Anar: “Son vaxtlar yalnız
öz yazılarımı oxuyuram”
“Silsilə
yazılarım, TV və radioda çıxışlarım,
müsahibələrim - hamısı müftədir,
havayıdır”
Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq
yazıçısı Anarın APA-ya müsahibəsi
(ixtisarla)
- Anar
müəllim, “Göz muncuğu”ndan sonra
yaradıcılığınızda yenilik varmı? Bəlkə
irihəcmli əsərin planı, yeni hekayələr...
-
Çox şadam ki, birinci sualınız
yaradıcılıqla bağlıdır. Bu
suala məmnuniyyətlə cavab verirəm. “Göz muncuğu”ndan sonra mənim 1000 səhifəlik
“Kərəm kimi” adlı kitabım çıxıb. Bu kitaba Nazım Hikmətə həsr olunmuş sənədli
romanım və başqa esselər daxildir. Yəqin
bilirsiniz ki, Nazım haqqında roman əvvəlcə
Türkiyədə nəşr olundu, Ankarada və Amsterdamda təqdimatı
keçirildi, Türkiyə və bir sıra Avropa ölkələrinin
mətbuatında yazılar və mənimlə geniş
müsahibələr dərc edildi. Azərbaycan
nəşrində romana xeyli əlavələr etmişəm.
Bundan başqa, “Kərəm kimi” kitabına Mövlanədən,
Yunis Əmrədən Orxan Pamuka qədər, bir sıra
türk və rus yazıçılarına, məsələn,
Mayakovski, Simonov, Yevtuşenkoya həsr olunmuş esselərim
daxil edilib. Bu il yay aylarında “Parisdə
savaş” adlı kinopovest yazmışam. Məlum olduğu
kimi, Fransada yaşayan və fransız yazıçısı
kimi tanınan azərbaycanlı Ümmül Banu (Banin) məşhur
rus yazıçısı, mühacir İvan Bununlə
görüşləri haqqında “İvan Buninin son
savaşı” adlı kitab yazıb. Mənim kinopovestim də
Baninin bu yazısı, habelə onun “Qafqaz günləri” və
“Paris günləri” kitabları, Buninin bir sıra nəsr əsərlərinin
motivləri əsasında qələmə alınıb. Kinopovest “Literaturnıy Azerbaydjan” jurnalının
noyabr nömrəsində dərc edilib. Bundan başqa,
rus dilində nəşr olunmuş və ümumi həcmi 3000
səhifə olan “LİK (Literatura, İskusstvo, Kultura)
Azerbaydjana” üçcildliyimin Azərbaycan variantını
çapa hazırlayıram. Kitabların səhifələrini
xüsusi olaraq ona görə vurğulayıram ki,
görülmüş işin həcmi və çəkilən
zəhmət bəlli olsun. Bu vaxt ərzində
dövri mətbuatda çıxan çox sayda məqalələrim,
esselərimlə yəqin ki, tanışsınız. Gələcək planlarım çoxdur, ancaq onlar
haqqında həyata keçəndən sonra danışmaq
istərdim.
- Son
çap olunan əsərlərdən oxuduğunuz, qiymətləndirdiyiniz
varmı? Həm də gəncləri nəzərdə
tuturuq.
- Bu
sualınıza təəssüflə cavab verməli
olacağam ki, son çap olunan əsərlərdən, o
cümlədən gənclərin yazılarından heç nə
oxumamışam və odur ki, qiymətləndirə də bilməyəcəyəm.
Səbəbi isə odur ki, son vaxtlar yalnız
öz yazılarımı oxuyuram. Bu cavab qəribə
və hətta qeyri-təvəzökarlıq, özündənməmnunluq
kimi anlaşıla bilər, odur ki, izah etməliyəm.
Üçcildlik LİK-i Azərbaycan dilində
hazırladığımı artıq dedim. Eyni
zamanda “Seçilmiş əsərlərim”in doqquzuncu və
onuncu cildlərini hazırlayıram, yəni yenidən oxuyuram.
