“Azərbaycan torpaqlarının
işğalı ilə barışmayacaq”
Dağlıq Qarabağ problemi keçmiş SSRİ məkanının ən köhnə münaqişəsidir. O, 30 ildən çoxdur ki, davam edir. Ötən dövrdə problemin həlli üçün çoxsaylı vasitəçilik təşəbbüsü və danışıqlar formatları olub. Bu yaxınlarda isə Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında ilk “söz savaşı” baş tutub.
Debatların danışıqları irəli aparmağa imkan verib-verməyəcəyini gələcək göstərəcək. Lakin artıq ilk təcrübə həm liderlərin şəxsi potensialını, həm də tərəflərin mövqeyinin möhkəmliyini qiymətləndirməyə imkan verir. Bu məsələdə ekspertlərin fikri üst-üstə düşür: debatda qələbəni, sözsüz ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev qazanıb. Üstəlik, tək Bakıda yox, Yerevanda və “üçüncü ölkələr”də də bu fikirdədirlər.
Amma burada başqa məqamlar da var. Tutaq ki,
bir dövlət başçısının ingilis
dilində səlist danışması, kamera qarşısında duruş
və ya çıxış zamanı
jestlərdən məharətlə
istifadə etməsi əsas məsələ deyil. Axı Münxen debatı
xeyli sayda başqa məqamı da üzə çıxarıb.
WorldMedia yazır ki, politoloq Fuad Axundov Moskva-Baku.ru-da (Rusiya) münaqişə ilə bağlı yazı dərc edib.
Müəllifin fikrincə, ilk növbədə
məlum olub ki, Nikol Paşinyanın
nə siyasi təcrübəsi, nə
də bəzi incə məsələlərdən
anlayışı var. Məsələn,
o, bilmir ki, ölkə lideri nəyə istinad etməli, nəyə etməməlidir. Təbii ki,
Paşinyanın Böyük
Tiqrana, Arşakilərə,
Baqratilərə istinadları
kimi, “o illərdə Cənubi Qafqazda və ümumiyyətlə,
dünyada Azərbaycan
adlı ölkə olmayıb” sözləri də dinləyicilərə
baş nazirin gözlədiyi təsiri bağışlamayıb. Bu yerdə xatırlatmaq lazımdır ki, tarixi istinadların bir dərinlik həddi də var. Məsələn, Paşinyanın
bəhs etdiyi illərdə nə Münxen konfransının
keçirildiyi Almaniya
adlı ölkə, nə də Amerika Birləşmiş Ştatları var idi. Üstəlik, Böyük Tiqranın
dövləti nə indiki Ermənistanın, nə də Dağlıq Qarabağın
yerləşdiyi ərazidə
olub. Amma məsələ heç bunda da deyil.
İlham Əliyevin BMT Təhlükəsizlik
Şurasının (TŞ) qətnamələrini xatırlatmasına
cavabında Nikol Paşinyan həmin qətnamələrdən sitat
gətirməyə çalışıb. Amma necə?
ATƏT-in Minsk qrupunun keçmiş həmsədri
Vladimir Kazimirovun “Vikipediya”dakı
söhbətlərinə istinadla.
(!)
Razılaşın ki, çox sürrealist bir mənzərə yaranır:
münaqişə tərəflərindən
birinin lideri uzun illər davam edən danışıqlar prosesinə
qoşulur, BMT TŞ-nin
qətnamələrinə istinad
edir, lakin sən demə, onun həmin qətnamələr haqda təsəvvürü sənədlərin
özündən yox,
yalnız “Vikipediya”da oxuduqları əsasında
formalaşıb.
Paşinyan sənədi belə
şərh edir: “884 saylı qətnaməyə
baxsaq görərik ki, orada Azərbaycanın
atəşkəs rejimini
pozduğu və bunun nəticəsində öz torpaqlarını itirdiyi yazılıb. İlk növbədə, Azərbaycan
özü TŞ qətnamələrinin
şərtlərinə əməl
etməyib. Bunu bəyan
etmək çox vacibdir”.
Lakin sayca dördüncü olan 884 nömrəli qətnamədə
Azərbaycanın guya
atəşkəs çağırışına
əməl etmədiyi
haqda bir kəlmə belə, yoxdur. Sənəddə yalnız sərhədlərə
və ərazi bütövlüyünə hörmətdən,
Azərbaycanın Kəlbəcər
rayonu və ondan əvvəl işğal olunmuş digər bölgələrindən
(ondan əvvəl 822,
853 və 874 saylı qətnamələr də
qəbul edilib) işğalçı qüvvələrin
çıxarılmasından bəhs edilir.
