Azərbaycançılıq ideologiyası birgəyaşayışda stimul kimi

Qədim dövrlərdən başlayaraq bu günümüzə kimi Azərbaycan xalqının gözəl adət-ənənələrini, milli-mənəvi dəyərlərini, etnik psixoloji xüsusiyyətlərini özündə yaşadan və birləşdirən bir baxışlar sistemi kimi azərbaycançılıq ideologiyası yaranmış və formalaşmışdır. Azərbaycançılıq ideologiyasında vahid polietnik millətin Azərbaycan dövlətçiliyinin yaradılmasına dair maraqlarının ümumiliyi, demokratiyanın, sərbəst iqtisadiyyatın, sosial həyat şəraitinin inkişafı uğrunda mübarizəsinin məqsədləri öz əksini tapmışdır. İdeologiya kimi azərbaycançılıq müstəqil Azərbaycanın fəlsəfi-sosial doktrinasının sosiomədəni və etnik-geosiyasi cəhətlərini özündə birləşdirmişdir. O, qarşılıqlı dəstək, əməkdaşlıq və bərabərliyin mühüm əsasını təşkil edir.

Azərbaycançılıq iki təməl ideyanı - "dövlətçilik" və "vətənpərvərliyi" özündə birləşdirir. Məlumdur ki, müstəqilliyimizin ilk illərində Azərbaycanın düşdüyü dərin böhran təkcə Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzü, Qarabağdakı aqressiv erməni separatçılığı ilə bağlı deyildi. Həmin dövrdə bütövlükdə respublikada milli-etnik ixtilaf, bölücülük tendensiyası cücərməkdə idi və bu, ayrı-ayrı bölgələrdə özünü göstərirdi.

Azərbaycançılığın əsasları kimi söhbət təkcə milli dildən, dindən, adət-ənənədən, mədəni-mənəvi dəyərlərdən, habelə bu dəyərlərin rəsmi dövlət fərmanları ilə təsbit olunmasından getmir. Bu milli sərvətlərin ayrı-ayrılıqda öyrənilməsi, dəyərləndirilməsi, sadəcə qorunub saxlanması azdı, bu dəyərlər ictimai miqyasda, Vətən miqyasında məhz dinamik bir proses kimi saxlanılmalı və inkişaf etdirilməlidir. Vahid polietnik millətin Azərbaycan dövlətçiliyinin yaradılmasına dair maraqlarının ümumiliyi, demokratiyanın, sərbəst iqtisadiyyatın, sosial həyat şəraitinin inkişafı uğrunda mübarizəsinin məqsədləri məhz azərbaycançılıq ideologiyasında real təcəssümünü tapır. Bu mənada, azərbaycançılıq milli olduğu qədər də bəşəri, universal səciyyə daşıyır. Onun ən müsbət məziyyətləri sırasında tolerantlıq komponentini xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Azərbaycançılıq dilindən, millətindən, irqindən, sosial mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün ölkə vətəndaşlarını ümumi Vətən naminə həmrəyliyə dəvət edir. Milli-dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər bir vətəndaşın bu torpaq üçün milli yiyəlik hissini yaşaması isə tolerantlığın bariz təzahürüdür. Əslində dini və etnik tolerantlıq Azərbaycan xalqının qanında, canında, kökündə var. Milli ənənələrimizdə, mentalitetimizdə, habelə sosial, mənəvi və dini düşüncə laylarımızı özündə yaşadan folklorumuzda başqa dinlərə, millətlərə dözümlü münasibət özünü yaşadır.

Filologiya elmləri doktoru, professor Nizaməddin Şəmsizadə “Azərbaycançılıq dünya azərbaycanlılarının milli ideologiyasıdır” məqaləsində yazır ki, milyon il əvvəl ölkəmizin ərazisində hansı tayfanın, hansı qövmün, hansı xalqın yaşaması Adəmin və Həvvanın hansı millətdən olması kimi əbədi bir mübahisədir. Amma mübahisəsizi budur ki, o zaman da, indi də yaşadığımız vətən Azərbaycan olub. Bu mənada azərbaycançılıq türkçülükdən, şamançılıqdan da, şumerçilikdən də qədim və əzəli fikir formasıdır.

