Lütfi Zadə - Xəyalla həqiqət
arasındakı səddi aradan qaldıran
şəxsiyyət
Dünya şöhrətli alim, Azərbaycanın fəxri
olan Lütfi Zadənin dünya elminə verdiyi töhfələr haqqında
istərdim ki, bir daha ictimaiyyətə
məlumat verim. Bəşər tarixinin ən “qaynar”, daim qloballaşan
dövrü olan XXI əsrdə ən ağlasığmaz fantaziyadan
mütləq gerçəkliyə
aparan yol inanılmaz sürətlə
qısalmaqdadır. Müasir dövrdə
məişət həyatımızın
praktiki hal almasında, asanlaşmasında
dünya elminə 6 mühüm nəzəriyyə
qazandırmış dünya
şöhrətli azərbaycanlı
alim Lütfi Zadənin misilsiz xidmətləri vardır.
Obrazlı şəkildə
desəm, onun bütün elmi fəaliyyəti “xəyal”
hesab etdiklərimizin əslində “gerçəkləşməsi
mümkün olan reallıq” olduğuna, hüdudsuz insan təxəyyülünün məhsulu
olan həmin “görüntülərin” nə
vaxtsa “cismləşə”
biləcəyinə sübutdur.
Süni intelellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi ilə
dünya elminə silinməz bir möhür vurmuş Lütfi Zadə şərəfli, faydalı
və nümunəvi bir ömür sürməkdədir. Hazırda onun nəzəriyyələri
dünyanın hər
bir guşəsində
elm və istehsalatda geniş şəkildə
tətbiq olunmaqdadır.
Onun qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi beynəlxalq
elm aləmində “inqilab”
kimi qiymətləndirilir.
Dünyanın aparıcı şirkətləri
tərəfindən tətbiq
olunan bu nəzəriyyə 1965-ci ildə
işlənib hazırlanmışdır.
Bu gün Yaponiyanın
"Mitsubishi", "Toshiba", "Sony",
"Canon", "Nissan" və digər nüfuzlu qurumları qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinə
əsaslanan qurğular
istehsal etməkdədirlər.
Lütfi
Zadə 1989-cu ildə
qeyri-səlis məntiq
nəzəriyyəsinin sənayedəki
uğurlarına görə
Yaponiyanın elm adamlarına
verdiyi ən yüksək mükafata –
"Honda" mükafatına layiq görülmüşdür.
Qeyd edim ki, 2016-cı ildə Lütfi Zadənin nəzəriyyəsi
əsasında yapon alimləri tərəfindən
ilk dəfə olaraq süni intellektə malik robot hazırlanmışdı.
“Alter” adlı robot Tokiodakı
Beynəlxalq Elm Muzeyində
sərgilənmişdi. Beləliklə, Lütfi Zadənin töhfələri elmi-fantastik
əsərləri – təxəyyülü
əyani sürətdə
təcəssümə çevirməyə
qadirdir.
Xatırladım ki, Zadə riyaziyyatın
əsası olan ikili çoxluq anlayışına yeni “qeyri-səlis çoxluq” ifadəsini qazandırmış
və yeni elmi məktəbin yaradıcısı kimi
elm aləmində mühüm
bir səhifə açmışdır.
Hər bir azərbaycanlı üçün
sevindirici haldır ki, məhz bizimlə
eyni soykökdən olan bir şəxsiyyətin
adının çəkilməsi
bu gün dünyanın hər yerində, sonsuz sayda insanın simasında ehtiram və heyranlıq ifadəsi doğurmağa qadirdir. Əlbəttə, Lütfi Zadə
hər bir azərbaycanlı üçün
də qürur mənbəyidir.
Lütfi Zadə zəngin zəkası ilə yanaşı, səmimi və təvazökar xarakterilə də özünə daim rəğbət qazanmışdır. O, ünsiyyətcilliyi,
insanlara və ayrı-ayrı fərdlərə
xüsusi diqqətlə
yanaşması ilə
tanınır. Maraqlıdır ki, o, çıxış
etdiyi saysız-hesabsız
konfranslar zamanı dünya şöhrətli
alimlərə elmin yeni istiqamətləri barəsində bütün
təfərrüatı ilə
məlumat verməyi özünə borc bilir və digər
alimlər saatlarla Lütfi Zadəyə qulaq asır, ondan öyrənir, özlərinə dərs
götürürlər.
Demək
olar ki dünyanın
bütün kontinentlərində,
ABŞ-da, Yaponiyada, İtaliyada, Almaniyada və s. Lütfi Zadənin elmi nəzəriyyəsinə həsr
olunmuş beynəlxalq
konfranslar keçirilmişdir.
Fəxrlə deyə bilərəm
ki, həmin konfranslarda və tədbirlərdə Lütfi
Zadənin həmyerlilərinə
- azərbaycanlılara daim
xüsusi diqqət və ehtiramla yanaşılmışdır. Bu da Azərbaycanda
Lütfi Zadə məktəblərinin yaranmasına,
onun ardıcıllarının
yetişməsinə şərait
yaratmışdır.
