S.C.Pişəvəri haqqında qənaətlər,
xatirələr
Əbülfəz Elçibəy
Güney Azərbaycandakı
hərəkat və Pişəvəri haqqında
S.C.Pişəvərini fərd kimi ayırmaq olmaz. İstər
Səttarxan olsun, istər Məhəmməd
Əmin olsun, istər Xiyabani olsun, istərsə Pişəvəri, bunlar Azərbaycan xalqının
silsilə mübarizəsində
önə çıxan
və ona rəhbərlik edən şəxsiyyətlərdir. Bu, Azərbaycan xalqının
mübarizəsidir. 1920-ci
ildə Azərbaycanın
güneyində Təbrizdə
inqilab olur, Milli Hökumət yaradılır. Amma bu hökumət 1 il ömür
sürür. Bu xalq hökumət istəyir, demokratik cəmiyyət istəyir.
Məndə bir sənəd var. Orada yazılmışdı: «Səttarxan
hərəkatında iştirak
edənlər qətlə
yetirildi, onların övladları 1920-cı ildə
hərəkata başladılar.
Onlar qətlə yetirildilər,
onların övladları
1945-ci ildə hərəkata
başladılar”.
Millət mübarizə aparır, onun qabağını alırlar. Sonra qüvvəsini toplayıb
o birisi nəsil gəlir, həmin xətti aparır. Çünki millət bir
şey istəyir - azadlıq və demokratiya. Azərbaycan
xalqı gücünü
toplayır, bir də 1945-ci ildə qalxır, bu da 1 il yaşayır. Azərbaycan xalqı əsrin
əvvəlindən indiyə
kimi həm Təbrizdə, həm də Bakıda azadlıq və demokratiya istəyib. Bizdə də 23 ay yaşadı.
1920-ci ildə məhv elədilər.
Bu dəfə də istədik, 7-8 ildir ki, yaşayırıq.
Bu dəfə Azərbaycanın Quzeyindəki
azadlıq daimi olacaq. Güneyində
bir dəfə olub - 6 ay, bir dəfə isə 1 il. Yəqin
edirəm ki, Azərbaycanın Güneyində
müstəqil dövlət
olacaq.»
***
Qulam Yəhyanın
Pişəvəri haqqında
xatirələri
“Həqiqətən
Pişəvəri ancaq
azadlıq uğrunda mübarizə üçün
yaranmışdı”
Bizi Bakıya istədilər. Mən və
Pişəvəri yol
uzunu belə fikirləşdik ki, yəqin yenidən fədai hərəkatı
ilə əlaqədar
bizi Bakıya dəvət edirlər.
Əgər belə olmasaydı,
onda məni yox, Pişəvəri ilə Badiqanı dəvət edərdilər.
Çünki təşkilati işlərə
o baxırdı. Ona görə
də Bakıya təcili dəvət olunmağımız, hamının,
o, cümlədən mənim
də böyük sevincimə səbəb olmuşdu. Bizi MK-da qəbul
etdilər. Orada bir
sıra mövzularda söhbət oldu. M.C.Bağırov allergiya əmələ
gəldiyindən əlini
bintlə sarımışdı.
O, dedi ki, həkimlərin dediklərinə
görə, əsəb
pozğunluğundan baş
verir. “Həyatımda
ikinci dəfədir ki, əlim belə
olur. Birinci dəfə oğlumun
Böyük Vətən
müharibəsində həlak
olması xəbərini
eşidəndə belə
olmuşdu. Bu dəfə də sizin hadisə ilə əlaqədar əlim belə olub”.
O, Stalindən alınmış teleqramı
bizə oxudu. Teleqramda ümumiyyətlə, bizə
səbrli, işdə
ciddi və möhkəm olmağımız
tövsiyə edilirdi.
Bir dəfə də 1947-ci il
mart ayının əvvəllərində
Pişəvərini və
məni MK-ya dəvət etdilər. Mirzə İbrahimov və Həsən Həsənov
da orada idilər. Söhbət bizim yoldaşların
necə yerbəyer olmasından başlandı.
Mən yoldaşların necə yerbəyer olması haqqında qısa məlumat verdim. Bağırov bizim yoldaşların vəziyyətlərinin
qaranlıq qalmış
yerləri haqqında bir sıra suallar
verdi və
mən də cavablarını dedim.
