Tolerantlıq nədir?
II
yazı
Barışmaz erməni separatizminin ideoloqları hər
imkandan istifadə edərək, Qərbə və Rusiyaya belə
bir mif təlqin etməyə çalışırdılar
ki, güya Azərbaycandan "islam təhlükəsi"
gözlənilir. Digər tərəfdən, Azərbaycanda
anti-müharibə və hətta ermənipərəst meyllərin
yayılması üçün bəzi qüvvələr
respublikanın müsəlman əhalisinin
xristianlaşdırılmasından istifadə edirdilər.
Şübhəsiz ki, belə hərəkətlər
dinlərarası dialoqun möhkəmlənməsinə xidmət
etmirdi. Lakin bu hadisələr
respublikadakı dini konfessiyalar arasında olan münasibətlərə
həlledici mənfi təsir göstərə bilmədi.
Şübhəsiz ki, dözümlülük
ruhunun qorunub saxlanılmasında müsəlman ruhanilərinin
də müəyyən xidmətləri var. Müasir Azərbaycan
dövlət-din münasibətləri modeli çərçivəsində
bütün dini konfessiyalar qanun qarşısında bərabərdir
və eyni statusa malikdir. Ölkə vətəndaşlarının
əksəriyyətini təşkil edən müsəlmanların
hüquqlarının təmin olunması ilə yanaşı
dövlət respublikada yayılmış digər dinlərə
də qayğı göstərir. Belə
ki, 1920-ci ildə bağlanmış Jen Mironosets baş kilsəsinin
binası 1991-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinə
verilmişdir. Azərbaycanda səfərdə olan
Moskvanın və bütün Rusiyanın Patriarxı II Aleksiy
27 may 2001-ci il tarixdə bu məbədi
müqəddəs elan etmiş və ona baş kafedral kilsə
statusu vermişdir.
Qeyd etmək
lazımdır ki, Allah evinin bərpasını Moskvada
yaşayan azərbaycanlı iş adamı, dini mənsubiyyətinə
görə müsəlman olan Aydın Qurbanov öz üzərinə
götürmüşdür. Onun vəsaiti hesabına baş
kafedral kilsə az bir zamanda bərpa edilərək
dindarların ixtiyarına verilmişdir. Bundan
başqa, 1999-2001-ci illərdə paytaxtda digər pravoslav məbədi
- Müqəddəs Məryamın Miladı baş kilsəsi
bərpa olunub.
Polşalı keşiş Yerji Pilyusun səyləri nəticəsində
qeydiyyatdan keçən respublikanın katolik icması da
qayğıdan kənarda qalmır. İlk iclaslar
dindarların mənzillərində keçirilirdi, 2000-ci ildə
isə bu məqsədlər üçün bina
alınmış və o kiçik kilsəyə
çevirmişdi. Katolik icmasında
Vatikanın təyin etdiyi iki keşiş xidmət göstərir,
ibadətlər bazar və dini bayram günləri yerinə
yetirilir. Hazırda respublikanın
paytaxdında layihəsi Vatikan ilə
razılaşdırılan katolik kilsə inşa olunur. Öz xarici görkəminə görə o, əvvələr
Bakıda olan katolik kilsəsinə bənzəyəcək.
Respublikada qədim ənənələrə malik olan yəhudi
icmasının mədəni irsi də Azərbaycan hökumətinin
qayğısı ilə əhatə olunur. Təkcə onu qeyd etmək
kifayətdir ki, Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq
fakultəsində ibrani bölməsi açılmış,
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Etnoqrafiya
İnstitutu isə Rusiyanın yəhudi mədəniyyətinin
qorunması və inkişafı fondu ilə birgə "Yəhudilər
Azərbaycanda" kitabının hazırlanmasına
başlanmışdır. Bundan başqa, 2001-ci ilin aprel
ayında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında
"Qafqazın dağ yəhudiləri" mövzusunda beynəlxalq
seminar keçirilmiş, 2000-ci ilin sonunda isə dağ yəhudiləri
dini icmasının sədri Semyon İxiilov "Şöhrət"
ordeni ilə təltif olunmuşdur.
1990-cı ildən respublikada "Azərbaycan-İsrail"
dostluq cəmiyyəti, habelə "Soxnut" cəmiyyəti
fəaliyyət göstərir. Yəhudi
bayramlarında qəzetlərdə respublikanın yəhudi
icmalarının tanınmış nümayəndələri
ilə müsahibələr dərc olunur. Bakıda nəzəriyyəçi-fizik,
Nobel mükafatı laureatı Lev Landau, respublikanın əməkdar
həkimi Solomon Qusman, müharibə qəhrəmanı Albert
Aqarunov və digər tanınmış yəhudi şəxsiyyətlərinin
yaşadıqları binalarda xatirə lövhələri
qorunub saxlanılıb.
