“Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində

82-ci yazı

Baba oğlu: "Yaxşı yol!"

(Seyid Cəfər Pişəvərinin 1946-cı ilin aprel ayında Tehran hökuməti ilə danışıqlara getməsi münasibətilə yazılmış şeir)

Çəkilmiş Təbrizin başından duman,

İşıqlanmış göydə bütün asiman.

Təbriz əhalisi güllə, çiçəklə

Axışır meydana, saf bir ürəklə

Əllərində çiçək, gözlərdə gülüş

Ürəkdə məhəbbət, dodaqda öpüş

Kişi, qadın, cavan, qız, oğlan, uşaq

Yüzlərlə fədai, minlərcə qoçaq

İgid əsgər – Azərbaycan balası

Silahlanıb durmuş Vətən qalası!

Heç kəs istəmir geri qalmağa,

Dostlar gəlib, dostu yola salmağa.

Xoş şadlıq səsi var bu gün hər yanda,

Təyyarə uçmaq üçün hazır meydanda.

Söylə bir kürsüdən nitq, Pişəvəri

Onun gözləridir – haqqın gözləri!

“Mən Azər oğluyam – Vətən oğluyam

Xalqımın yolunda daim doğruyam!”

Bu sözlə and içdi millətə rəhbər

Rəhbərin alnından öpdü xoş səhər!

Yaxşı yol, bizim igid Pişəvəri

Unutmaz xalq göstərdiyin hünəri.

Halal olsun südü sənə ananın

Yaşayacaq daim hər bir ananın

Əziz ürəyində, Azər elində

Adın deyiləcək Azər dilində

Min yaşasın səni doğan mərd ana!

İcazə ver qolum salım boynuna

Öpüm o vüqarlı alnından sənin

Öz adımdan, həm də əziz Vətənin!

Yaxşı yol, salamat qayıdın, qurban

Elin balasına el özü qurban!

Meydança dönmüşdü bəzəkli gülə

Rəhbərə gül səpdi el gülə-gülə

Meydanda getdikcə artdı izdiham

Mən də bu səhnədən aldıqca ilham

Şerimi səpdim yoluna lalətək

Qaldırdım göylərə bir piyalətək!

Danışığa uçdu Tehrana rəhbər,

Xalq üçün gətirə yeni bir zəfər.

Bədəni uçdusa, qəlbi bizdədir

Onun məhəbbəti qəlbimizdədir!

“Azərbaycan” qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 187, 1 may 1946-cı il

***

Qızıl ordunun yola salınması haqqında

Aman haraya gəlin, yari-mehriban gediri

Edibdi qəlbimizi bir parça ləxtə qan, gediri.

Kəməndi-eşqə giriftar edib məhəbbətlə

Fəraq odunda qoyub, indi də yaman gediri

Necə yanıb ürəyim, şahidimdi çeşmi-nərim

Bu qandı, gözdən olub müttəsil rəvan gediri.

Həbibim, indi nə halətdəyəm, özüm bilirəm

Gözüm görür ki, bədənimdən çıxıbdı can, gediri

Gözüm axır, ürəyim titrəyir, dizim bükülür

Olan bu cismim için taqətü təvan gediri

O getdiyin yola baxdıqca gözlərim qaralır

Edib o yol məni min oxlara nişan, gediri

O dilbəri ki, mənə süngüsilə verdi həyat

Necə gör indi edir qəddimi kəman, gediri

Nə çarə eyləyim axır, onu sevir ürəyim

O dövr dalınca olubdur dəvan-dəvan, gediri.

Əgərçi güllərimiz indi gülüstanda açıb

Həyatımıza gözəllikcə hər zaman gediri

Və leyk yarə əlaqəm o qədərdir, guya

Ki, güllərim də gedir, həm də gülüstan gediri.

Hilal, sanma ki, yarın çevirdi üz səndən

O da sənin kimi, Vallahi, bağrı qan gediri

Ümid bağla vüsala ki, səndən ayrılmaz

O ruh kim, eliyibdir səni cavan, gediri.

Hilal Nasiri

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

P.S. Məhəmməd Əli Hilal Nasiri 1903-cü ildə Təbriz şəhərində anadan olmuşdur. O, ibtidai təhsilini köhnə üsullu məktəbdə alaraq sonra şəxsi mütailə ilə məlumatını artırmiş və iki il “İttihadiyyə” və “Ruşdiyyə” məktəblərində riyaziyyatdan dərs demişdir. Təbrizdə Şeyx Məhəmməd Xiyabani hərəkatı başladiği zaman Hilal Nasiri firqənin ilk təşkilatının katibi olmuşdur.