Türkiyədə nəşrə hazırlanan
“Yaşamaq haqqı” adlı 600 səhifəlik kitabımın
tərcüməsini diqqətlə oxudum. Bu il Moskvada üç kitabım
çıxır, onlardan da ikisinin korrekturasını oxumaq
xeyli vaxt aldı. Amma çox istərdim ki, imkan tapan kimi
yazıçılarımızın və ilk növbədə
gənclərin yeni çıxan əsərləri ilə tanış olum.
- Sual qəribə
səslənməsin, ilk hekayələrinizi açıb yenidən
oxuduğunuz olur? Bu gündən baxanda onlar necə
görünür?
- Bayaq
sadaladığım kitablara əsasən son illərdə
yazdıqlarımı daxil etmişəm. Köhnə hekayələrim
isə bir neçə il qabaq Moskvada
“Oqonyok kitabxanası” adlı çox populyar seriyada 40 min
tirajla nəşr olundu. Bizim zəmanə üçün az tiraj deyil hər halda. Yeni nəşrlər
üçün lazım olmayanda adətən köhnə
yazılarımı oxumuram. İndinin
gözüylə oxuyanda təbii ki, onların zəif cəhətlərini
daha aydın görürəm, amma heç bir nəşrdə,
heç nəyi dəyişmirəm, düzəltmirəm.
Vaxtilə necə yazılıblarsa, elə də
qalmalıdırlar, çünki onlarda nöqsan ola bilər, amma yalan yoxdur.
- Meyardan
söz düşmüşkən: ədəbiyyatın
nüfuzdan düşməsinə həm də
Yazıçılar Birliyinin üzvlərinin sayının
çoxalması səbəb olmadımı? O üzvlər
ki, ədəbiyyata dəxli olmaya-olmaya Sizin imzanız olan vəsiqəni
ciblərində fəxrlə gəzdirirlər.
- Əgər
mənim imzam olan vəsiqəni, dediyiniz kimi, fəxrlə gəzdirirlərsə,
deməli, hər halda ədəbiyyat üçün
itirilmiş adam deyillər. Daha
pis odur ki, bu vəsiqəni heçə sayasan, onu alıb bəzi
imtiyazlarından faydalanasan, müəyyən müddət bitəndən
sonra asanlıqla üzvlükdən imtina edəsən. Yazıçılar Birliyi üzvlərinin həddən
çox olmasını mən də nöqsan sayıram və
bunu dəfələrlə demişəm. Burada
işlədiyim illərdə bu, rastlaşdığım ən
ağrılı və ən çətin problemlərdəndir.
Amma üzvlərin çox olmasına görə
meyar itmir, meyar itdiyinə görə üzvlərin sayı
çoxalır. Çünki iki-üç babat
şeir və ya hekayə yazan dərhal özünü dahi
elan edirsə, hətta daha yaşlı adamların yubileylərində,
adicə görüşlərində, tədbirlərində,
kitab təqdimatlarında onların haqqında deyilən
sözləri nə Füzuli, nə Şekspir eşidibsə,
bu iddialarla ədəbiyyata gələn, yaxud orada yerləşənlərə
necə deyəsən ki, sən birlik üzvü olmağa
layiq deyilsən? Dərhal “tom-tom”
kitablarını çıxaracaq, neçə pyes, neçə
ssenari, neçə poema, neçə roman
yazdığını söyləyəcək, haqqında
yazılan təmtəraqlı tərifnamələri
qarşımıza qoyacaq. Bizim zamanın səciyyəvi
cəhəti belə əhli-qələmlərin özlərini
yazdıqlarının keyfiyyətiylə yox, kəmiyyətiylə,
sayıyla təsdiq etmələridir. Birliyin
üzvlərinin çoxluğunu bizə irad tutanları
haqlı sayıram, amma konkret adlardan ibarət siyahı verə
bilərlərmi ki, bax, bu adamlar üzv olmağa layiq deyillər.