Azərbaycandakı yəhudilərə göstərilən
ehtiramdan söhbət açarkən "Krasnaya sloboda" qəsəbəsini
də qeyd etmək lazımdır. Bura keçmiş
sovetlər məkanında yəhudilərin yığcam
yaşadığı yeganə yerlərdən biridir (4 min nəfərə
qədər). Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin
qurulmasına qədər qəsəbədə 11 sinaqoq var
idi. Sovet dövründə onlardan
yalnız biri fəaliyyət göstərirdi. 1996-cı ildən sonra dövlət tərəfindən
daha iki sinaqoq qaytarılmışdı. 2001-ci
ilin oktyabr ayında Azərbaycanın hökümət
nümayəndələrinin və dünyanın bir çox
ölkələrindən gələn qonaqların
iştirakı ilə ikimərtəbəli, altıgümbəzli
sinaqoqun bərpasına həsr olunmuş təntənəli mərasim
keçirilmişdir.
Azərbaycanda antisemitizmə heç vaxt yer olmayıb və
indi də yoxdur. Azərbaycanın dinlərarası dialoq və
əməkdaşlıq sahəsində nadir təcrübəsi
xaricdə yüksək qiymətləndirilmiş və
tanınmışdır. Bunun bariz nümunəsi -
Roma-katolik Kilsəsinin sabiq başçısı II İoann
Pavelin respublikaya etdiyi tarixi səfəridir (22-24 may 2002 il). Bakıda olarkən pontifik Azərbaycandakı
tarixi dözümlülük ənənələrini
xüsusi qeyd etmişdir. Tarixi faktdır
ki, Roma hakimiyyəti tərəfindən vaxtilə təqib
olunan xristianlar məhz burada sığınacaq
tapmışdılar.
Rum
patriarxı I Varfolomey 2003-cü il aprelin
16-dan 18-dək Azərbaycanda rəsmi səfərdə
olmuşdur. Şərqi Roma pravoslav kilsəsi
başçısının səfərinin əsas məqsədi
müxtəlif dinlərə etiqad edən insanların
narahatçılığına səbəb olan bir çox
mürəkkəb məsələlərdə
qarşılıqlı anlaşma və razılığa
nail olmaq, sıx münasibətlər yaratmaq, habelə
dinlərarası dialoqu daha irəli aparmaqdan ibarət
olmuşdur. Azərbaycana gəlişindən əvvəl
patriarx üç müsəlman ölkəsinə səfər
etmişdir. Onun etirafına görə,
respublikamızdakı dövlət-dini konfessiyalar münasibətləri,
habelə ənənəvi və qeyri-ənənəvi dini
konfessiyalar arasındakı mövcud münasibətlər
nümunəvidir. O demişdir: "Mən buradakı
tolerantlığın səviyyəsindən məmnunam. Azərbaycanda hər kəs istədiyi dinə etiqad
edir, istədiyi kimi ibadət edə bilir".
Qeyd etmək lazımdır ki, ölkə rəhbərliyi
mütəmadi olaraq dini icmaların liderləri ilə
görüşür. Ölkə Prezidenti müntəzəm
olaraq ölkənin xristian və yəhudi icmalarını əsas
dini bayramlar münasibətilə təbrik edir. Belə ki, milad bayramı ilə əlaqədər
dövlət başçısının Azərbaycandakı
pravoslav icmasına 2004-cü ilin yanvar ayında
ünvanladığı müraciətdə qeyd olunur ki, tarixən
respublikada formalaşmış tolerantlıq və
dözümlülük Aazərbaycan cəmiyyətini səciyələndirən
gözəl bir ənənəyə çevrilmişdir.
Sənəddə deyilir: "Xeyrin şər üzərində
qələbə çalmasını və azadlıq
ideyalarını təcəssüm edən bu bayram hər il
dünyanın bütün xristianları tərəfindən böyük
təntənə ilə qeyd olunur. Azərbaycanın
iki yüzillik tarixə malik olan pravoslav icması da,
özünün dini dəyərlərinə sədaqət
nümayiş etdirərək, milad bayramı günlərində,
insanlar arasında olan səmimiyət və dostluğun
artmasına yönəldilmiş xüsusi mərasimlər təşkil
edir, bayramın layiqli qeyd olunması üçün müxtəlif
tədbirlər keçirir".