Cənubi Azərbaycanda 1941-1946-cı illər milli-demokratik hərəkatı dövründə və xüsusilə 1945-1946-cı illər xalq hakimiyyəti illərində Hilal Nasirinin ədəbi yaradiclığı daha məhsuldar olmuşdur. Kitab və məcmuə çap etmək, bu yolla xalqın intibahına yardım göstərmək onun sevə- sevə çalışdığı sahələrdən biri idi. O, Azərbaycan və fars dillərində “Azərbaycan ulduzu” (“Sitareyi-Azərbaycan”) qəzetini , “Hophopnamə”, “Divani-lahuti”, 35 min sözdən ibarət “Farsca-fransızca lüğət” və digər kitabları çap etdirmişdir. Eyni zamanda “Mirzə Taği xan Əmiri-Kəbir”, “Necati-bəşər”, “Ana dili” pyeslərini yazib Təbriz səhnəsində tamaşaya qoymağa müvəffəq olmuşdur.

Hilal Nasiri 21 Azər hərəkatının da fəal iştirakçılarından və milli dövlət quruculuğu işlərində də fəal iştirak edənlərdən olmuşdur. O, 1945-ci ilin sentyabr ayının 25-də Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Təbriz şəhər komitəsi tərəfindən həmin ildə firqənin 2-4 oktyabr tarixləri arasında keçiriləcək 1-ci qurultayına seçilmiş 59 nəfər nümayəndədən biri olmuşdur. 1946-cı ilin dekabr ayinda Təbriz şəhəri Tehran qoşunları tərəfindən tutulduqdan sonra Hilal Nasirinin sonrakı həyatı haqqında məlumat yoxdur.

***

Qızıl Ordunun yola salınması münasibəti ilə ordibehişt ayının 7-də Təbriz mədəniyyət evində təşkil tapmış təntənəli yığıncaqda olunmuş teleqrafın mətni

Moskva - Kreml – generalissimus Stalinə

Cahanşümul əzəmət və iftixar qazanmış xilaskar Qızıl ordu beş il İran Azərbaycanında iqamət etdikdən sonra azadlığın beşiyi olan vətəninə qayıdır. Qəhrəman Qızıl ordunun öz vətəni və bir çox azadlıqsevən millətləri, o cümlədən İran xalqını dəhşətli faşizm əsarəti təhlükəsindən qurtarması bizim ürəklərimizdə unudulmaz maraq və minnətdarlıq yaratmışdır. Qızıl ordunun İranda göstərdiyi ali əxlaq və nəcabət vaxtilə onun əleyhinə aparılan və İran xalqlarının bir hissəsini öz təsiri altına alan imperializm təbliğatını əməldə ləğv etməklə sübut etdi ki, Qızıl ordu həqiqətən azadlıq və mədəniyyət ordusudur.

Bu gün Qızıl ordu məmləkətimizi tərk edərkən biz Azərbaycan ziyalıları həm şad və həm də mütəəssirik. Şadlığımızın səbəbi budur ki, Qızıl ordu bizim məmləkətimizə gəldiyi zaman bəşəriyyət düşmənləri ilə çox ağır bir müharibə etməkdə idi. İndi isə öz düşmənlərini məğlub etmiş, azadlıq və demokratiyanı qorumaqla bəşəriyyətə böyük xidmətlər göstərmişdir.

Eyni halda bu nəcib ordunun getməsindən mütəəssirik. Çünki Qızıl ordu öz iqaməti müddətində bizə böyük köməklik etmiş, məmləkətimizin abadlıq və tərəqqisi yolunda qiymətli şəraitlər yaratmışdır. Məmləkətimizin müxtəlif nöqtələrində su quyularının qazılması xalqların rifahına və ümumi səciyysinə böyük dəyər verən bir yardımdır. Rabitə vasitələrinin təkmilləşdirilməsi, yollarımızın genişləndirilməsi, məmləkətimizin çox nüfuzlu yerlərində yüksək ixtisaslı xəstəxanaların təsisi və xüsusilə Qızıl ordunun Azərbaycan xalqına hədiyyə etdiyi radio istansiyası ürəklərimizdə əbədi bir səmimiyyət yaradan yadigarlardandır.

Bizim üçün yəqindir ki, tarixin ən böyük müharibəsində öz rəşadət və qəhrəmanlığını göstərib misilsiz qələbələrə nail olan Qızıl ordu gələcəkdə öz tarixi xilaskarlıq vəzifəsini müvəffəqiyyətlə ifa edərək azadlıq və demokratiyanın, sülh və əmin-amanlığın müdafiəçisi və dayağı olacaqdır. Bizim ruhumuz daima Qızıl ordu ilədir.

Yaşasın qələbələr ordusu olan qəhrəman Qızıl ordu!

Yaşasın dahi sərkərdə generalissimus Stalin!