Yox, əlbəttə, bunu etməzlər. Bəziləri bunu ancaq birlik rəhbərlərinin əli
ilə etməyə çalışırlar ki, sonra bunu da
onlara qarşı istifadə edə bilsinlər.
-
Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanlarında
qonorarın az olması ilə bağlı
bir neçə dəfə məsələ qalxıb, amma həll
olunmayıb. Bir hekayəyə 20 manat
qonorarın verilməsi sizi narahat etmirmi?
- Əlbəttə, narahat edir. Həm də ona görə ki, mənim
təşəbbüsümlə latın əlifbasıyla 25
min tirajla nəşr edilmiş kitabların arasında mənim,
anamın və atamın də kitabları çap olunub və
bu yeddi kitabdan bir qəpik də almamışıq. Yəni nə mən, nə o biri varislər -
bacılarım. Qəzetlərdə gedən silsilə
yazılarım, TV və radioda çıxışlarım,
müsahibələrim - hamısı müftədir,
havayıdır... Nə etməli, dediyiniz
yaxşı qonorarlar - yəni hətta ən adi məqalədən,
çıxışdan aldığımız qonorarlar - sovet
dövründə qaldı. Nədir, sovet
sistemini bərpa edək?! Doğrusu, dəyməz.
Ən yaxşı qonorarlara görə də dəyməz.
Əlbəttə, bir hekayəyə 20 manat almaq
gülüncdür, amma Yazıçılar Birliyinin qəzet
və jurnalları, başqa mətbuat orqanlarından fərqli
olaraq, heç olmasa, bu cüzi məbləğləri ödəyir.
Bəs, başqa mətbuat orqanları, TV və radio
kanalları ilə bağlı bu məsələ nədən
qaldırılmır? Yeri gəlmişkən, bu
günlər guya büdcəmizin azalması və otuz-qırx
adamı ixtisar edəcəyimiz haqqında şayiə
yaydılar. Bu da Yazıçılar
Birliyi haqqında ara-sıra ortaya atılan uydurmalar kimi əsassızdır.
Belə bir şey yoxdur və böhran şəraitində
birliyin, onun mətbu orqanlarının gəlirləri artmasa
da, hər halda azalmır.
- “Ədəbiyyat qəzeti” və “Ulduz” jurnalının
rəhbərliyi dəyişdirildi. Həmin ədəbi
orqanların hazırkı səviyyəsindən
razısınızmı?
- Bu ədəbi
orqanların rəhbərliklərinin dəyişməsiylə
onların ümumi ruhu, səviyyəsi, cəlb olunan müəlliflərin
müxtəlifliyi baxımından müsbət fərqləri,
tirajlarının artması və satılmasını
çox adam etiraf edir. Bunların
da, başqa ədəbi orqanlarımızın da işlərində
razı olduğum və olmadığım cəhətlər
var. Razı qalmadıqlarımı redaktorlara açıq
deyirəm, amma birlikdə sürən demokratik ab-havaya görə
öz fikrimi heç kəsə qərar kimi təlqin etmirəm,
yalnız məsləhət, tövsiyə kimi bildirirəm.
- Anar
müəllim, deyəsən, birliyi tənqid edənlərin
sırası seyrəlib. Axır vaxtlar
sakitlikdir.
- Yəqin
söyüb-söyüb yorulublar, ya da taym-aut
götürüblər.
- Kəramət Böyükçölün
Yazıçılar Birliyinin üzvlüyündən
çıxarılması birmənalı
qarşılanmadı. Təxminən bu cür suallar var: “Yazıçı
fikrinə görə üzv olduğu birlikdən dəstək
hiss etməkdənsə, ondan təzyiq və ögeylik
görürsə, nə etməlidir?” Bu haqda nə
demək istərdiniz?
