“Ermənistanla Azərbaycan arasında toqquşma böyük
güclərin münaqişəyə cəlbi riskini yaradır”
Dağlıq Qarabağ ətrafında sentyabrın 27-dən başlamış intensiv atışmalar vəziyyəti növbəti dəfə tammiqyaslı müharibə həddinə çatdırıb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri qabaqcadan planlaşdırılmış
təxribata cavab verməli olub. Bu, son üç ayda sayca üçuncü təxribatdır. Bəzi ekspertlərin fikrincə, gərginlik yaratmaq həmişəki kimi baş nazir Nikol Paşinyanın daxili auditoriyanın diqqətini yayındırmaq üçün istifadə etdiyi uğurlu üsullardan biridir. Başqa məsələ ki, bu, Rusiyanın mühariəyə cəlb olunması hesabına baş verir.
Beləliklə, Yerevanın təxribatı reaksiyasız qalmayıb. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri əks-hücuma keçərək Qarabağdakı bir sıra yaşayış məntəqələrini tutub. Bu, Ermənistanın bütün diplomatik səyləri sabotaj etmək istəyinin nəticəsidir. Ekspertlərin müşahidələrinə görə, Yerevan son iki ayda ən azı 3 dəfə təxribata əl atıb.
İlk epizod iyulun 12-də baş verib. Həmin gün
erməni tərəfi
öz hərəkətlərini
əsaslandırmaq üçün
çox sadə səbəb göstərmişdi:
guya Azərbaycan tərəfi sərhəd
xəttini “UAZ” avtomobililə
keçməyə cəhd
edirmiş. Hərçənd bu versiyanın
qəribə səsləndiyini
hətta Paşinyanın
özü belə, dilə gətirmişdi.
O, Bakının belə
primitiv üsulla cəbhə xəttinin dərinliyinə irəliləmək
istəməsini şübhə
altına almışdı.
Elə o vaxtdan
Azərbaycan mütəmadi
olaraq məlumat verirdi ki, Ermənistan
onun ərazisinə diversant qruplar göndərməyə cəhd
edir. Nəticədə avqustun 23-də erməni
diversiya qruplarından
birinin komandiri Qurgen Alaverdyan Azərbaycanın Goranboy rayonunda əsir düşüb. Yerevanda bibdiriblər
ki, sən demə “döyüş mövqelərini yoxlamağa”
çıxmış zabit
əlverişsiz hava şəraiti səbəbindən
yolunu azıbmış.
Nəhayət, üçüncü insident
sentyabrın 27-də baş
verib. Qazeta.ru bildirir ki, təxribata
hazırlıq əvvəldən
hiss olunurmuş. Görünən o idi ki, Yerevan gərginliyi artırmağa
hazırlaşır. Belə ki,
informasiya məkanına
Türkiyənin guya sabitliyi pozmaq üçün Suriyadan Qarabağa döyüşçülər
gətirməsi haqqında
məlumatlar sızdırılırdı.
Bundan başqa, Paşinyan hələ sentyabrın 11-də karantini
2021-ci il yanvarın 11-dək uzatmışdı.
Bu, hətta pandemiya
dövrü üçün
belə, görünməmiş
uzunmüddətli addımdır. Amma bu, ümumi səfərbərliyi
asanlaşdırır. Yerevan isə artıq
səfərbərlik də
elan edib.
Worldmedia
The New York Times-a (ABŞ) istinadən
yazır ki, Qafqaz regionunda uzun zamandır davam edən münaqişə bu günlərdə yenidən
alovlanıb. Döyüşlərə canlı qüvvənin,
tank və hərbi helikopterlərin cəlb edilməsi əslində, Ermənistanla Azərbaycanın
cəbhə boyu toqquşmaya deyil, uzunmüddətli hərbi
əməliyyatlara hazırlaşdığını
göstərir.
İlk baxışdan
bunlar strateji əhəmiyyəti o qədər
də böyük olmayan dağlıq region uğrunda döyüş
kimi görünür. Amma münaqişəyə Türkiyə
ilə Rusiyanın cəlb edilməsi riskinin olması baş verənlərin
əhəmiyyətini xeyli artırır.