Nəhayət, ən vacibi. Erməni ictimaiyyəti
debatlarda prezident Əliyevin qalib gəldiyini etiraf etsə də, eyni zamanda əmindir
ki, dikussiyanı udmaq da mümkün
idi. Sadəcə
bunun üçün
polemikanı daha hazırlıqlı adam aparmalı idi.
Təəssüf ki, Ermənistanda
bir məqamı hələ də anlamırlar: onlar tərəfindən bu polemikanı hətta dünyanın ən yüksək İQ-ya malik insanı aparsa belə, dünya ictimaiyyətini aldatmaq, onu Dağlıq
Qarabağda Ermənistan
silahlı qüvvələrinin
olmadığına, baş
verənlərin isə
işğal deyil, hansısa bir lirik, sülhpərvər hal olduğuna inandırmaq mümkün deyil. Buna otuz ildən çoxdur ki, nail ola
bilməyiblər və
dünya ictimaiyyəti
əvvəlki kimi, Azərbaycan ərazilərinin
işğaldan azad olunmasını tələb
edir.
Münxendə keçirilmiş Qarabağ
debatı zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın
özü də etiraf edib ki,
onun oğlu Aşot Dağlıq Qarabağda, yəni Azərbaycanın işğal
olunmuş ərazilərində
hərbi xidmətdədir.
Xatırladaq ki, dünya ictimaiyyəti Dağlıq
Qarabağı Azərbaycanın
tərkib hissəsi sayıb və saymaqdadır. Bakı hesab edir ki, bu torpaqları
Ermənistan işğal
edib və Yerevandan olan çağırışçıların Dağlıq Qarabağda xidmət etməsi burada söhbətin Ermənistanın təcavüzündən
və işğal faktından getdiyini açıq-aydın göstərir.
Yerevanda isə əmin edirlər ki, Qarabağı heç kəs tanımasa da, o “öz müqəddəratını
təyin etmiş müstəqil dövlətdir”,
onun “özünümüdafiə
ordusu” var və Nikol Paşinyanın
da ucadan bəyan etdiyi kimi, orada “Ermənistan
ordusu yoxdur”.
Belədirsə, erməni liderin oğlu orada hansı statusda xidmət edir? Əgər
Qarabağda həqiqətən,
Nikol Paşinyanın dediyi kimi, Ermənistan
Respublikasının silahlı
qüvvələri yoxdursa,
öz ölkəsinin
ordusunda xidmət etmək əvəzinə,
Dağlıq Qarabağda
olan kiçik Paşinyan fərari hesab olunmalıdır. Yox, bu şəxs başqa dövlətin ordusunda xidmət edirsə, demək, muzdludur. Bu isə
beynəlxalq cinayət
sayılır. Bu halla mübarizəyə həsr olunmuş BMT qətnamə və bəyannamələri, Cenevrə
Konvensiyasının normaları
var.
Lakin kiçik
Paşinyan sadəcə
olaraq, çantasını
toplayaraq Qarabağa “barıt iyləməyə”
getməyib. O, hərbi komissarlığa gəlib,
könüllü olaraq
Dağlıq Qarabağa
yollanmaq istəyini bəyan edib. Belə də olub. Hərbi komissarlıq isə nə muzdlu əsgər tutan şirkət, nə də turizm agentliyidir. O, dövlət
qurumudur və çağırışçını yalnız öz dövlətinin silahlı
qüvvələrinə yollaya
bilər.
Üstəlik, hətta Ermənistan ordusu da elə
strukturudur ki, onun çox sərt komandanlıq zənciri var. Əsgər
ürəyi istədiyi
yerə deyil, Ermənistan ordusunun hərbi qulluqçusu kimi, dövlətin onu göndərdiyi yerə yollanmalıdır.
Əlbəttə, bir ölkənin hərbçilərinin digər
ölkələrin ərazisində
xidmət keçməsi
halları da var. Məsələn, Rusiya hərbçiləri Suriyada
xidmət aparır. Moskva vurğulayır
ki, onları oraya Suriya Ərəb
Respublikasının rəsmi
hakimiyyəti adından
Bəşər Əsəd
dəvət edib.
Lakin bunun üçün Suriyada Rusiyanın hərbi bazası, ruslarınsa Suriya Silahlı Qüvvələrinə
aidiyyatı olmayan öz komandanlığı
var. Heç kəs rus əsgərini Suriyanın hərbi hissələrinə xidmət
etməyə göndərmir.
