“GÖZLƏ, DÖNƏK QARABAĞA, ŞUŞAYA...”

Şairə - tərcüməçi Kifayət Salmanqızının “İki sevgi” kitabı üstündə xarakterik cizgilər

Onun haqqında düşünəndə nəzərimdə daha çox yurda, el-obaya bağlı bir insan obrazı canlanır. Onun əxz etdiyi keyfiyyətlər mənsub olduğu bir ağır elin yadigarıdır, desəm səhv olmaz. Doğulduğu Qarabağ torpağı dadını, duzunu ondan əsirgəməyib. Söz və əməl bütövlüyü, mənəviyyata söykənmək eşqi, türk birüzlüyü başlıca xarakteridir. Sevindirici haldır ki, Qarabağ xanımlarına xas olan, nəcabətindən gəlmə dəyərləri qoruyub saxlamağı, gələcəyə ötürməyi özünə borc bilir. Barəsində söz açdığım Kifayət Salmanqızı təbi rəvan, isedadlı şairədir. Tərcüməçi redaktordur. Filoloqdur. Azərbaycan Dillər Universitetinin ingilis dili fakültəsini bitirib. AzTV-də çalışıb. Dirili Qurbani Məclisinin aparıcı simalarından biri olub. “Bizim mövqe” qəzetinin baş redaktor müavini kimi fəaliyyət göstərib. Buna qədər də dövri mətbuatda ardıcıl çıxış edib.

Hazırda Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyində - AZƏRTAC-da “Elm və təhsil xəbərləri redaksiyası”nın müdiri - buraxılış redaktoru vəzifəsində çalışır. Ədəbi yaradıcılığa hələ gənc ikən başlayan Kifayət Salmanqızının istedadı onun çoxillik təcrübəsində özünü açıq çəkildə göstərir. Təsadüfi deyil ki, bir sıra ədəbi-bədi nəşrlər onun yaradıcılıq nünunələrindən vaxtaşırı örnəklər çap ediblər. Məsələn, şeirləri Tehranda nəşr olunan “Ərk” qəzetində işıq üzü görüb. Bir neçə şair və yazıçının əsərlərini ingiliscəyə çevirən K.Salmanqızı tanınmış yapon yazıçısı, bir sıra mükafatlar laureatı Yoşiko Uçidadan etdiyi tərcümələr (“Qold Hillini samurayları” povesti və s.) çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı üçün qiymətli nümunələrdən sayıla bilər.

Kifayət xanım sözü olduğu tərzdə çatdırmağı bacarır. Bu baxımdan publisistik yazıları adamı heyran qoyur. Obyekti canlandırmaq səriştəsi, obrazlı deyimə meydan vermək hünəri onun prinsipidir. Xalq danışıq dilini gözəl bildiyindən bu sarıdan əziyyət çəkmir. Yaradıcılıq imkanlarının çoxcəhətliyinə baxmayaraq, sözə-sənətə misqal-misqal boy verməyi xoşlayır. Odur ki, istər jurnalistika və ədəbi mühit, istərsə də pedaqoji fəaliyyət arenasında Kifayətin fikri məqbuldur.

Müxtəlif sənət növləri çalarında özünəxas xarakterilə fərqlənən K.Salmanqızı böyük ədəbiyyata gəncliyinin təzə-tər vaxtında gəlib. Yolunu “Ümid”dən salıb və inamla addımlayıb. Doğma Cəbrayılın ədəbi mühiti üçün əməlli-başlı mayak rolunu oynayan “Ümid” Ədəbi Birliyində yoğrulub bişən gənc Kifayət, görkəmli şair İsmayıl İmanzadənin himayəsilə onlarla həmkarı kimi poeziya aləminə düşüb. “Ümid”in yaradıcısı və rəhbəri şair İ.İmanzadə çox sonralar onun “İki sevgi” adlı brinci kitabına ön sözündə yazacaqdı: “Kifayət o zamanlar yaz bənövşəsi kimi həyalı, utancaq bir qız idi, söz deyəndə yanaqları allanır, çöhrəsi haldan-hala düşürdü. Rayonun işğalından sonra Ziyaratdan, Diridən əsən yellər “Ümid”in söz ocağında isinənləri də yurddan, doğma el-obadan ayırdı. Kifayət xanım 15 ilə yaxın bir müddətdə Bakıda yaşasa da paytaxt şəhərdə ilkini-əzəlini itirmədi. Eləcə, əvvəllər necə idisə, o nişanda, o biçimdə də qaldı. Həm şairə kimi, həm tərcüməçi kimi, həm də Azərbaycan radiosunun əməkdaşı kimi çeşidli yazıları ilə hamını məftun elədi...”

