyük məhəbbətimiz var, ona görə qalmaq istəyirik.
Qəbul etmədim. Çünki
bura professionallar ocağı, elmi-mədəni qurumdur.
Ona görə də Aşıqlar Birliyinin sıralarında
olan hər bir adam bu sənətə
professional yanaşan adam olmalıdır. İstər
aşıq olsun, istər tədqiqatçı. İndiki halda Aşıqlar Biliyinin nizamnaməsində
qoyulan tələblər var ki, aşıqlar hansı ədəb-ərkan
qaydalarına riayət etməlidirlər. Bu
barədə nizamnaməyə əlavə olaraq əsasnamə
hazırlamışıq. Əks təqdirdə,
bizim üzvümüz olarlarsa, tədbir görəcəyik.
- Ədəb-ərkan qaydaları nədən ibarətdir?
- Olur ki,
efirdə, məclisdə saza yaraşmayan qeyri-etik hərəkətlər
edirlər.
- Məsələn,
sazı başa qaldırmaq?
- Bəli.
Təkcə başa qaldırmaq yox,
ayaqlarının arasından keçirmək, akrobatik hərəkətlər
etmək, yersiz danışmaq və s. Bunlara yol verən adamlar
bizim sıralarımızda yer ala bilməzlər. O tipli
adamları görərsinizsə, bilin ki, onlar Aşıqlar
Birliyinin üzvü deyillər. Mənə
saytlar, müxtəlif qurumlar müraciət edir ki, filankəsin
hərəkətinə necə baxırsınız? Mən də deyirəm, bu adamlar Aşıqlar
Birliyinin üzvləri deyillər.
- Əvvəllər olublar?
- Bəziləri
olub, bəziləri də attestasiyadan keçməyiblər. Biz bundan sonrakı dönəmdə də
aşıqlarımızın davranışına ciddi
yanaşacağıq. Bizim ən gənc
üzvümüzdən tutmuş ən yaşı
üzvümüzə qədər hamı o prinsiplərə
cavab verməlidir.
- Aşıqlar Birliyinin üzvü olmaq aşığa
nə verir ki, bu qədər maraqlıdırlar?
- Bu, ilk
növbədə mənəvi qürurdur. Bizim
yeni vəsiqəmiz var, orda Azərbaycanın üç rəngli
bayrağı, atributları yer alıb. Bu vəsiqəni
cibində daşıyan adam isə Azərbaycan
aşıq sənəti ilə bağlı özünün
qürurunu nümayiş etdirməlidir. Mən hər zaman
deyirəm ki, kim sizə bir söz desə,
soruşun ki, səndə bu vəsiqədən varmı? Çünki mən Aşıqlar Birliyinin vəsiqəsini
hər yoldan ötənə vermirəm. Birliyin
vəsiqəsini ifası aşağı olan, özünü
apara bilməyən adamda görə bilməzsiniz. İlk dəfə olaraq Laçından 30-dan
çox aşığı üzv qəbul etmişik. Əvvəllər onların sayı 3-4 nəfər
olub. Naxçıvandan 15 aşıq
üzvlüyə qəbul olunub, əvvəllər bir, yaxud
iki nəfər olardı. Zaqatala-Balakəndən
ilk dəfə olaraq tamburçu aşıqları birliyə
üzv götürmüşük, onlar tədbirlərimizdə
çıxış edirlər. “Çeşmə”
folklor qrupu, “Misri”, “Buta”, “Qobustan”, “Laçın”
sazçı qrupları yaradılıb. Bu
ifaçılar professional təhsil alıblar. Ona görə də onların ifalarında ən
müasir tərəflər də görünür. Məsələn, istənilən vaxt “Koroğlu” uvertürasını
rahatlıqla çala bilirlər. Bunun
üçün uzun zəhmət lazımdır. İlk dəfə olaraq birliyin katiblərini bölgələrə,
hətta Borçalıya göndərdim ki, aşıqlarla
görüş keçirsinlər, qayğılarını,
problemlərini öyrənsinlər. Aşıqların
problemləri müəyyənləşib və həlli
istiqamətində iş aparırıq.
- Adətən,
deyirlər, 60-70-cı illərdə ədəbiyyatda, rəssamlıqda,
musiqidə böyük sənət əsərləri
yarandı və bu gün o böyük istedadlar yoxdur. Aşıq sənətində vəziyyət necədir?
