“Bizim işimizin göstəricisi oxucudur”
Kərim Tahirov: “Nəşriyyatlar
və qəzet-jurnal redaksiyaları qanuna tabe olmurlar”
Mirzə Fətəli
Axundov adına Azərbaycan Milli
Kitabxanasının direktoru, professor Kərim Tahirovun APA-ya
müsahibəsi
- Bizim işimizin göstəricisi
oxucudur. Əgər oxucu varsa, zallarımızda
yer yoxdursa, insanlar sütunların arasında, kataloqların
arxasında, pəncərələrin qarşısında
oturub oxuyurlarsa, deməli, vəziyyətimiz yaxşıdır.
Harada şərait və resurs varsa, oxucu ora
gedir. Bunu deməyə məcburam: oxucuların bizə
üz tutmasının səbəbi resursların bizim
kitabxanada toplanmasından irəli gəlir. Bəlkə
başqa kitabxanalarda da bu resurslar kifayət qədər
toplansaydı, onların bir hissəsi başqa kitabxanalara gedərdi.
Adətən, yanvar ayında oxucu az olur. Həmişəkindən fərqli olaraq, gündə
800-900 oxucunun gəlməsi gözlənilməzdir. Hətta istirahət günü olmasına baxmayaraq,
işə gəlmişəm. Oxuculara əlavə
yerlər hazırlamaq istəyirik.
Çünki görürəm,
oxucular ayaq üstə qalıblar, oturmağa yer yoxdur. Zirzəmidə,
bufetdə çay içə-içə oxuyurlar. Bunları görəndən sonra məcbur olmuşuq
ki, əlavə zal düzəldək. Əlbəttə,
bu, kitaba maraq deməkdir və mən çox sevinirəm.
İşçilərə deyirəm,
çalışın, oxuculara qayğı ilə, gülərüzlə
yanaşın. Oxucu olmasa, bizə də deyərlər,
siz orda niyə oturmusunuz?
- Azərbaycanda
digər kitabxanaların maddi-texniki bazası, kitab fondu
hansı səviyyədədir? Milli Kitabxana
haqqında danışdığınız əminliyi
başqa kitabxanalara da aid etmək olarmı?
- Yaralı yerimizə toxundunuz. İstərdik, bütün kitabxanaların
maddi-texniki bazası, oxuculara yaradılan şərait
günün tələblərinə cavab versin, informasiya
resursları kifayət qədər olsun. Amma
təəssüf ki, reallıq başqadır, digər
kitabxanalarda kifayət qədər resurs yoxdur. Bilirsiniz niyə? Kitabxana işi haqqında
qanunda göstərilir: ölkə ərazisində çap
olunan informasiya resursları təkcə Milli Kitabxanaya yox,
bütün kitabxanalara verilməlidir. Təəssüf
ki, bizim nəşriyyatlarımız, naşirlərimiz, qəzet-jurnal
redaksiyaları qanunun bu maddəsinə tam əməl etmirlər.
- Nə deyib əməl
etmirlər?
- Onlar bu ölkədə
yaşayırlar, bu ölkənin havasını udurlar, ictimai
resurslarından istifadə edirlər, amma qanunlarına tabe
olmaq istəmirlər. Yəni resursları
kitabxanaya vermirlər. Biz kitabları, qəzetləri
onlardan çox çətinliklə alırıq. Qapı-qapı düşürük. Axı Milli Kitabxananın o imkanı yoxdur ki,
qapı-qapı düşsün.
Ölkədə 500 qəzet,
250-300 jurnal çap olunur, 500-dən çox kitab nəşr
edən müəssisə var. Onların hamısının qapısına
gedə bilmərik. Amma buna məcburuq. Cənab
prezident kitaba, kitabxanaya, gənclərin mütaliəsinə
çox diqqət və qayğı ilə yanaşır.
Ölkə başçısı son illərdə Azərbaycan
klassiklərinin, müasir yazıçıların əsərlərini,
lüğətləri, ensiklopediyaları 25 min tirajla və
600 adda çap etdirib kitabxanalara hədiyyə edib. Kənd kitabxanalarına da həmin kitablar göndərilib
ki, gənclər oxusun. Cənab prezident
Milli Kitabxananın 90 illiyinin qeyd olunması üçün
xüsusi sərəncam imzaladı. Dünyanın
60 ölkəsindən insanlar gəldi, ölkə
başçısı qonaqları qəbul elədi, onlara
kitabxana, kitab haqqında danışdı. Bütün bunlar onun üçündür ki,
kitaba maraq artsın. Amma bu gün Azərbaycanda
çap olunan kitabın statistikası yoxdur. Biz bilmirik nə qədər kitab çapı olunur.
Bunun səbəbi odur ki, kitabları Milli
Kitabxanaya göndərmirlər. Bizim
çap etdiyimiz statistika yarımçıq statistikadır.
- Bu nə vaxta qədər
belə olacaq?
- 2015-ci ilin dekabrında prezident əlavə
fərman imzaladı. Kitab çap edən müəssisələr,
naşirlər məcburi nüsxələri göndərməzsə,
onlara qarşı sanksiya tətbiq ediləcək.