Şairənin ədəbi birlikdəki fəaliyyətini xatırlayan İsmayıl müəllim elə oradaca yazır: “Kifayət bizim “Ümid”in ən istedadlı üzvlərindən biri idi. Cəbrayılın dağ havasıyla köklənən ədəbi məclisdə oxuduğu şeirlərin çoxu hamı tərəfindən bəyənilir, dövrü mətbuatda işıq üzü görürdü...”

Və elə o dövrdən də ard-arda nəinki qəzet və jurnal səhifələrində, habelə çoxsaylı almanaxlarda, o cümlədən “Xudafərin nəğmələri”, “Bu dərdin adı Cəbrayıl”, ”Durna qatarı, “Yurd həsrəti”, habelə üzvü olduğu Dirili Qurbani Məclisinin “Bir ağacın budaqları”, “Dirli Qurbani”, “Söz karvanı”, “Bənövşə çələngi” “Qurbani ocağı” kimi elmi, ədəbi-bədii toplularında dərc olunur. İstiqamətindən asılı olmayaraq, yaradıcılığının kökündə Vətən havası çalınan şairəni ağrısız oxumaq olmur. Yurd nisgilli şairə:

Öləziyən ocaqlar da

Quşu uçan budaqlarda

Çat-çat olan dodaqlar da

“Vətən”-deyir.

“Qərib düşüb Vətənə həsrət qalan” şairə K.Salmanqızı hələ 1983-cü ildə Qarabağın şah tacı Şuşa haqqında yazdığı eyniadlı şeirində elə bil bu həsrəti çəkəcəyni bilirmiş.

Qartal gəzir zirvələrin qaşında,

Min hikmət var hər dağında, daşında,

Yaşayırsan ürəyimin başında,

Sinəm üstə Şuşa adlı közüm var.

Kifayətin anlamında Vətən təkcə yaşam yeri deyil, məskən, sığınacaq, el-oba mahiyyətindən çox, mənəviyyat məsələsidir. Onun öz atributları var. “Saz da bir arxadır” şeirində o, Sazı gerçəkdən başının üstünə qaldırır. Saza söykənməyin, yalnız onunla güclü olmağın fərqni anladır. Yadıma Böyük Azərbaycan filosofu Asif Ata düşür: “Türklərin Tanrısı Göy Tanrı idi. Saz Türkün Göy Yoludur. Türk sazında Göylə birləşirdi – Bir olurdu... Türk aramsız Tanrı Oduna yanırdı. Sinəsində Od közərirdi”, “Sazda Türk Tanrıçılığı səslənir”, “Saz - Eşq işığıdır”, “Saz Od ruhludur”, “Sazın Tanrısı Göydür. Saz Tanrıya çatır”, “Saz və Füzülilik eyni Ahəng üstə köklənib...”

Əgər biz Qorqudluğumuzun, Hürufiliyimizin, Zərdüştlüyümüzün, Muğam ecazkarlığımızın, Xürrəmiliyimizin məzmunundan halı olmaq istəyiriksə, gərək Sazı dəyərləndirək, mənlandıraq, öyrənək, qoruyaq və yaşadaq. Asif Ata deyirdi ki, Koroğluda aşıqlıq və igidlik birləşdiyi üçün o, yenilməzdir. Saz və Qılınc – Türkün mahiyyətidir. Adını yuxarıda çəkdiyimiz şeirində Kifayət xanım:

Sinəmizdə igidlərin dağıdır,

Bir “Cəngi” çal, indi ərlik çağıdır,

Namərdlərə telli saz da yağıdır,

Aman, aşıq, sazı salma sinəndən.

Mərd oğullar qana düşüb, qandadır,

Nmus, qeyrət sayda deyil, qandadır

Nə qədər ki, torpğımız qan dadır

Aman, aşıq, sazı salma sinəndən

- hayqırtsı ilə həyacan siqnalı verir, ikrah doğuran yabançı Avropa musiqisinə bülənməkdə olan qədim türk torpağında sazı möhkəm dayanmağa çağırır, çətinliklər içərisində çırpındığımız bir zamanda nicatımızın onda olduğuna inandırır. Bu səbəbdəndir ki, narahatlığı yerə-göyə sığmır. Bir vaxtlar görkəmli el şairi, Aşq Xəstə Bayraməli saz-söz yurdu Göyçədən didərgin düşəndə dözə bilməyib yazmışdı:

Sındı mizrab, qırıldı saz,

“Göyçə gülü”n kimə qaldı?

“Yanıq Kərəmi” dərdini öz dərdi ilə birləşdirən Vətən həsrətli şairə dübarə saza, saz havasına tapınır, “Onsuz da yanıram, mən də sənin tək, Nə qədər hicrana dözsün bu ürək,” – deyir. K.Salmanqızının məhəbbət və təbiət şeirlərində də Vətən yanğısı, yurda q ovuşmaq istəyi baş qaldırır. “Bənövşə” şeirindən bir bəndə baxaq:

Qarabağsız qarabəxtli yazıyam,

Çoxu gedən gödək ömrün azıyam,

Əsir yurdun gözüyaşlı qızıyam

Necə düzüm səni telə, bənövşə?

