İndiana Universitetində laboratoriya müdiri işləyən azərbaycanlı
alim...
Başlanğıc…
O, Bakıda “Malakan bağı” adı ilə tanınan parkdakı fəvvarədə
ucalan qız heykəllərinin müəllifi,
mərhum heykəltaraş
Nəcəf Salamovun qızıdır. Çox təvəzökar,
vətənpərvər, əzmkar
xanımdır.
Heç vaxt özünü diqqət mərkəzində
görməyə tələsmir. Necə deyərlər,
başını aşağı
salıb öz elmi araşdırmaları
ilə məşğuldur.
Bakı şəhərində dünyaya
gəlib. Orta təhsilini 83 nömrəli
məktəbdə alıb.
1998-ci iLdə Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakultəsini qırmızı
diplomla bitirib. 2000-ci ildə həmin
ixtisas üzrə magistr dərəcəsinə
yiyələnib. Oranı da
qırmızı diplomla
başa vurub. Elə həmin ildən də BDU-nin üzvü kimya kafedrasında böyük
elmi işçi kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb.
Burada işləyərkən ekologiya
və ekaloji kimya sahəsinə onda böyük maraq yaranıb və Azərbaycanda bu sahədə tədris proqramı olmadığından qərara
gəlib ki, təhsilini xaricdə davam etdirsin.
Tərəqqi
2002-ci ildə ABŞ-ın
İndiana Universitetinə,
yenidən magistr proqramına qəbul olunur. 2004-cü ildə ekalogiya ixtisası üzrə- School of Public and Environmental Affairs-də (Master”s of Science in
Environmental Science) ikinci dəfə
magistr dərəcəsi
alıb. Bu proqram
ABŞ-da ekalogiya üzrə ən mükəmməl proqramlaradan
biridir ki, bütün dünyada qəbul olunur…
İxtisası yaxşı mənimsədiyindən
ABŞ-ın E. S. Muskie Freedom Support Act
Graduate Fellowship Dövlət Deportamenti onunla maraqlanaraq, onu ətraf mühitin zərərli maddələrlə
çirklənməsi üzrə
doktoranturaya dəvət
edir və magistr təhsilini başa vuran kimi həmin deportamentin maliyyə dəstəyi ilə İndiana Universitetinin doktoranturasına qəbul olunur. 2011-ci ildə elmi işini uğurla müdafiə edərək Ekalogiya üzrə fəlsəfə
doktoru (PHD) elmi dərəcəyə yiyələnir.
Və bu sahə üzrə
ABŞ-da elmi dərəcə alan
ilk azərbaycanlı xanım
olmaq şərəfinə
nail olur...
Hazırda İndiana Universitetinin Ekaloji Kimya laboratoriyasında,
ətraf mühitin çirklənməsinin monitorinqi
proqramının direktorudur. Bu proqram ABŞ və Kanadanın Ətraf Mühitin Mühafizəsi
Nazirlikləri tərəfindən
maliyələşir. Onun rəhbərlik etdiyi qrum bu proqramla
ABŞ-ın böyük
göllərinin ətrafında,
havada və bir neçə monitorinq məntəqələrində
150-dən çox zəhərli
maddənin miqdarının
vaxtaşırı ölçülməsi
ilə məşğuldur.
Proqramın nəticələrindən
elmi tədqiqat inistitututları və bütün dünya agentlikləri istifadə edir…
Bununla yanaşı
elmi tədqiqat işlərini də davam etdirirərək qlobal konteksdə ətraf mühitin çirklənməsi ilə
çox maraqlanır. Hazırda Norveç
Artikasında fəaliyyət
göstərən Svalbard Universiteti
ilə əşyara qatılan yanğınəleyhinə
əlavələrin hesabına
Artikada ətraf mühitin zəhərli maddələrlə çirklənməsinə
qarşı tədqiqatda
əməkdaşlıq edir.
Deyir ki, yanğınəleyhinə əlavələrin
əksəriyyətinin necə
də zərərli olduğunu təsəvvür
etmək çox çətindir. Qlobal bir problemdir.
Məsələn, məişətdə
istifadə etdiyimiz mebellərin əksəriyyətində
istifadə olunan yumşaq süngərlərə
istehsal zamanı yanğın əleyhinə
əlavə olunan maddələrin insan orqanizminə nə qədər ziyanlı olduğunu bilsəniz dəhşətə gələrsiniz…
Bunlarla yanaşı
onu, böyük şəhərlərdəki binaların
daxilində havanın
çirklənməsi çox
düşündürür. Rəhbərlik etdiyi qrum bu
yaxınlarda Portuqaliya
Səhiyyə Nazirliyi
ilə əməkdaşlığa
başlayıb. Portuqaliyanın böyük şəhərlərində,
uşaq bağçalarında
və qocalar evlərindəki havanı
araşdırırlar. Araşdırmaların nəticələri
elmi məqalələrdə,
beynəlxalq konfranslarda
ictimaiyyətə çatdırılacaq…
Arzular
Deyir ki, gələcəkdə ekalogiyanın
insan sağlamlığına
təsiri barədə
tədqiqat aparmağı
planlaşdırır. Atmosferdəki zərərli maddələrin
müxtəlif xroniki xəstəliklərlə əlaqəsini
araşdırmaq istəyir.