Hər adda kitab
üçün 700 manat məbləğində cərimə
ödəməlidirlər. Bir ildir bunu nəşriyyatlara
çatdırmaqla, onları maarifləndirməklə məşğuluq.
İnzibati Xətalar Məcəlləsinə ayrıca maddə
salınıb: pulsuz məcburi nüsxələri göndərməyən
müəssisələrə qarşı cərimə
sanksiyası tətbiq olunsun.
Milli Kitabxana olaraq, Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyi olaraq biz hüquq-mühafizə orqanı
deyilik ki, məhkəməyə verək, cərimə tətbiq
edək. Çalışırıq, hansısa yolla işin
həllinə çalışaq. Təəssüf
ki, onlar bunu başa düşmək istəmirlər. Fevral ayında naşirlərin, mətbəə rəhbərlərinin,
qəzet-jurnal redaksiyalarının rəhbərlərinin
iştirakı ilə böyük bir müşavirə
keçirəcəyik. Nazirlik sonuncu dəfə
onlara xəbərdarlıq edəcək. Əgər
qanuna əməl etməsələr, çox ciddi sanksiyalar tətbiq
olunacaq. İlin-günün bu vaxtında məsələn,
bir nəşriyyata, qəzet-jurnal redaksiyasına on adda məcburi
nüsxəyə görə 7 min manat cərimə tətbiq
olunsa, onlar üçün böyük vəsaitdir. Bu gün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin
ixtiyarı var ki, istənilən nəşriyyatın
qapısını açsın və göndərilməyən
nüsxəyə görə protokol tətbiq etsin. Qaydaya əsasən, nəşriyyat həmin pulu bir
ay ərzində ödəməsə, əlavə tədbirlər
görüləcək.
- Nəşriyyatlar
məcburi nüsxələri göndərmirsə, onların
da səbəbləri ola bilər...
- Əsas səbəb kimi
göstərirlər ki, guya onlar kitabı sifarişlə
çap edirlər və məcburi nüsxəni müəllif
verməlidir.
Qanunda müəllif yox, nəşriyyat
tanınır. Məsələn, kitab 48 qəpiyə
başa gəlirsə, nəşriyyat 2 qəpik də
üstünə qoyub 50 qəpik hesablamalıdır. Müəllif bilməməlidir ki, onun dörd
nüsxəsi Milli Kitabxanaya göndərilir.
- İstərdim, pullu kitabxana xidməti haqqında
danışaq. Bu təcrübə
dünyada geniş yayılsa da, Azərbaycanda yoxdur...
- Milli Kitabxana sərvətdir,
ona görə ondan hamı istifadə etməlidir. Biz Milli
Kitabxananı pullu edə bilmərik. Sadəcə, müəyyən
xidmətlər ödənişli ola bilər.
Milli Kitabxananın dövlət tərəfindən
qayğı ilə əhatə olunması hələ imkan
verir ki, oxuculara təmənnasız xidmət göstərək.
Mənə elə gəlir, bu, belə də
olacaq, pullu xidmətə ehtiyac olmayacaq. Digər
xidmətlər, məsələn, surətçıxarma
ödənişlidir. Bu tamam başqa məsələdir.
Amma biz kitabı pulla verə bilmərik. Yaxud elektron kitablar xidməti üçün kimsə
müraciət edir, biz ona xidmət edirik və haqqı ödənilir.
Bunların hamısı əlavə xidmətlərdir.
- Oxucuların
nizam-intizamı necədir? Şikayətçi
deyilsiniz?
- Oxucularla bağlı əsas problem
odur ki, onlar zallarda mobil telefondan istifadə etmək istəyirlər.
Dünyanın heç bir ölkəsində
kitabxanada mobil telefondan istifadə etməyə icazə
verilmir. Təsəvvür edin, kiminsə
yadından çıxdı, telefonun səsini almadı, zalda
250 nəfərin fikri yayındı. Bu,
haqlı olaraq narazılıq yarada bilər. Çalışırıq, gənclərin “kaprizlərinə”
dözək. Amma bəzən o həddə
çatır, dözə bilmirik. Mən
siqaretlə mobil telefondan istifadəni eyniləşdirirəm.
Oxu zalında siqaret olmazsa, mobil telefon niyə
olmalıdır?
- Nadir
kitablar fonduna kitab bağışlamaq ənənəsi bu
gün də davam edir?
- Nadir kitablar fondu uzun illər idi
yarımzirzəmidə yerləşirdi. 2012-ci
ildə fondu ikinci mərtəbəyə
köçürdük, gözəl şəraiti var. Təbii
ki, fondun formalaşmasında oxucuların çox böyük
iştirakı olub. 1996-cı ildə Ulu
öndər Heydər Əliyev bizim kitabxanamıza gəldi və
öz kitabxanasından 300-dək kitabı hədiyyə elədi.