Azərbaycanda tolerantlığın formalaşmasında
dini liderlərin konstruktiv mövqeyi də böyük rol
oynayır. Bu
baxımdan 26 noyabr 2003-cü il tarixdə
Moskva şəhərində keçirilən cənubi Qafqaz
ölkələri və Rusiyanın dini liderlərinin
görüşünü müsbət qiymətləndirmək
olar. Adı çəkilən tarixi
görüş müvafiq sənədin qəbulu ilə
yekunlaşmışdır. Bu sənəddə
qeyd edilmişdir ki, Qafqaz xalqları arasında inamın bərpa
olunması üçün "milli azlıqları ictimai həyatın
bütün sahələrinə inteqrasiya etmək, onların
dini əqidə azadlığını təmin etmək,
öz mədəniyyət və dillərinin inkişaf etməsinə
imkan vermək lazımdır".
Azərbaycanda dinlərarası dialoqun inkişafı sahəsində
sabiq Roma Papası II İoann Pavelin respublikamızın dini
xadimlərindən ibarət nümayəndə heyəti ilə
keçirdiyi görüş əlamətdar hadisə
olmuşdur. Tərkibə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin
sədri Allahşükür Paşazadə, Bakı və Xəzəryanı
Rus pravoslav kilsəsinin yepiskopu Aleksandr, habelə dağ yəhudiləri
dini icmasının sədri Semyon İxiilov daxil edilmişdi.
18 noyabr 2004-cü il tarixdə Vatikanda
keçirilən görüşdə pontifik Azərbaycandakı
dini konfessiyalar arasında mövcud olan münasibətləri
yüksək qiymətləndirmiş və Qafqazda davam edən
qanlı münaqişələrlə əlaqədər
öz təəssüfünü bildirmişdi. O bəyan
etmişdi: "Heç kimə ixtiyar verilməyib ki, dinləri
dözümsüzlük aləti, təcavüz, zorakarlıq
və qətllər üçün vasitə kimi təqdim
etsin və ya onlardan istifadə etsin. Əksinə,
dinlərin dostluğu və qarşılıqlı
ehtiramı əsl tərəqqi və sülhün zəngin mənbəyini
təşkil edir".
Dözümlülük ənənələrinin qorunub
saxlanılmasına Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla
İş üzrə Dövlət Komitəsi öz
böyük töhfəsini verir. Dini icmaların
başçıları arasında tam anlaşma və daha
sıx əlaqələrin yaranması məqsədilə
adı çəkilən idarənin rəhbərliyi mütəmadi
olaraq onların iştirakı ilə görüş və
seminarlar keçirir. Belə ki, 3 aprel 2004-cü il tarixdə DQİDK-də "Dini
stabillik-ümumi stabilliyin ayrılmaz hissəsidir"
mövzusunda seminar keçirilmişdir. Tədbirdə
dini dözümlülük və terrorizmə qarşı
mübarizədə dini icmaların rolu məsələləri
müzakirə olunmuş, Azərbaycanın bu bəlaya
qarşı beynəlxalq koalisiyanın tərkibində
iştirakı dəstəklənmişdir. Eyni zamanda, vurğulanmışdır ki, islamı və
ya başqa bir dini terrorizmlə eyniləşdirmək səhvdir.
2004-cü ilin sentyabr ayının 8-dən noyabr
ayının 10-dək Dini Qurumlarla İş üzrə
Dövlət Komitəsi dini icmaların rəhbərləri
üçün silsilə seminarlar (10 yığıncaq) təşkil
etmişdir. Seminarlarda dövlət-din münasibətlərinə,
habelə müxtəlif dini cərəyanların tərəfdarları
arasında dözümlülük ruhunun güclənməsinə
aid məsələlər müzakirə olunmuşdur.
Belə ki, ilk seminar "Dövlət və din: sosial sülh
və fikir birliyi yollarının axtarışı"
adlandırılmışdı. 6 oktyabr 2004-cü il tarixdə professor Rauf Hüseynov "Azərbaycanda
xristianlığın tarixi" mövzusunda mühazirə
oxumuşdur. Silsilə "Din - sülhə
aparan yol" mövzusunda seminarla yekunlaşmışdır.
Dövlət Komitəsinin sədri
respublikanın dindarları arasında anlaşılma və
fikir birliyinin inkişaf etdirilməsi sahəsində
görülən işlərə yekun vurmuş və
xalqın gələcəyi naminə əməkdaşlığın
vacibliyini vurğulamışdır.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.-
2016.- 7 yanvar.- S.13.