İran bütün dünya üçün təhlükədir

Barux Leviev: “İranda radikal və təcavüzkar rejim dəyişdirilən kimi Fələstin məsələsi tez həll oluna bilər”

İsrailli ictimai, siyasi xadim, “Yerusəlimin əli” təşkilatının rəhbəri, lobbiçilik fəaliyyəti göstərən Barux Leviev “Xaql Cəbhəsi”nə müsahibə verib.

-Azərbaycan İsraildə səfirlik açacaq. Bu iki ölkəyə və regiona nə vəd edir?

Azərbaycanın İsraildə səfirliyinin rəsmi açılışı xəbəri, şübhəsiz ki, çoxlarını, xüsusən də bu anı uzun müddətdir gözləyənləri, yəni Azərbaycan diasporunu, Qafqazdan olan insanları, dövlətin təbliğində bilavasitə iştirak edən fəalları və ictimai xadimləri sevindirdi. Onu da qeyd edirəm ki, səfirliyin açılışında şəxsən iştirak etməyi böyük səbirsizliklə gözləyirəm. Belə bir qərar, şübhəsiz ki, iki ölkə arasında sıx ticarət və turizm əlaqələrinin inkişafına töhfə verəcək. Bu, hər cür prosesləri sadələşdirəcək, biznes, iş, repatriasiya və s. ilə bağlı sənədlərin təqdim edilməsi və ya qəbulu ilə bağlı müxtəlif məsələlərin tez və səmərəli həllinə kömək edəcək. Hər iki dövlətə böyük fayda gətirəcək və həmçinin hələ bu barədə qərar verməyən hər kəs üçün nümunədir.

- Amma nəzərə almalıyıq ki, bu qərar İranı rahatsız edib. İrandan söz düşmüşkən, orada baş verənlərlə bağlı fikrinizi bilmək istərdik.

- Bu gün İran çətin günlərini yaşayır. Bütün dünya indi orada baş verənləri diqqətlə izləyir. Oradakı mövcud hakim rejimdən bezmiş dinc İran xalqının həmin təbii reaksiyası bizə çox şey deyir.

İrandan bizə gələn o hadisələrin kadrları getdikcə bütün bunların vətəndaş müharibəsi elementləri ilə ümumi üsyana çevrilə biləcəyinin göstəricisidir. Azərbaycanın İsraildə səfirliyinin açılması qərarı İranda xalqın hiddəti deyil. Mənim fikrimcə, burada ağıllı insanlar mühüm rol oynayır və mən onlara daha çox müraciət edərdim.

İranda etiraz dalğası təsadüfən yaranmayıb. İyirmi birinci əsrdə repressiyalar, özünüifadə qadağaları və siyasi təqiblər sadəcə olaraq reallığa uyğun deyil. Onu da qeyd edim ki, İrandakı etnik azlıqların siyasi institutlarda, mədəniyyətdə və biznesdə təmsil olunmaq hüquqları məhduddur. İranda əxlaq polisi hələ də öz vətəndaşlarının şəxsi həyatına nəzarəti davam etdirərkən dünya bütün cəbhələrdə inkişaf edir və tərəqqiyə can atır. Hər şeyin bir həddi var. Mövcud tendensiyaları nəzərə alsaq, regionun siyasi mənzərəsinin gec-tez dəyişəcəyi və yaxşılığa doğru dəyişəcəyi ehtimalı getdikcə artır. İstənilən halda, arxaya baxmadan irəliləməyə ümid edəcəyik.

- Ukrayna tərəfindən vurulan İran pilotsuz təyyarələri, Tehran tərəfindən Rusiyaya silah verilməsi... Tehranın mövqeyini necə qiymətləndirmək olar?

- Birincisi, İranın qırx ilə yaxındır ki, dünya sanksiyaları altında yaşayan praktiki olaraq təcrid olunmuş bir ölkə olduğunu xatırladaram. Belə hökm sürən şərait təbii olaraq rejimi uyğunlaşmağa məcbur edir. Bu gün İranın demək olar ki, heç bir müttəfiqi qalmayıb. Ana təbiətin onlara bəxş etdiyi təbii sərvətlər olmasaydı, heç kim onları xatırlamazdı.

Maraqları rəhbər tutaraq, bir çox ölkələr diktatorlarla, xüsusən də müəyyən bir vəziyyətdə təklif edə biləcəkləri bir şey varsa, onlarla əlaqə qurmağa məcbur olurlar. Xüsusən də kömək istəyən qarşı tərəf əslində özü çətin vəziyyətdədirsə və həm də hər kəsdən təcrid olunubsa. İranda, indi də Rusiyada təcrid və humanitar böhran hər iki tərəfi hərbi əməkdaşlığı bağlamağa məcbur edir.