Üstəlik, bir ölkənin
hərbi qulluqçusunun
başqa ölkənin
hərbi geyimini geyməsi də müharibənin aparılması
qaydalarına ziddir və beynəlxalq cinayət sayılır.
Rusiyanın Tacikistanda,
Qırğızıstanda və
Ermənistanda da hərbi bazaları fəaliyyət göstərir.
Onların da öz komandanlığı, dəqiq
razılaşdırılmış statusu və ərazisi var. Yaponiya və Almaniyadakı
ABŞ bazaları, Kiprdəki
Britaniya bazaları da bu şərtlər
altında mövcuddur.
Əgər Qarabağda da belə olsaydı, onda Ermənistan ilk növbədə, Qarabağı
beynəlxalq hüququn
subyekti kimi tanımalı, ikincisi isə həmin subyektlə bazalar və hərbi mövcudluq barədə müqavilə bağlamalı
idi. Amma bu halda belə, onun əsgərləri yerli hərbçilərdən dəqiq
fərqlənməli idi.
Lakin Qarabağda buna oxşar heç nə baş vermir. Ermənistandan və Qarabağdan
olan çağırışçılar
eyni hərbi hissələrdə xidmət
edir, onlar arasında tez-tez nizamnamədən kənar
insidentlərin baş
verdiyi haqda məlumatlar yayılır.
Yeri gəlmişkən,
daha bir sual yaranır: söhbət kimin ordusunun nizamnaməsindən
gedir? Axı burada ayrıca
“Qarabağ” və ya “Ermənistan” hərbi hissələri yoxdur. Necə ki, ayrıca
komandanlıq da mövcud deyil. Azərbaycan prezidentinin də xatırlatdığı kimi,
Qarabağda olan hərbi hissələrin şəxsi heyətinin
80%-i Ermənistan vətəndaşlarından ibarətdir.
Yüksək rütbəli zabitlər
isə çox asanlıqla Qarabağdakı
və ya əksinə, Yerevandakı
rəhbər kürsülərə
keçə bilir.
Prezident Əliyev Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Qarabağ səmasında vurduğu Ermənistan hərbi vertolyotu haqda suala da kifayət qədər məntiqli sualla cavab verib: Ermənistan ordusunun vertolyotu Azərbaycan səmasında nə gəzirmiş?
Paşinyanın iflasa uğradığı daha bir mövzu isə Qafqaz Bürosunun Qarabağ qərarı ilə bağlı olub. Baş nazir hər kəsi əmin etməyə çalışırdı ki, həmin qərarla Stalin Qarabağı Azərbaycana verib. Əslində isə hamıya məlumdur ki, əvvəla, Qafqaz Büros Qarabağın Azərbaycana verilməsi deyil, onun tərkibində SAXLANILMASI barədə qərar çıxarıb. Elə prezident İlham Əliyev də bunu deyib.
İkincisi, Stalin həmin iclasda ümumiyyətlə iştirak etməyib. Üçüncüsü, arxivlər var, sənədlər və sübutlar ortadadır.
Azərbaycan birmənalı şəkildə bəyan edir ki, torpaqlarının işğalı ilə barışmayacaq. Onun ərazi bütövlüyü bərpa olunmalı, qaçqın və məcburi köçkünlərin öz evlərinə qayıtmaq hüququ tanınmalıdır. Bu isə müharibəyə bir addım qaldığı anlamına gəlir.
Münxen debatından sonra Paşinyan Ermənistanda tənqid atəşinə tutulub. Hər kəs onu diskussiya apara bilmədiyi, öz mövqeyini qorumağı bacarmadığı, qeyri-peşəkar olduğu üçün tənqid edir. Lakin, fikrimcə, Paşinyanın Münxendəki iflasının səbəbi başqadır – sadəcə, həqiqət Azərbaycanın tərəfindədir! Erməni liderin yerinə ingilis dilini mükəmməl bilən, ən yüksək İQ-ya, fenomenal erudisiyaya malik, Taleyranın ruhunun köçdüyü diplomatiya dahisi olsaydı belə, həmin şəxsin darmadağın olması qaçılmaz idi. Müasir beynəlxalq hüquqda sərhədlərin yenidən çəkilməsinə əsas verən heç bir məqam yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, Münxen debatının nəticələri Ermənistan vətəndaşlarını çox ciddi düşündürməlidir.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2020.- 14 mart.- S.9.