Qaranlıq Ağdam
AZADLIĞIN İŞIĞINDA
İşğaldan azad olunan Ağdam şəhərindən geri dönürük. Hava yavaş-yavaş qaralır. Erməni faşizminə məruz qalan “xarabalığa çevrilmiş ərazi” deməyə dilimiz gəlməyən doğma yurdumuza baxdıqca insanın gözü qaralır. Ən yaraşıqlı evlərə malik Ağdamdakı binaların pəncərəsi, qapısı, daşı belə sökülüb. 30 ilə yaxındı insan nəfəsinə həsrət qalan dağılımış evlərin içərisində işğal tarixi ilə yaşıd ağaclar boy atıb. Həyətyanı bağçalardakı ağaclardan fərqli olaraq işğalla eyni yaşda olan bu ağaclar sanki kimsəsiz qalan evlərə nəfəs vermək üçün elə həmin gündən mənzillərin içərisində kök salıblar... Düşmən mümkün olan hər şeyi, işıq dirəklərini də söküb aparıb.
...Bərdə rayonunun işıqları görünən kəndlərinə yaxınlaşırıq, zülmət qaranlıq Ağdamsa arxada qalır. Bir anlıq geri dönüb tərk etmək istəmədiyin, hazırda yaşayış üçün bütün imkanlardan məhrum olmasına baxmayaraq, daşını qucaqlayıb yatmaq, ayrılmaq istəmədiyin Ağdama baxırsan! Sərhəd tanımayan erməni barbarlığına düçar olan, ən xırda infrastrukturu belə olmayan yurdumuzun üzərində həmişə parlayacaq, sönməyəcək AZADLIQ işıgı var! Bu işıqla nurlanıb O! Nə qədər dağılsa da, qüruru, tarixi, bütün keçmişi tapdansa da AZADLIQ işığında bərq vurur sevgili yurdumuz!
Qayıdıb sənin əsl sahiblərin- yaranı, sızlayan hər qarışını öpüb bağrına basmaq üçün. Pənahəli xanın, Natəvanın, Mehdiqulu xanın, 1918-ci ildə Ağdama səfər edən, burada Azərbaycan bayrağını qaldıran, sonra Şuşaya doğru hərəkət edən türk generalı Nuru Paşanın, uğrunda canından keçən 5897 şəhidimizin ruhu şaddır bu gün!
Geri döndükcə yol boyu bir günlük, amma bir ömür yaddan çıxmayacaq səfərin təsirindən ayrılmaq olmur. Başqa mövzulardan danışsaq da, göz önündən getmir Ağdam. Ayıla bilmirsən gördüklərindən...
Öncədən müəyyən olunmuş yolla gedirsən Ağdama. Kənara bir addım atmaq mümkün deyil, minalanıb hər yer. Əzabdı
bunun özü... Faşist xislətli düşmən
ən sonuncu namərdliyini törədib
gedib, hər qarışına mina döşəyib
Ağdamın. Yoldan kənara
çıxıb 30 ilə
yaxındır həsrət
qaldığın müqəddəs
torpaqda sərbəst gəzmək, qoxlamaq istəsən də, bunun mümkünsüzlüyü
sıxır insanı.
Çəkilmiş lentlər,
minalanmış ərazi
sözləri kəsir
qarşını...
Kənarda minatəmizləyən heyətə
baxdıqca, bu işin nə qədər çətin
olduğunu, partladılan
minanı canlı izlədikcə müharibənin
dəhşətlərini bir
daha anlayırsan.
Ağdama gedəndə minalanmış
ərazilərlə yanaşı,
ən çox diqqət çəkən
məqam rayonunun ərazisi üzrə keçmiş təmas xətti boyunca Ermənistan ordusu tərəfindən yaradılmış
müdafiə istehkamlarının
mürəkkəbliyidir. Bura bir neçə müdafiə
xəttindən ibarət
olmaqla, müasir standartlar tətbiq edilməklə hazırlanıb.
Dərk edirsən ki, bu səddin keçilməsi ciddi texnika və insan itkisi olmadan
faktiki mümkün deyildi. Məhz Azərbaycan Prezidentinin
diplomatik məharəti,
prinsipiallığı, dəmir
iradəsi və Azərbaycan Ordusunun zəfər yürüşü
bu variantı heçə endirdi. Ermənistan kapitulyasiyaya, Laçın
və Kəlbəcərlə
yanaşı, Ağdamı
boşaltmağa məcbur
qaldı. Həyata keçirilən
qətiyyətli siyasət
mürəkkəb müdafiə
sisteminə malik ərazilərin heç bir itki vermədən,
döyüşsüz azad
edilməsinə şərait
yaratdı.
Ağdama yaxın kəndlərin təkcə adı qalıb. Hər yer sökülüb
dağılıb, məzarlıqlar
yerlə-yeksan edilib.
Düşmən nə qədər
tarixi izləri itirməyə çalışsa
da, səfərimiz boyu əslən Ağdamdan olan insanların daşlaşmış
xatirələri bələdçimiz
olur. Hansı qəbrin harada olduğu belə unudulmayıb; qürur qarışıq göz yaşlarına boğulan bu insanlar Ağdamın
kəndlərinin tarixini
danışır bizə...