"Şərqi Avropada Təhsil alan Azərbaycanlı Tələbələr və Məzunlar" İctimai Birliyinin fəalı Nailə Məmmədovanın fikrincə, Azərbaycançılıq ideolgiyası Azərbaycan Respublikasında yaşayan azərbaycanlıların deyil, bütövlükdə bütün dünyada yaşayan azərbaycanlıların milli-mənəvi maraqlarını ifadə edir. Uzun müddət milli ideologiyamızın konsepsiya şəklində formalaşmadığı dövrlərdə tariximiz, milli-mənəvi dəyərlərimiz digər ideologiyaların təxribatına məruz qalmışdır. Əsassız dəlillərlə ideoloji fikrin böhranı yaşanmış, ideologiyamız sıxışdırılmışdır.

Azərbaycançılıq konsepsiyası xalqımızın tarixi, milli-mənəvi birliyini əks etdirməklə yanaşı, mühüm funksional çalarlarla da zəngindir. Bu konsepsiya dövlətçilik strategiyasının təməlində dayanır, vəhdət təşkil edir. Azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycanın keçmişi, bu günü və gələcəyini özündə əks etdirən, müstəqil Azərbaycanın qüdrətini, bütövlüyünü qorumağa, gələcək nəsillərə ötürməyə istiqamətlənən bir ideologiyadır. Azərbaycançılıq ideologiyası mükəmməl şəkildə hazırlanmış bir konsepsiya olmaqla yalnız Azərbaycanın real tarixini, milli xüsusiyyətlərini deyil, həmçinin dövlətimizin hüquqi, unitar, dünyəvi, demokratik prinsiplərini ehtiva etməklə Azərbaycanın sabitliyinin qorunmasına, inkişafına yönəlmişdir. Azərbaycançılığın digər bir xüsusiyyəti isə dövlətin strateji xətti kimi irəli sürülməsi, xarici və daxili təhdidlərə qarşı mübarizə kimi mühüm təsirə malik olmasıdır.

Belə nəticəyə gəlmək olar ki, milli ideologiyaya söykənməyən, vahid konsepsiyaya əsaslanmayan kortəbii fəaliyyət, hətta millətçilik, millətsevərlik hisslərindən doğsa da son nəticədə ancaq ziyan gətirə bilər. Azərbaycançılıq ideologiyası da məhz belə bir ziyana düçar olmamaq zərurətindən yaranmış, millətin tarixindən bəhrələnmiş, elmi dəlillərlə zənginləşərək vahid konsepsiya şəklində çıxış etmək iqtidarına malik olmuşdur. Bu gün şübhəsiz deyə bilərik azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycanın milli dövlətçilik strategiyasının innovativ əsaslardan biri kimi çıxış edir və real müstəqilliyimizin qorunub saxlanmasında aparıcı vasitədir.

Şair Vasif Zöhraboğlunun fikrincə isə hər bir millətin irqindən, dilindən, yerləşdiyi coğrafi məkandan asılı olmayaraq öz daxili siyasəti və ideologiyası mövcuddur. Daxili idealogiyaya dinin, dövlətin qoyduğu qanunların, adət-ənənənin, milli mentalitetin təsiri böyükdür. Təbii ki, bizim bir Azərbaycan vətəndaşı kimi vəzifəmiz bu amilləri nəzərə alaraq vahid ideologiya yaratmaq, onu daim inkişaf etdirmək və gələcək nəsilə ötürməkdir. Nəzərə alsaq ki, bu ideologiya azərbaycançılıq məfkurəsi adı altında artıq yaradılıb, bizə qalan ideologiyamızı təbliğ etmək və yetişən gəncliyə, gələcəyə tanıtmaqdır. Şair öz şeirində, müəllim öz dərsində, alim öz araşdırmasında, məmur öz vəsifəsində və s. hər bir Azərbaycan vətəndaşı dürüst olmalıdır. Qeyd etdiyim kimi, bu məsələdə irs və ya irq rol oynamır, əsas vətəndaşlıq, bərabər hüquqdur ki, azərbaycançılıq termini bu prinsipi özündə daşıyır. Ümumiyyətlə desək, ideologiya ilk öncə mövcudluqdur. İdeoloji mövcudluqda isə məqsəd mövcud olanı tanıtmaq və onun maraqlarına xidmət etməkdir.