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

Xalq artisti

Bu gündən aşıq Hüseyn Cavan milli səhnəmizdə göstərdiyi ləyaqət və bədii yaradıcılığa görə Azərbaycan xalq artisti adını daşıyacaqdır.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

Qızıl ordunun İran ərazisini tərk etməsi münasibətilə

Əli Tudə: "Yaxşı yol, qardaş"

Ey könül, çırpınma göyərçin kimi

Qoy səni sıxmasın bu hicran qəmi

Gəl bu gün qardaşın könlünə sığın!

Bu axır görüşün, bu ayrılığın

Mənə hər saatı bir il olsa da

Qəlbim tutub da gözüm dolsa da

Lakin toplayıram qüvvəmi yenə.

Çünki ümid verir qardaşım mənə.

Bilirəm atmamış, o atmaz məni.

Unutmaz heç zaman, unutmaz məni.

O, ağır günümdə köməyə gəldi.

Yurdum azad oldu, anam dincəldi.

Bu yeri saxladı acı tufandan

Bu millət görmədi nə ölüm, nə qan.

İndi o hörmətlə ayrılır bizdən.

Qoy razı getsin bir- birimizdən

Bizim bu ellərdə gözəl qayda var:

Əgər bir-birindən ayrılsa dostlar,

Biri söz tapşırar, biri əl verər,

Biri qucağına dəstə gül verər.

İndi əziz qardaş icazə versən,

Yoluna gül səpim, çiçək düzüm mən.

Ürəkdən söyləyin çox sağ ol, qardaş!

Xoş gəldin, xoş gəldin, yaxşı yol, qardaş!

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

Mədəniyyət xəbərlərindən:

Qara Ziyəddində

Cənab Rəşid Hüseynizadənin rejissorluğu və Nəcəfzadə Hatəmi, Tusi, Nəsir İrani, Seyid Rza Rəzzaqi cənablarının iştirakı ilə “Arşın mal alan” operası və Ustad Hatəminin yazdığı “Əliqulu kömürçü” pyesi tamaşaya qoyulub. Bu tamaşada 600 nəfər qadın və kişi var idi.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

Azərbaycan cavanlarının siyasi-ideoloji fəaliyyətləri barədə:

Cavanlar təşkilatının mərkəzi komitəsində qiraətxana təsisi

Azərbaycan Demokrat Cavanlar Təşkilatının mərkəzi komitəsində yenilikdə bir qiraətxana və kitabxana təsis edilmişdir. Burada cavanlardan gündə 50 nəfərə qədəri istifadə etməkdədirlər. Eyni zamanda bu qiraətxana üçün lazım olan bütün ləvazimat demokrat firqəsi mərkəzi komitəsi tərəfindən təmin edilmişdir.

Urmiyyə cavanlar təşkilatında.

Urmiya demokrat cavanlar təşkilatı gənclər arasındakı mədəni-maarif əlaqələrini inkişaf etdirmək üçün bir aktyor heyəti, bir də yazıçılar və natiqlər dərnəkləri təşkil etmişdir.

Maku və Xalxalda.

Yerli demokrat komitəsinin rəhbərliyi və cavanların diləyi ilə bu günlərdə Makuda və Xalxalda Demokrat Cavanlar Təşkilatı yaradılmışdır.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

Təbrizdə "Səttarxan-Bağırxan" adına təşkil edilən atlı fədai dəstələri

Azərbaycanın gələcək səadəti uğrunda öz Milli hökumətimizi və ana vətənimizi müdafiə etməkdən ötrü silaha sarılan Təbrizin fədakar, qəhrəman oğulları öz rəşadət və şücaətlərini bütün dünyaya göstərmək üçün tarixin qızıl səhifələrində gələcək nəslə yadigar qalacaq bu tarixi günlərdə, yəni 26.04.1946-cı il tarixində Təbrizin atlı fədai dəstələrinin gücləndirilməsi üçün cənab Əli Qəhrəmaninin mənzilində toplaşıb 9 nəfərdən ibarət idarə heyəti seçərək Təbrizdə təşkil edilən atlı fədai dəstlərinin bundan sonra "Səttarxan-Bağırxan" adlandırılmasına qərar verdilər. Bu yeni təşkil olunmuş "Səttarxan- Bağırxan" adlı atlı fədai dəstələrinə yeni yazılmaq istəyən rəşadətli cavanlarımızın yükdaşıma idarəsində Əli Qəhrəmaniyə müraciət etmələri xahiş olunur.

"Azərbaycan" qəzeti. ADF orqanı, Təbriz, say 186, 30.04.1946

***

AMEA akad. Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun "İran tarixi və iqtisadiyyatı" şöbəsinin elmi işçisi Saleh Dostəliyev, yazıları elmi redaktə edən, şərhlər verən, anlaşıqlı dildə təqdim edən eyniadlı institutun Cənubi Azərbaycan şöbəsinin müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səməd Bayramzadə

Xalq Cəbhəsi.- 2021.- 2 mart.- S.14.