Nəhayət, Ağdam şəhərinə
çatırıq. Və erməni
vəhşilyinin, barbarlığının
ən iyrənc üzü ilə qarşı-qarşıya dayanırsan.
Boğulursan, düşmənin
beləsinə ən ağır şəkildə
lənət yağdırırsan...
Heç bir ölçüyə gəlməyən
vəhşiliyə məruz
qalıb Ağdam! Yeğanə
tam sökülməyən Qarabağın XIX əsr dini memarlığının
monumental örnəklərindən biri olan Cümə
məscididir. 1868-1870-ci
illərdə bu dövr Qarabağ memarlığının aparıcı
sənətkarı, memar
Kərbəlayi Səfi
Xan Qarabaği tərəfindən ucaldılan
məscidə daxil olanda dəhşətə
gəlməmək mümkün
deyil. İfadə etməsi nə
qədər çətin
olsa da, ağır qoxunun nə olduğu dərhal anlaşılır.
Burada işğal dövründə
donuz saxlayıb düşmən. Və hələ
də divarlardan düşmənlə eyni
yaşayış tərzinə
malik donuzun iyi gəlir. İnsanlığın ən
şərəfsiz forması!
Və təəssüf
ki, buna dünya, bir sıra müsəlman ölkələri susqun yanaşır...
Faşist xislətli düşmən
bu müqəddəs yerdən həm də bir növ
oriyentir, ərazidə
səmti müəyyənləşdirmək
üçün istifadə
edib. Əgər Azərbaycan Ordusu
bu istiqamətdə hücuma keçərsə,
artilleriyaya hücumun dəqiq oriyentirlərini verə bilsinlər. Bu səbəbdən məscid yeganə dağıdılmayan tikili
kimi qala bilib. Amma düşmənin ürəyi bununla soyumayıb, ibadət yerində adı özü ilə bərabər çəkilən
heyvan bəsləyib.
Ağdamda ən dəhşətli mənzərə Şəhidlər Xiyabanındadır. Ermənilər qəbirləri söküb, buradakı meyitləri yoxa çıxarıblar. Boş məzar yerləri insanda qorxunc və heyrət qarışıq hisslər yaradır. Bu vəhşilik bəşəriyyətdə nadir rast gəlinə bilən bir hadisədir! İnsan qəbri sökməyə qədər şərəfsiz duruma niyə düşsün ki?! Bu heç bir düşmənçilik, insanlıq kriteriyalarına uyğun gəlmir axı!?
Qəribə versiyalar səslənir burada: ermənilər qəbir daşlarını söküb satıblar, meyitlər çıxarılarkən insanların qızıl dişlərini söküblər, şəhid məzarları bilə-bilə yox edilib və s. Bütün hallarda bunu bir adı var; dünyada nadir rast gəlinən faşizm!
Rayonda proqrama uyğun gəzdikcə mənzərə dəyişmir: düşmən hər yeri insanlığa yad nifrətə bürünərək dağıdıb. Azərbaycanın böyük və strateji əhəmiyyət kəsb edən rayonlarından biri olan Ağdamın bütün infrastrukturu, məşhur bunaları, memarlıq inciləri, dini ibadətgahları yerlə bir edilib. Tək-tük salamat qalan abidələrin, məsələn Şahbulaq qalasının erməniləşdirilməsi isə mümkün olmayıb. Bu tarixi abidənin hər qarışında yenə də Azərbaycan ətri var!
Ağdamda səfərdə olmuş xarici jurnalistlər buranı Qafqazın “Xirosimo”su adlandırmışdılar. Azərbaycan dövlətinin iqtisadi qüdrəti tezliklə düşmənin tamamilə məhv etdiyi Ağdam rayonunu öz tarixi simasına qovuşduracaq və erməni barbarlarının əl işi olan Qafqazın “Xirasimo”sunın görüntüləri ancaq şəkillərdə qalacaq. Ola bilər ki, Ağdamın erməni vəhşiyinin izlərini əks etdirən siması saxlanılsın, şəhər yaxın yerdə yenidən qurulsun. Və ya Ağdam elə mövcud yerində yenidən bərpa olunsun. Bütün hallarda hamı əmindir ki, başlanan bərpa işləri digər azadlığına qovuşan ərazilərimiz kimi bu rayonun da tezliklə dirçəldilməsinə gətirib çıxaracaq!
Sonda Allaha
dönə-dönə şükür
etmək qalır. 16 yaşında idim Ağdam işğal olunanda. Görməmişdim. Bu möhtəşəm,
hər daşı tarix olan yurd
yerimizin şəkillərinə
baxmışdım yalnız.
İndiki
dağılımış, viran edilmiş, amma qürurunu itirməmiş halına qurban Vətən! Bizə bu günü
yaşadanlara həmişə
borcluyuq! Dünyada qürurla gəzməkdən,
bütövləşən Azərbaycanın vətəndaşı
olmaqdan gözəl
hiss ola bilərmi?!
Elman Babayev
Xalq Cəbhəsi.-
2021.- 16 mart.- S.4.