-
Yazıçılar Birliyinə, eləcə də hər
hansı təşkilata üzv olmaq istərkən bu təşkilatın
Nizamnaməsi ilə tanış olurlar, ya
da olmalıdırlar. Əgər bu Nizamnaməni
qəbul edirsənsə, təşkilatın üzvü
olursan, onu kobud şəkildə pozursansa, təbii ki, daha
üzv qala bilməzsən. Adını çəkdiyiniz
yazıçı haqqında birliyin katibliyinin 11 noyabr 2015-ci
il tarixli qərarı belədir: “Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin üzvü Kəramət Qəşəm
oğlu Nəcəfov (Böyükçöl) dəfələrlə
xəbərdarlıq edilməsinə baxmayaraq, öz
yazılarında və müsahibələrində ədəbiyyatımızın
klassiklərinə qarşı təhqiredici münasibətini,
çağdaş yazıçılarımıza
ironiyalı atmacalarını, öz yaşıdı
yazıçılara qarşı
aşağılayıcı fikirlərini davam etdirdiyinə
görə AYB Nizamnaməsinin 6-nı maddəsinin 7-ci bəndinə
uyğun olaraq Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin
üzvlüyündən kənarlaşdırılısın”.
Xatırladım ki, bu maddə klassik və
çağdaş yazıçıların şərəf
və ləyaqətini alçaltmağın qəbuledilməz
olduğu haqqındadır. Elə sual verənləri
başa salmaq lazımdır ki, ən kəskin tənqidi fikir
söyləmək bir şeydir (və belə fikirlərə
görə heç kəsə heç bir təzyiq göstərilmir),
yazıçını, özəlliklə də
dünyasını dəyişmiş klassik şairlərimizi
təhqir etmək tamam başqa şey.
Onu da qeyd edim ki, birliyin qərarına Kəramətin
atası, tanınmış şair Qəşəm Nəcəfzadə
mətbuat səhifələrində haqq qazandırdı. Çünki
bizim üçün də ağır qərarı qəbul
etməzdən qabaq həm Kəramətlə, həm də
atasıyla danışmışdıq, cavan
yazıçının bu səhv yoldan çəkilməsini
israrla təkid etmişdik. Mən heç
kəsə ümidsiz baxmıram, inanmaq istəyirəm ki, Kəramət
də öz səhvlərini dərk edəcək və
adını ədəbiyyatda üç gün-beş gün
gündəmdə saxlayan ucuz skandallarla yox, sağlam, səmərəli
yaradıcılıq işləri ilə təsdiq edəcək.
Nə yazıq ki, bəzi gənclər hələ də
tənqidlə təhqirin prinsipal, təməl fərqini dəqiq
dərk etmirlər. Daha aydın və konkret olsun deyə bir
misal çəkim. Mənə dedilər ki, siz, Cavid, mənim
son hekayələrim haqqında sərt mənfi fikir söyləmisiniz,
ssenarim üzrə çəkilmiş filmləri kəskin tənqid
etmisiniz və hətta “Sübhün səfiri” filmi haqqında
sırf siyasi donos səpgili bir mətni efirə
çıxarmısınız. Bundan sonra sizə
birlik tərəfindən hər hansı bir irad tutan olubmu?
Məncə, yox. Ola bilsin, mənim
son hekayələrimi inşa adlandırmağınızla
razılaşmayanlar da olub, amma bütün bunlar ədəbi
mübahisələr çərçivəsində baş
verir və əgər mən sizinlə müsahibəyə
razılıq verirəmsə, suallarınızı ətraflı
cavablandırıramsa, deməli, hər halda tənqidlə təhqirin
fərqini dərk edirəm. Bu, əlbəttə, o demək
deyil ki, sizin fikrinizlə razıyam və elə “Sübhün
səfiri” filminin Azərbaycanda, Moskvada, Tbilisidə, Türkiyədə,
Şimali Kiprdə uğurla nümayiş etdirilməsi,
tamaşaçı rəğbətini qazanması, mətbuatda
xeyli müsbət rəylə qarşılanması kifayətdir
ki, mən belə tənqidləri yetərincə sakit
qarşılayım.
Xalq Cəbhəsi.- 2016.- 8 yanvar.-
S.15