Elm, təhsil və
yüksək texnologiyalar
sahəsində nəsillərin
əvəzlənməsi, toplanmış
təcrübənin istedadlı
gənc alimlərə
ötürülməsi yolu
ilə daha da təkmilləşdirilməsi
və cəmiyyətə
qazandırılması ölkəmizin
daim inkişafa yönəlmiş siyasətinin
tələblərinə tam uyğundur. Ona görə də hesab edirəm ki, adını bütün planetdə elm
aləmində bir əfsanəyə çevirmiş
Lütfi Zadə elminin və yaradıcılığının ölkəmizin elm adamları,
düşünən beyinləri
tərəfindən davam
etdirilməsi Azərbaycanın
maraqlarına cavab verir, onun ictimai-iqtisadi
inkişafı və lazımi müdafiə qabiliyyətinin təminatı
üçün hətta
zəruridir.
Lütfi Zadə ömrünün böyük hissəsini Amerika Birləşmiş Ştatlarında keçirmişdir. O, Kaliforniya
Berkli Universitetinin professorudur və bu ali təhsil müəssisəsinin
ömürlük professoru
seçilmiş yeganə
şəxsdir. Kaliforniyanın Berkli şəhərində
"İnformasiya Texnologiyaları
üzrə Zadə İnstitutu" yaradılmışdır.
Qeyd edim ki, dünyada sağ ikən adına institut
təsis edilmiş cəmi bir neçə
şəxsiyyət vardır
ki, Lütfi Zadə də onlardan biridir. O, həmçinin Avrasiya Akademiyasının da qurucularından biridir. Bununla yanaşı, ABŞ-da faəliyyət göstərən
Azərbaycan diaspor təşkilatlarının da
fəxri sədridir.
Lütfi Zadə bir çox
xarici ölkə akademiyalarına üzvdür. O, saysız-hesabsız
nüfuzlu mükafatlara
layiq görülmüş,
medallarla təltif edilmiş, onlarla xarici dövlət və ictimai təşkilatların fəxri
doktoru adını almışdır. Hazırda Lütfi
Zadə dünyada əsərlərinə ən
çox istinad edilən alimlərdən biri hesab olunur.
Bu gün məhz Lütfi Zadə yaradıcılığından, elmindən və tədqiqatlarından Respublika
səviyyəsində bəhrələnməyimizin
nəticəsində ölkədə
bu nəzəriyyəyə
əsaslanan elmi işlər aparılır,
dissertasiya işləri
müdafiə olunur və Azərbaycan əsilli bu görkəmli elm adamının
nəzəriyyəsi və
kəşfləri üzərində
araşdırmalar aparılır.
Artıq
Azərbaycan alimləri
də Zadənin elminə öz töhfələrini verməkdədir.
Onların işləri də
artıq ölkə ilə məhdudlaşmır
və dünya elminə inteqrasiya etməkdədir. Dünyanın tanınmış alimləri
ilə birlikdə elmi araşdırmalar aparılır və birgə məqalələr
vasitəsilə elmin yeni istiqamətləri təqdim olunur. Bu isə olduqca
vacib amildir. Çünki Azərbaycan alimləri
dünyaya səs salacaq gələcək elmi kəşflərin astanasında, bütün
dünya alimlərinin
səylərinin vahid bir vəhdətə çevrildiyi bir şəraitdə genişmiqyaslı
uğurlar vəd edən bu silsilə
işlərin arasında
yer alırlar.
Xatırladım ki, Lütfi Zadə elmi nəzəriyyəsinin praktiki
nəticələri dünya
iqtisadiyyatının inkişafına
təsir edən amillərdən biridir. Bu səbəbdən də Lütfi Zadəni “dünya iqtisadiyyatının
gedişatını yönləndirmiş
alim” adlandırsam, yanılmaram.
Azərbaycan adını bəşər
elminin tarixinə həkk edən bu görkəmli şəxsiyyətə ölkəmiz
də hər zaman dəstək olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7
fevral 2011-ci il tarixli sərəncamına
əsasən, müasir
dövrün elmi-texniki
zirvəsini fəth etmiş Lütfi Zadə 90 illik yubileyi münasibətilə
elm və texnologiyaların
inkişafına verdiyi
töhfələrə və
mədəniyyətlərarası dialoqun qurulmasında göstərdiyi görkəmli
xidmətlərə "Dostluq"
ordeni ilə təltif edilmişdir.
Hər gün, hər bir dəqiqə yeni-yeni nəzəriyyələrin
sübuta yetirilmək
uğrunda “mübarizə
apardığı” dünyanın
aramsız və “amansız” elm “meydan”ında
Lütfi Zadə Azərbaycanın adını
ucaldan şəxsiyyətlərdən
biri kimi tarixə adını qızıl hərflərlə
yazmışdır. Elm vasitəsilə “mümkünsüzü
mümkün edən”
alim bir əsrə yaxın müddətdir ki, şərəflə elm dünyasına
xidmət etməkdədir.
Lakin onun ixtiraları və tədqiqatları hələ çox yüzilləri aşaraq sonsuza kimi yaşamağa
iddialıdır.
Elçin Zeynalov
texnika elmləri doktoru
Xalq cəbhəsi 2017.- 16 avqust.-S.5.