- Tam məsuliyyətlə
deyirəm ki, çox istedadlı gənc
aşıqlarımız var. 20-40 yaş arasında olan nəslin
ifaları göstərir ki, Azərbaycan
aşıqlığında keyfiyyət yeniləşməsi
var. Azərbaycan tamaşaçısı muğam-caz sintezini
görmüşdüsə, bu gün caz və Azərbaycan
sazının sintezi istiqamətində işə
başlamışıq. Düzdür, bunu hələ
açıb-ağartmırıq. Bilirsiniz
ki, Araz Ozaro “O səs Fransa”da caz sahəsində böyük
uğurlar qazanıb. Bizim Elvin Mehmanlı
ilə birlikdə qrup yaradıblar, saz havalarının caz
versiyalarını hazırlamaqla məşğuldurlar. İnanıram ki, onlar böyük uğur
qazanacaqlar.
-
Sualımı qəribə qarşılamayın: Azərbaycan
aşığının dolanışığı necədir?
-
Aşıqların dolanışı tarixən olduğu kimi
bu gün də el məclislərindən çıxır. El məclisində aşığın istedadı
rol oynayır. Məsələn, Samirə
Əliyeva, Əli Tapdıqoğlu kimi güclü
ifaçılar çox yaxşı dolanırlar. Onlarla
belə adam saymaq olar. Bir
qisim ifaçılar isə ifaları ilə bağlı
çörək qazanmaqda çətinlik çəkirlər.
Burda müxtəlif faktorlar var. Məsələn, istedadın
zəifliyi, məclisi ələ almaq qabiliyyətinin
aşağı olması və s. Təsəvvür edin,
Əli Tapıdoğlu Şirvan aşığı olsa da
Naxçıvana, Tovuza toya aparırlar. İstedadlı
aşıq Ramin Qarayevi Rusiyaya məclisə aparırlar.
Avdı Musayevin, Vüqar Mahmudoğlunun, Zülfiyyə
İbadovanın boş vaxtını tapmırsan, həmişə
toylardadırlar. Təbii ki, burda bizim təbliğatın
da rolu var. Özüm televiziya verilişlərinə
istedadlı aşıqları çıxarıram, təqdim
edirəm. Bir-birindən istedadlı Kəlbəcər
aşıqları var, onların toy problemi yoxdur. Məsələn, Şöhrət Kərimov, Elbrus
Hüseynovu həmişə toylara çağırırlar.
Aşıq toydan qazanmalıdır. Bu yüz illər boyudur belədir. Qurbani də, Abbas Tufarqanlı da, Ələsgər də,
Şəmşir də belə olub. Aşıq
elin içində olmalıdır və elin ruzisi ilə
dolanmalıdır.
-
Meyxanaçı aşıq mahnısı oxusa, sizin münasibətiniz
dəyişəcək?
-
Münasibətlər qarşılıqlı fayda
götürməklə olmalıdır. Bu
yoxdursa, aşığı aparıb meyxananın səviyyəsinə
endirmək olmaz. Mən bunu qəbul etmirəm
və aşıqlara da tövsiyə sayağı
danlağımı çatdırdım ki, bir də belə hərəkət
etməyin.
- Məhərrəm
müəllim, bazarlarda, çayxanalarda 2-3 manata oxuyan
aşıqlar var...
- Belə
faktlardan xəbərdaram və əlbəttə, ürək
ağrıdıcı məqamdır. Bir
neçə dəfə mən özüm də rast gəlmişəm.
Hətta onlar yaxınlaşıb məndən
sifariş verməyimi istəyiblər, etiraz etmişəm.
Aşıq elə olmalıdır ki, biz
özümüz onu axtaraq. Elə olub,
aşığın dalınca üç gün yol gedib təmtəraqla
gətiriblər. Hər əlində saz gəzdirənə
aşıq demək olmaz. Onlar aşıq
yox, saz gəzdirənlərdir.
-
Aşıqların bəlli geyim forması var. Bu forma həmişə
belə olacaq, yoxsa dəyişiklik nəzərdə tutulub?
Yaxud aşıqlar qalstukla oxuyurlar...
- Əvvəlcə qalstukdan başlayım. Aşıq qəti
şəkildə qalstuk taxmamalıdır. Çünki qalstuk boğaza, oxumağa mane olur.