İstənilən halda, bu həftənin
birinci günündən
Dağlıq Qarabağ
uğrunda döyüşlər
şiddətlənib.
Toqquşmalar sentyabrın 27-də başlayıb. Artıq həm
Ermənistan, həm də Azərbaycan insan təlafatı haqda məlumat verir.
Bu günədək həll edilməmiş Qarabağ münaqişəsinin kökləri
Sovet İttifaqının
dağılmasına, yəni
30 il əvvələ
gedib çıxır.
Azərbaycana aid bu bölgənin
əhalisinin əksəriyyəti
erməni olub. O,
1990-cı illərin əvvəlində
Azərbaycan müstəqilliyini
elan edib. Anklav Ermənistan tərəfindən
dəstəklənir.
Qeyd edək
ki, Moskva ilə Yerevan arasında hərbi saziş var. Lakin o, əməliyyatların
Ermənistan ərazisinə
keçəcəyi halda
qüvvəyə minə
bilər.
Buna qarşılıq, NATO üzvü olan Türkiyə Azərbaycanın
müttəfiqidir. Məhz
bu səbəbdəndir
ki, president Rəcəb Tayyib Ərdoğanın təklükəsizlik
məsələləri üzrə
köməkçisi hərbi
toqquşmalar başlar-başlamaz,
Ermənistanı qınadıqlarını
bəyan edib: “Hesab edirik ki,
münaqişə sülh
yolu ilə həll edilə bilər. Amma Ermənistan bunda
maraqlı deyil”.
Bəyanatda Ermənistandan beynəlxalq
hüquqa zidd əməllərin dayandırılması
da tələb olunur: “Biz Ermənistanın
və ya digər ölkələrin
Azərbaycana qarşı
təcavüzkar addımlarına
qarşıyıq. Azərbaycan xalqı
ilə hökumətinin
yanındayıq!” Məlum olduğu
kimi, hazırda Rusiya ilə Türkiyə Suriya və Liviyada davam edən vətəndaş müharibələrində
əks qüvvələri
dəstəkləyir. Eyni zamanda, Ankara ilə Moskva ticarət əlaqələrini genişləndirir,
qaz müqaviləsi imzalayır, Türkiyə
Rusiyadan zenit raketləri belə, alır. Bütün bunlar isə
ABŞ- ı narazı salır.
Türkiyə mətbuatının məlumatına
əsasən, Ermənistanla
Azərbaycan arasındakı
son döyüşlərdə Dağlıq Qarabağdakı
hədəflərə Türkiyə
istehsalı olan dronlar zərbələr endirib. Bu isə regionda döyüşlərin
genişlənə biləcəyi
narahatlığını artırır.
“Rusiya postsovet respublikasına silahlı hücumu xoş qarşılamayacaq. Bu, “qırmızı
xətt”in keçilməsi
anlamına gələcək”,
- deyə Moskva Karnegi Mərkəzinin direktoru Dmitri Trenin nəşrimizə bildirib.
Kremlin sözçücü Dmitri Peskov
isə Rusiyanın böhranı aradan qaldırmağa çalışdığını
söyləyib: “Söhbət
indiki məqamda hərbi variantlardan getmir”.
Uzun illərdir
bu problemin həllinə böyük
güclər, xüsusilə
Rusiya da çalışır. Həm Yerevanı, həm də Bakını silahla təchiz edən Moskva, eyni zamanda, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri kimi, münaqişənin sülh yolu ilə həllinə vasitəçilik də edir.
Amma ekspertlər
hesab edir ki, pandemiya və
digər problemlərə
görə (məsələn,
digər postsover ölkəsi olan Belarusda xalqın ayağa qalxması) böyük güclər Qafqazdakı bu münaqişə ilə bağlı xəbərdaredici
siqnalları gözdən
qaçırıb. Doğrudur, xarici
liderlər tərəfləri
atəşi dayandırmağa
səsləyir. Lakin görünən
odur ki, Ermənistanla Azərbaycan
uzunmüddətli müharibə
etmək fikrindədirlər.