Bu yaxınlarda İndiana Universitetindən,
bu elm ocağının
professorları ilə
birlikdə, yeni bir tədqiqat aparmaq üçün qrant alıb. Layihəyə əsasən rəhbərlik
etdiyi qrum orqanizimdəki zərərli
birləşmələri insanın
dırnağından, tükündən
nümunələr götürməklə
araşdırmağa başlayacaq.
Bu nümunələr vasitəsi ilə çox asan şəkildə insan orqanizminin geniş miqyasda biomonitorinqini aparmaq olacaq. İnanır
ki, bu araşdırmayla
ekoloji sağlamlıq
sahəsində böyük
nəticələr əldə
edəcək. Məsələn,
insanın dırnaq və tukü vasitəsi ilə onun qan qrupunu,
xəstəliklərini təyin
etmək mümkün
olacaq…
Amerika və amerikalılar...
Sizcə
Amerika necədir, özünüzü burada
necə hiss edirsiz sualıma- özünü
çox yaxşı
hiss etdiyini, söyləyib:
- Amerikalılar istiqanlı insanlardır. Karyera sahəsində ünsiyyətə
tez gəlirlər.
Əgər sən öz məqsədlərinə
nail olmaq üçün
çox çalışır
və çətinliklərdən
qorxmursansa, öz imkanlarını realizə
etmək üçün
Amerika misilsiz ölkədir. Amerika sayağı həyat, iş, iş, yenə də iş deməkdir. Və həyat ritmi çox gərgindir.
Məişət zəmnində isə
məndən ötrü
Amerika özündə
super rahatlığı ehtiva
edir. Burada hər şey insanın rahatlığı
üçün düşünülüb-
dedi…
Azərbaycan - Amerika
Azərbaycanlılarla amerikalılar arasında fərqi soruşanda:
-Əlbəttə ki,
var. Tamami ilə fərqli
mədəniyyət, fərqli
cəmiyyət. Həyat tərzləri, düşüncələri
bizdən çox fərqlidir. Və mən
bu fərqli cəmiyyətə, fərqli
düşüncəyə uyğunlaşmağa çalışıram.
Amerikalılar fərdiyyətçidilər və burada özünəpərəstiş məktəbdə oxuyarkən
onlara aşılanır.
Nəticədə onu deyə bilərəm ki, bəzi avropa ölkələrini çıxmaq
şərti ilə, dünyanın heç bir yerində azərbaycanlıların ailə
inistitutundan güclüsü
yoxdur.
Burada ailələrin
çoxu bir- birindən perik düşüb. İllərlə bir-birinin üzünü
görmürlər. Ailə müqəddəsliyi
olmadığından yaşlıların
əksəriyyəti qocalar
evlərində ömür
sürür. Qadınlar hər
şeyi karyerasına qurban verir. Akademik arada yüksəlməkdən
ötrü qadınlara
kişilərdən artıq
çalışmaq gərək
olur. Məsələn, çalışdığım
akademik arada bir tələbə- doktorant kimi yeganə qadın idim ki, övladlarım
vardı. Bunlar qeyri-rəsmi
münasibətlərə daha
çox üstünlük
verirər. Mənlə yaşıd
qadınların heç
birinin hələ də mükəmməl ailəsi yoxdur.
Bütün bunlara görə milli adətlərimizə, mənə tərbiyə verən valideynlərimə, həyat yoldaşıma minnətdaram- deyərək cavab verdi...
Və…
Xaricdə yaşayan həmvətənlilərimizə nə arzulayırsız- soruşanda söylədi: - Bütün hallarda öz kökünə, milli ənənələrimizə, adətlərimizə və əsasən də biri-birinə hörmət nümayiş etdirsinlər. Məqsədə doğru inamla səy göstərsinlər. Çətinliklərdən qorxmaq lazım deyil. Zəhmət heç vaxt nəticəsiz qalmır.
Bəli, haqqında söhbət açdığım bu xanım, davranışı, mədəniyyəti, elmi, savadı ilə onu əhatə edən amerikalılarda Azərbaycana rəğbət aşılayan bir azərbaycanlı xanımıdır. Ekalogiya üzrə fəlsəfə doktoru Əminə Nəcəf qızı Salamova…
Elman Eldaroğlu
Xalq Cəbhəsi.- 2022.- 26 may.-
S.14.