“Bükük boynun həsrətimlə tən gələr” – deyən şairə bu şeirində çox gözəl məcaz yaratmış, bir çiçəyin-gülün timsalında “itən-itirilən” yurda qovuşmq arzusunu maraqlı boyalarla belə təsvir edib:

Ürək gərək belə dərdi daşıya,

Sən çəkəni, mən çəkəni daşıya.

Gözlə, dönək Qarabağa, Şuşaya

O yerlərdə bitmə hələ, bənövşə,

Bizsiz ora getmə hələ, bənövşə.

Yazılarının böyük hissəsini ələmli-dərdli Vətən mövzusu təşkil edən Kifayət Salmanqızının yaradıcılığındakı aparıcı xətti pessimist saymaq olmaz. “Yağılarla döyüşlərdə təklənmiş ana yurdum,” – deyən şairə Dirli Qurbaninin və Dədə Ələsgərin sazı üstə kökləndiyini də vurğulamqala Göyçənin, Şuşanın, Cəbrayılın və başqa yağmalanmış oymaqlarımızın nəmlənmiş gözlərində sevinc işığının görünəcəyinə ümidlidir. Nədən ki, tarixin amansız dolaylarında düşmənə aman verməyən igidlərimiz doğma yurdu zaman-zaman qoruyaraq bu günə qədər gətirb çıxarıb. “Haqqa qalıb gümanımız”, deyən şairə xoşbəxt zamanımızın gələcəyinə əmindir. “Mənim Azərbaycanım” şeirinə bəstələnmiş (musiqisi Natiq Qəzənfəroğlu) mahnı 2004-cü ildə “Hərbi vətənpərvərlik” mövzusunda mahnı müsabiqəsinin II mükafatına layiq görülüb. Mahnının sözlərinin ayrıca dəyərə malik olduğu qeyd edilməlidir. Çünki şairə Azərbaycanın keçmişi, çağdaş durumu, onun mübarizlik tarixi, mənəvi dəyərlər diyarı olması kimi məsələləri ustalıqla qabarda və təqdim edə bilib ki, bu da mahnının musiqisi ilə birgə həm şairə K.Salmanqızına, həm də bəstəkar N.Qəzənfəroğluna nüfuz qazandırıb.

Kifayət Salmanqızının poeziyasında lirika üstünlük təşkil etdiyi üçün onu musiqi dilinə-nəğməyə çevirmək bəstəkara çətinlik törətmir. Təsadüfi deyil ki, şairənin bir çox şeirlərinə bəstələnmiş mahnılar müğənnilər tərəfindən həvəslə oxunur. “İki sevgi” (musiqisi Məryəm Əlibəyli) bu cəhətdən xarakterikdir.

Bir ürəyə necə sığar

İki sevgi, iki sevgi.

Səndə daşdır, məndə ürək –

Yükü sevgi, yükü sevgi...

Kifayət ədəbi janrın bir sıra növlərində mükəmməl əsərlər yaradıb. Folkloru səlis bildiyi üçün yazdığı bayatılar da, təcnislər də, qoşma və gəraylılar da axıcıdır, şirindir, oxunaqıdır. Bayatlarından bir yarpaq:

Dağların başı bulud,

Gözümün yaşı bulud.

Dağların qəm yükünü,

Götür, sən daşı bulud.

Və bir təcnisdən:

Kifayətin könlü dərdlə oynadı,

Eşq oduna mən alışdım, o yandı.

Nə yatmısan, qafil sarvan, oyan di,

Yad əldədir karvanımın ovsarı.

Burdan da görünür ki, bitkin bir şairə kimi Kifayət xanımın sözü ovcunun içindədir. Yönsüz-yöndəmsiz sözü yonur, yerinə oturdur. Kifayət söz kəşfiyyatçısıdır: tərcüməçilik fəaliyyətində də belədir, poetikasında da, jurnalistlik yaradıcılığında da, publistikasında da. Sözü urvata qaldırmaq niyyətiylə gedir. Onun yaradıcılığında baş mövzu bir qayda olaraq Vətəndir. Para-para olmuş Vətən. O, sözlə Vətəni ayağa qaldırmağa, dirçəltməyə, bütövləşdirməyə çalışır. Sözün gücünü, qüdrətini yaxşı bildiyi üçün şairə, tərcüməçi-jurnalist K.Salmanqızı inanır, doğma Qarabağı da, Cəbrayılı da sözün vəhdəti, Söz-Əməl birliyi qaytaracaq. Axı Aşıq Abbas Tufarqanlı demiş, “Söz bir olsa, dağ oynadar yerindən...”

Yusif DİRİLİ

Dirili Qurbani Məclisinin sədri, şair-publisist

Xalq Cəbhəsi.- 2018.- 6 aprel.- S.14.