“Hər şey çoxdan buna doğru gedirdi. Hər kəs vəziyyətin gərginləşəcəyindən danışırdı”, - deyə
Beynəlxalq Böhran
Qrupunun Qafqaz üzrə eksperti Olesya Vartanyan nəşrimizə bildirib:
“Lakin
diplomatik səssizlik
hökm sürürdü”.
Vartanyan
hesab edir ki, koronavirus pandemiyası üzündən
bu yay ənənəvi
diplomatik təşəbbüslər
olmayıb: “Odur ki, bu, müharibəyə
başlamaq üçün
ideal vaxt idi”.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkədə
qismən səfərbərliyin
elan edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. O, torpaqların azad edilməsi kimi hədəfinin olduğunu açıq şəkildə bəyan
edib.
Ermənistanda da səfərbərlik elan olunub.
Azərbaycan paytaxtı Bakının beynəlxalq hava limanı bazar ertəsinə nəzərdə
tutulmuş uçuşları
təxirə salıb. Yerevan isə öz növbəsində, əks-hücumlar
haqda danışır,
döyüşlərin şiddətləndiyini
deyir.
Hərbi əməliyyatların necə
başladığı isə
mübahisəlidir. Rəsmi Bakı
ilk olaraq Ermənistanın
onlara artilleriya zərbələri endirdiyini
deyirsə, Yerevan bunun
əskini iddia edir.
Hər halda, Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi məqsədin status-kvonu dəyişmək, işğal
altındakı əraziləri
azad etmək olduğunu açıqlayıb:
“Bölmələrimiz düşmənin
məhvi, torpaqlarımızın
işğaldan azad edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatını
davam etdirir”.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, onların hədəfi Ermənistana
hücum yox, Azərbaycanın işğal
altındakı ərazilərini
azad etməkdir.
Bu arada, “AZƏRTAC” general-mayor Mayis Bərxudarovun fikirlərinə yer verib. O da Azərbaycan
Ordusunun hədəfləri
haqda danışıb:
“Komandirlik etdiyim birliyin şəxsi heyəti düşməni
tam məhv
etmək üçün son damla qanınadək vuruşacaq və qələbə qazanacaq!” Xatırladaq ki, tərəflər arasında hələ 2016-ci ildə baş vermiş hərbi qarşıdurma zamanı ümumilikdə 200 əsgər həyatını itirmişdi. O zaman döyüşlər Rusiyanın vasitəçiliyilə tez bir zamanda dayandırılmışdı.
Bütün yaşananlar fonunda region ekspertləri münaqişəyə digər ölkələrin cəlb oluna biləcəyindən narahatdır. Amma bu ehtimal o qədər də yüksək deyil.
Onu da xatırladaq ki, iki ölkə arasında 1990-cı illərin əvvəlində baş vermiş genişmiqyaslı müharibə 1994-cü ildə atəşkəs sazişinin imzalanması ilə başa çatmışdı. Bu, postsovet məkanının ən qanlı münaqişələrdəndir.
Müharibənin qızğın vaxtında Rusiya, Fransa və ABŞ ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində problemin həllinə vasitəçilik etməyə razılaşıblar.
Ermənistanla Azərbaycan arasında son hərbi əməliyyatlar həm də BMT Baş Assambleyasının illik sessiyası ilə eyni dövrə təsadüf edirdi. O zaman BMT-nin baş katibi Antio Quttereş ölkələrin koronavirus pandemiyasının aradan qaldırılmasına daha çox diqqət ayırması üçün qlobal atəşkəslə bağlı çağırış etmişdi. Lakin son hərbi qarşıdurma baş katibin çağırışına məhəl qoyulmadığını göstərir.
Hər halda, Quttereş son bəyanatında da Ermənistanla Azərbaycanı hərbi əməliyyatları dayandırmağa və konstruktiv danışıqları bərpa etməyə çağırıb. Onun sözçüsü Stepan Dujarik bazar ertəsi bildirib ki, baş katib iki ölkənin liderlərilə telefonla da danışıb.“Baş katib tərəfləri atəşi dərhal dayandırmağa, hər hansı ilkin şərt irəli sürmədən konstruktiv dialoqa başlamağa çağırıb”, - deyə S.Dujarik qeyd edib.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2020.- 1 oktyabr.-
S.9.