Eyni zamanda ziyalılara
çağırış elədi ki, kitabxanaya kitab hədiyyə
etməklə, ona kömək edirsiniz. Ondan sonra Ziya
Bünyadov, Budaq Budaqov, xalq yazıçısı Elçin,
mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət
Vəliyev və başqaları öz kitablarını hədiyyə
etdilər.
Həmin kitablar qızıl
fondda kolleksiya olaraq mühafizə olunurlar. Nadir kitablar
fondunda Heydər Əliyevin kitablarını ayrıca
saxlayırıq. Çox qiymətli
kitablardır. Hər il Ulu öndərin
bizə hədiyyə etdiyi kitabları ayrı-ayrı müəssisələrin
xahişi ilə aparıb yerlərdə nümayiş
etdiririk. Məsələn, həmin kitablar Tərtərdə,
Ağcabədidə, Sumqayıtda, Mərdəkanda
nümayiş olunub. O kitabların içində Ulu
öndərin qeydləri var və həmin qeydlər
uşaqlar üçün çox maraqlıdır. Şagirdlər aktiv mütaliənin nə
olduğunu o kitablardan öyrənirlər. Kolleksiyanın içində Ulu öndərin
Moskvadan aldığı uşaq kitabları, Məkkədə
ona bağışlanan “Qurani-Kərim” var. “Qurani-Kərim”i
bağışlayanda demişdi ki, elə bir müqəddəs
ocaqdan gələn kitab, belə bir müqəddəs ocaqda
qorunsa, daha yaxşı olar.
- Avropa
kitabxanalarında Azərbaycanın böyük ədəbiyyat
xadimləri fars ədəbiyyatının
nümayəndəsi kimi təqdim olunur. Məsələn,
Praqa Milli Kitabxanasında Azərbaycanı təmsil edən
yeganə kitab Nizaminin “Xəmsəsi”dir, onu da fars
ədəbi nümunəsi kimi təqdim ediblər. Bu halların qarşısını almaq
üçün hansısa təsir imkanlarınız var?
- Sizin misal çəkdiyiniz Praqa
nümunəsindən başlayaq. O məsələni 2012-ci
ildə Praqaya gedəndə mən
aydınlaşdırmışdım. Hər
hansı bir ölkəyə səfər edəndə mütləq
milli kitabxanaya baş çəkirəm və Şərq ədəbiyyatı
fonduna baxıram. Məsələ
ondadır ki, vaxtilə bizim kitablarımız kifayət qədər
Avropaya daşınıb. İndi həmin
kitablar Avropa ölkələrinin kitabxanalarında mühafizə
olunurlar. Amma bu gün həmin kitablar onlar
üçün gərəksizdir. Oxumurlar,
oxuya da bilməzlər. Praqa
kitabxanasının nadir fonduna düşdüm, gördüm,
Azərbaycan kitabları var, amma kataloqlarda əks olunmayıb.
- Hansı kitablar
var idi?
- Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin,
Xaqaninin kitablarına rast gəldim. Soruşdum
ki, bu kitablar niyə kataloqda əks olunmayıb? Dedilər, onlar Azərbaycan dilində deyil. Mən onlara başa saldım ki, vaxtilə bizdə də
ərəb əlifbasından istifadə olunub. Bakıya qayıdandan sonra Elmlər
Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimovdan xahiş etdim,
iki nəfər əməkdaş ayırdı və bir ay
Praqa Milli Kitabxanasında çalışdılar. Həmin kitabların kataloqunu düzəltdilər və
“Azərbaycan şairləri” adı ilə əks olundu.
Onun davamı olaraq bu il də biz iki nəfər
əməkdaş göndərdik ki, həmin kitabların
çap kataloqunu hazırlasınlar.
İnşallah, may-iyun
ayında o kitabların sərgisini keçirmək istəyirik. Sentyabr
ayında o kitabları gətirib Bakıda nümayiş etdirəcəyik.
Azərbaycan kitabları təkcə Praqada yox,
Rumıniya və Macarıstanda da var. Biz mərhələ-mərhələ
həmin kitabları da tədqiq edəcəyik.
- Azərbaycan
kitabxanalarının ən başlıca problemi və
qayğısı nədir?
- Təbii ki, bizim kitabxanaların əsas
problemi bina problemidir. Uçuq-salxaq binaya texniki
avadanlığı qoysan da, işə yaramayacaq. Yağış vuracaq, rütubət çəkəcək,
xarab olub gedəcək. Müasir texniki
avadanlıq üçün də müasir şərait
olmalıdır. Kitabxanaların əksəriyyətinin
binaları özlərinin deyil.
- Təşkilatlardan sığınacaq alıblar...
- Bəli. İndi də
onlar çox pis vəziyyətdədir. Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyi ilk növbədə kitabxanaların bina problemini
həll etməyə çalışır. Bu, əlbəttə,
vəsait tələb edir. Rayonlarda hazırda araşdırma
işləri aparılır və nəticələri
haqqında tədbirlər görüləcək. Artıq
müasir tipli kitabxanaların yaradılmasının vaxtı
gəlib çatıb.
Xalq cəbhəsi.- 2017.- 27 yanvar.- S.13.