Mən aşıqları qalstukla görəndə
deyirəm ki, qalstuku açmaq lazımdır. Yaxud
sazı sinəyə qaldıranda qalstuk gah o yana
dartılır, gah bu yana. Təbriz
aşıqlarının - Məhbub Xəlilinin, Çingiz
Mehdipurun geyimləri var, o daha yaxşıdır. O nə
bizim ənənəvi hərbi geyim kimidir, nə də bu biri
cür. Bütün hallarda aşığın
geyimi sıravi adamların geyimindən fərqlənməlidir.
Bilinməlidir ki, burda oturan aşıqdır.
Yoxsa
aşığın əlində saz olmasa, heç kim bilmir, aşıq kimdir. Geyimlə
bağlı bir neçə variantda təkliflərimiz var. Mədəniyyət
və turizm nazirimizin də istəyi budur ki,
aşıqlarımıza yeni qiyafə hazırlansın və
həmin geyimlər dövlət tərəfindən tikilib
aşıqlara verilsin. Bu layihə üzərində
iş gedir və inşallah baş tutacaq. İndi
çəkmə ilə məclisə çıxmaq olmaz.
O keçmişdə idi ki, aşıq 8-10 saat ayaq üstə
dururdu, çəkmə ayaqların şişməyinin
qarşısını alırdı. İndi
yarım saat oxuyan adama nə çəkmə? Keçmişdə ata rahat minmək
üçün qalife şalvar lazım idi. İndi hamı at əvəzinə “Mercedes”ə
minir, ona görə də torba kimi sallanan şalvara ehtiyac
yoxdur.
- Aşıq Sayat Nova üç dildə - Azərbaycan,
erməni, gürcü dillərində yazıb-yaradıb. Bu il Azərbaycanda
multikulturalizm ilidir. Sayat Novanın Azərbaycan
dilində olan yaradıcılığını çap etmək
mümkündür?
- Bilmirəm,
erməni məsələsi haradan Sayat Novanın üstünə
yazılıb. Əslində, Sayat Nova yox, Səyat
Nəvadır. Bizim köhnə
aşıqlarımız istənilən vaxt rus, gürcü,
erməni dilində şeirlər deyirdilər. Səyat Nəva da erməni və gürcü dilində
şeirlər yazıb. Amma onun əsas
yaradıcılığı Azərbaycan dilindədir və Səyat
Nəva erməni yox, Azərbaycan sənətkarıdır.
Tiflisdə doğulub, azərbaycanlıdır.
Zaman içində əlimizdən getdi, ermənilər
dünyaya təqdim elədilər ki, erməni
aşığıdır. Onun erməni
olması ilə bağlı heç bir fakt yoxdur. Mirəli Seyidovun böyük tədqiqatları var
ki, o, Azərbaycan aşığıdır. Multikulturalizm ilinə gəlincə, deyim ki, erməni
aşıqlarının 300-ə yaxını Azərbaycan
dilində yazıb-yaradıb, çalıb-oxuyub.
Unutmamalıyıq ki, onların içində çox
istedadlı adamlar da olub. Şəmkirdə aşıq Yervant var
idi, o Azərbaycan dilində çalıb-oxuyurdu. Hər dəfə mənə deyirdi ki, erməni dili
aşığa uyğun deyil, saza yatmır. Sazın sırf Azərbaycan hadisəsi olduğunu
öz dili ilə deyirdi. Bu gün
dünyada erməni aşıqlarının təbliği var,
amma unutmaq olmaz ki, Azərbaycan aşıq sənəti hər
zaman erməni mədəniyyətini təsiri altına
salıb. Bu gün Azərbaycan talış, ləzgi,
türk, tat aşıqları var, onlar öz dillərində
də, Azərbaycan dilində də
çox rahat çalıb-oxuyurlar.
- İlin
sonun qədər qurultayın keçiriləcəyini
demişdiniz...
- Qurultay
məsələsi qüvvədədir. Qurultay və
festival bir yerdə olacaq.
- Sədrliyə
namizədliyinizi verəcəksiniz?
- Mənim
namizədliyimi aşıq sənətini sevən insanlar,
aşıqlar verməlidir. Biz bütün
gücümüzlə Azərbaycan dövlətinin, dövlətçiliyinin
ideyalarını, prinsiplərini həyata keçirməklə
məşğuluq. İnşallah,
bayrağımız hər zaman yüksəklərdə
olacaq, sazımız qürurlu səslənişi ilə onu
öyəcək, tərifləyəcək.
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 22 oktyabr.-
S.15.