V.Zöhraboğlu onu da qeyd edib ki, ideologiyaya ilk öncə valideyinlərimiz yiyələnməli və bu termini ailədaxili tətbiq etməlidirlər. Belə ailələrdə tərbiyə almış uşaq üçün, terminin milli yükü qavranılmaz bir məsələyə çevrilməz. Çünki hər hansısa bir məqsəd artıq praktiki əmələ çevrilirsə, onun təsiri ilk öncə uşaqlarda özünü göstərir. Milli olan bütün dəyərlərdə də bu məsələ önə çıxır və özünü ilk olaraq ailələrdə göstərir. Yəni, fikrimcə, bütün hadisələr əlifbasından öyrənilməlidir. Milli ideologiya da həmçinin. Bu zaman qeyd etdiyim kimi, müşgülə çevrilən heç nə qalmaz.

Şükürlər olsun, elə dövrdə yaşayırıq ki, informasiya əldə etmək üçün heç bir çətinliyimiz yoxdur. Müşahidəmə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, artıq xeyli vətəndaşımız bu yükün məsuliyyətini dərk edir. Çünki ziyalı, elm adamlarımız, bəzi yazarlarımız ideologiyadan bəhs edən əsərlər yazıb və o əsərlər də KİV-ə tanışdır. Əgər informasiya vasitəsi sayılan qəzet və jurnalların, saytların da əməyini nəzərə alsaq, hansı ki, bu da danılmazdır, maarifləndirmə yolunda müxtəlif layihələr işlənir, təbliğatlar gedir. Amma bu məsələyə birbaşa milli televiziya və radio şirkətlərimiz aktiv şəkildə qoşulsa, maarifləndirmə daha da surətlə baş verərdi. Sözüm ondadır ki, istənilən ailədə valideyin istədiyi digər imkanlar kimi, bu imkanı da övladlarına suna bilər: “İlk öncə cəmiyyətimizdə maqnitləşmiş sevgi sistemi yaradılmalı və bu sistem ideologiyanın özü olmalıdır. Bu zaman təbliğat sevgiylə qarşılanar və qəbul edilər. Ümumiyyətlə isə insanın yaranışı torpağa bağlı olduğuna görə əsasən sevgilərin kökü də vətənpərvərlikdən gəlir. Hardansa oxumuşdum ki, “vətənpərvərlik dəyişkən fenomendir və bunsuz nə dövlət, nə də cəmiyyət inkişaf edə bilər”.

Təbii ki, modernləşmə, qloballaşma şəraitində vətənpərvərlik fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Azərbaycan vətəndaşları vətənpərvərdirlər. Bizim üçün ən qiymətli dəyər – müstəqil dövlətimizdir. Lakin çətinlik törədən məsələ vətənpərvərliyin müxtəlifliyindədir ki, bu da qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan vətəndaşlığında olan başqa-başqa xalqların genindən gələn məsələdir. Bundan başqa, vətənpərvərlik digər sevgilər kimi, insanları birləşdirə də bilər, ayıra da. Həmçinin, cəmiyyəti, xalqın mədəniyyətini inkişaf da etdirə bilər, eyni zamanda, mədəniyyəti qapalı vəziyyətə salar. Təməlində dövlət, cəmiyyət, ölkənin keçmişi, bugünü və gələcəyi haqqında biliklər sistemi olan vətənpərvərlik artıq maarifçi vətənpərvərlikdir. Burada həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni münasibətlər nəzərdə tutulur. İdeologiyaya yaranan sevgi isə cəmiyyətdəki müxtəlif təbəqələrə, əsasən də işi sevgi ilə yoğrulan yaradıcı zümrəyə bilavasitə vətənpərvərlik hissi bəxş edir. Televiziyada isə tez-tez görsənən simalar məhz yaradıcı insanlara məxsusdur. Beləliklə bayaq dediyim kimi, şairlər öz şeirlərində, muğənnilər öz mahnısında, yazarlar öz əsərlərində və s. bu termini məhz sevgi ilə təbliğ etmiş olacaqlar ki, onda da maqnitləşmiş sevgi sistemi mövcud olduğunu göstərəcək. Ondan sonra isə ideologiya bütün fərdlərin yaşam tərzinə daxil olacaq”.

Cavid

Xalq cəbhəsi.-2017.- 24 yanvar.- S.13.