Sonra dedi yoldaşlarla vaxtaşırı
görüşmək yaxşı
olar. Eyni zamanda dedi ki,
sənəti olmayan yoldaşlara müəyyən
sənətlərin öyrədilməsi
pis olmazdı. Sonra yoldaşlarımızın
savadlanma kurslarına cəlb edilmələri haqda göstəriş verdi. Bir qədər
də söhbət etdikdən sonra Bağırov Pişəvəridən
soruşdu ki, bayrama necə hazırlaşırsız? Mənə elə gəldi ki, Pişəvəri belə bir suala
cavab verməyə hazır deyildi. Ona görə də cavab verdi ki, bayrama hələ çox qalır...
***
İLK FİRQƏ
TƏDBİRLƏRİ HAQDA
Mən ilk görüşümüzdə yoldaşlara məsləhət
gördüm ki, onlar müəyyən sənət öyrənsinlər,
savadsızlıqlarını ləğv etmək üçün kurslara getsinlər. Doğrudur, onlar mənim
nə demək istədiyimi bilir və bu tədbirlərin
həqiqətən onların
xeyrinə olmasını
aydın hiss edirdilər.
Digər
tərəfdən mənim
belə söhbətlərim
onların vətənə
getmələrinin yubanmasından
xəbər verdiyi üçün o qədər
də fərəh doğurmurdu. Mən
hiss edirdim ki, onlar nə isə
ancaq vətənə
qayıtmağımız ilə
əlaqədar olan hadisə və söhbətləri xoşlayırlar.
Mən yoldaşlara aydınlaşdırdım
ki, vətənə getmək və istədiyimizə nail olmaq
üçün hələlik
ən vacib tədbir sənət öyrənib, savadsızlığımızı
ləğv etmək, siyasi bilik və
dünyagörüşümüzü artırmaqdır. Fədailərin hələlik yeganə xahişləri bu idi ki, onlarla
tez-tez görüşək.
1947-ci ildə
məhəllə təşkilatları
yaranmağa başlandı. Təşkilatlar
müəyyən edilmiş
plan əsasında fəaliyyət
edib, vaxtlı-vaxtında
cələsələrini keçirirdilər.
Bu mələsələrdə firqənin nizam-intizamı,
məramnamə-nizamnaməsi, gündəlik cari işlərlə yanaşı
beynəlxalq aləmdə
baş verən hadisələrlə birlikdə
vətənimizdə gedən
hadisələr təhlil
edilirdi. Yerlərdə təşkilati işlərə
üstünlük verməyimizin
hər cəhətdən
əhəmiyyəti çox
böyük oldu.
Demək
olar ki, bütün müvəffəqiyyətlərimiz
öz başlanğıclarını
buradan başlamış
oldu. Biz təşkilat vasitəsilə
yoldaşlarımızın bütün işlərinə
yetişir, ehtiyaclarını
öyrənir və onların rəf edilməsinə iqdam edirdik. Xüsusilə, yoldaşların münasib işlərlə
təmin olunması, sənət öyrənib,
savadlanması və sair işlərinin yerinə yetirilməsi bilavasitə təşkilat
vasitəsilə həyata
keçirilirdi.
Bizim yoxlamalardan aydın oldu ki, Mərəzədə
olan bir neçə yoldaşın
vəziyyəti yaxşı
deyil. Ona görə də
onları oradan Umbakıda olan Azneft sisteminə gətirdik, onların da vəziyyəti qısa müddətdə
yaxşılaşdı.
****
FƏDAİLƏRƏ
BAŞ ÇƏKDİKDƏN SONRA...
“Maşın
yoldan çıxır,
Pişəvəri sürücüyə
qışqırır ki,
nə edirsən?”
Mühacirət dövrünün başlanğıcında
görülən mühüm
işlərdən biri
də fədailərlə
təlim keçirilməsi
işi idi. Bu işin təşkili və ona rəhbərlik
etmək mənə həvalə edildi. Fədailər tədbiri çox
həvəs və ruh yüksəkliyi ilə qarşıladılar.
Onlar verilən bütün tapşırıqları can-başla
yerinə yetirirdilər.
Cəsarətlə demək olar
ki, fədailər bu işə təmiz vicdan və pak qəlblə
başladılar. Biz bu işi əsasən
iki yerdə təşkil etmişdik.
Bizə verilmiş tapşırıq
yerinə yetiriləndən
sonra biz tam hazır olduğumuzu bildirdikdən
sonra bir neçə gün gözləməyi məsləhət
gördülər. Vəd edilmiş
vaxt başa çatdı. Mən yenə
də müraciət etdim, yenə də məsləhət gördülər ki, bir qədər də səbr edək. Bu haqda Pişəvəriyə məlumat
verdim. O da dedi ki, bu dəfə mənimlə Kirovabada (indiki Gəncəyə)
getmək fikrindədir. O da işin tezliklə
başlanılmasına tələsirdi.
Biz Kirovabada çatdıq. Mən fədailərin
iş, məişət və başqa qayğıları ilə
də məşğul oldum. Biz Kirovabaddan Şəkiyə
getməli idik. Pişəvəri nə isə çox tələsirdi.
Axşam belə qərara alındı ki, səhər tezdən
Kirovabaddan çıxıb Şəkiyə gedək. Mən
onlardan xahiş etdim ki, imkan versinlər, qalan işlərimi də
gecə görüb qurtarım və səhər nə vaxt
desələr, o zaman hazır olum. Pişəvəri
keçmişdən bir yerdə işlədikləri Nəzər
Heydərovun evində qalırdı. Səhər saat 5-də məni
çağırdılar. Mən mehmanxanadan
çıxdım. Bizim belə tezdən getməyimizə Nəzər
Heydərov bərk etiraz etdi. Pişəvəri cavabında
dedi ki, ürəyim zəifdir, Yevlağın istisinə
düşməmək üçün istəyirəm ki,
oranı tezdən keçək.
Biz maşına oturarkən dedim ki, mən
gecəni yatmamışam, ola bilər ki, maşında məni
yuxu tutsun. Ona görə də qabaqcadan üzr istəyirəm.
Mənim maşının arxa tərəfində
oturmağımı məsləhət gördülər. Mənə
elə gəlir ki, maşın hələ şəhərdən
çıxmamış yatmışam. Sonrasından daha xəbərim
olmayıb, sonrakı hadisələrin gedişi bir daha göstərdi
ki, məndən sonra sürücü ilə qabaqda əyləşmiş
Pişəvərini və arxada mənimlə yanaşı əyləşmiş
Nuri Quliyevi də yuxu tutur. Bu zaman yəqin ki,
sürücünü də səhərin xoş və sərin
havası xumarlandırır. Bu zaman maşın yoldan
çıxır, Pişəvəri sürücüyə
qışqırır ki, nə edirsən, sürücü yəqin
ki, tormuz əvəzinə qazı basır. Maşını
sağdan birdən sola tərəf alır, maşın
körpünün divarına dəyir.
Zərbədən Pişəvərinin
bir neçə qabırğası sınır. Quliyevin
ayağı lülədən sınır və hətta bud
lüləsi əti deşib, üzə çıxır. Mənim
də başım bərk dəyir və özümdən
gedib, huşumu itirirəm.
S.C.PİŞƏVƏRİNİ
TANIYANLAR BİLİRDİ Kİ...
Mən Pişəvərinin şəxsiyyəti, iş bacarığı, məlumatı, adamları tanıması, işə əlaqəsi və sair bu kimi keyfiyyətləri haqqında danışmaq fikrində deyiləm. Onun nə qədər böyük adam olmasını onu tanıyanlar, onunla işləyənlər qat-qat yaxşı bilirlər. Xüsusilə onun sağlığında və ölümündən sonra baş verən hadisələr onun nə qədər hazırlıqlı adam olmasını, rəhbərə xas olan çoxlu keyfiyyətlərə malik olmasını, hadisələr bir daha təsdiq etdi. Mən onun haqqında, daha doğrusu onun insani, rəhbərlik, inqilabçılıq, əqidəsinə vurğunluq və başqa bu kimi ancaq və ancaq müsbət keyfiyyətləri haqqında fikir söyləmək qüdrətinə malik olmağım barədə izhar vücud etməyə özümdə cəsarət hiss etmirəm. Ancaq Engels özünün həyat və əqidə dostu Marksın qəbri üstə dediyi bir sözü burada bir də yada salmaq istəyirəm: «....Onun çox əleyhdarları ola bilərdi, lakin çətin ki, onun bircə nəfər də şəxsi düşməni olsun». Həqiqətən Pişəvəri ancaq azadlıq uğrunda mübarizə üçün yaranmışdı. Mən deyə bilərəm ki, həyatımda şəxsən tanıdığım adamlar içərisində heç kəs məndə Pişəvəri qədər xoş təəssürat bağışlamamışdı.
Yuxarıdakı parçalar general Qulam Yəhyanın
“Xatirələr”indən götürülüb.
Xalq cəbhəsi.-
2017.- 4 mart.- S.14.