Məlum səbəblərə görə, Rusiya və İran Ukraynaya və onun mülki əhalisinə qarşı İran silahlarından istifadə etməsini inkar edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, çox güman ki, bəzi liderlərin gec-tez cavab verməli olacağı beynəlxalq tribunal hələ də ləğv edilməyib.

- Fələstin siyasətindən sui-istifadə edən Tehran rejiminin Şərq siyasətində sonunu necə görürsünüz? İran bu mövqedə nə qazanıb, nə itirib?

- Fələstin problemi 1979-cu ildə İslam inqilabından və ayətullahların İrana gəlişindən dərhal sonra yeni məzmun kəsb etdi. Özlərini bütün İslam dünyasının liderləri hesab edən İran hər vəchlə fələstinlilərin müdafiəçisi olduqlarını bütün dünyaya nümayiş etdirir. Baxmayaraq ki, əslində həm İsrailin özündə, həm də başqa dövlətlərin ərazilərində yaşayan sünni ərəblər onları az maraqlandırır.

Bəs Səddam Hüseyn devrildikdən sonra iraqlılar fələstinliləri İraqdan qovduqda, Misir rejimi Qəzzalı fələstinliləri təqib edəndə və ya Suriyada qaçqın düşərgələrində yaşayan fələstinlilərə xüsusi qəddarlıqla yanaşıldığını necə izah etmək olar? “Ədalət uğrunda mübarizə” adı altında Fələstin problemini əlində qalxan tutan İran nədən bunlara göz yumur? İran bütün bu özbaşınalıqları biganəlik və laqeydliklə müşahidə ediblərmi və müşahidə etməkdə davam edirlərmi? Yeri gəlmişkən, belə nümunələr daha çoxdur.

Fələstin məsələsində sui-istifadə və fərziyyə, ən yaxşı halda, heç bir nəticə verməyəcək. Və ən pis halda, bu, dəhşətli nəticələrlə doludur. Bu cür taktikalar regionda sülhün və əmin-amanlığın təminatı deyil.

Mən praktiki olaraq yüz faiz əminəm ki, İranda radikal və təcavüzkar rejim dəyişdirilən kimi Fələstin məsələsi kifayət qədər tez həll oluna bilər.

- Bəzən İsraili yer üzündən siləcəyi ilə bağlı bəyanatlar verən İran hansı silaha və gücə arxalanır?

- Necə deyərlər, od olmayan yerdən tüstü çıxmaz. İranın nüvə silahı hazırlaması da sirr deyil. İranın nüvə dövləti statusuna yaxınlaşdığı indiki vəziyyət təkcə İsraili deyil, çoxlarını narahat edir. İranın hakim elitasının bütün bu yüksək səsli populist şüarları, daha çox radikal fanatik baxışları diktator rejimli ayətullahların fikirləri ilə üst-üstə düşür. Ancaq fakt faktlığında qalır və hər şeyə rəğmən, xüsusilə biz yəhudilər və İsrail dövlətimiz üçün daim ayıq-sayıq olmaq lazımdır. Bir dövlətin hərbi strategiyasının hazırlanmasında və qurulmasında say üstünlüyü, eləcə də ərazilərin ölçüsü və sərhədlərinin uzunluğu əsas meyardır. İsrailin geosiyasi mövqeyinə verdiyi qiymət əsasında xüsusi hərbi doktrina hazırlanıb.

Deməli, xalqımız tarixən nəhəng yaşamaq və daimi uyğunlaşma yolu keçməli olub. İsraildə hamı yaxşı bilir ki, ən kiçik təhlükəyə belə son dərəcə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır və vəziyyətin pisləşməsini gözləmək olmaz. Bunun üçün İsrail həm dövlət daxilində, həm də ondan kənarda xeyli pul xərcləyir. Siyasi elitamız hər an dünyaya çatdırmağa çalışır ki, sərhədlərimiz yaxınlığındakı nisbi sakitlik hər an kütləvi qırğın silahlarının tətbiqi ilə növbəti genişmiqyaslı münaqişəyə çevrilə bilər.

- İsraillə Türkiyə arasında buzlar əriyir. Azərbaycan-İsrail-Türkiyə birliyi region üçün nə vəd edə bilər?

- Yanılmıramsa, Azərbaycanın xarici siyasət prioritetlərindən biri İsrail-Türkiyə-Azərbaycan üçtərəfli formatda sıx dostluq və siyasi münasibətləri inkişaf etdirmək istəyidir. Azərbaycan hətta vaxtilə üç dövlətin analoji sammitinin keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Ancaq çox güman ki, Türkiyə ilə İsrail arasında dostluq münasibətləri baxımından bəzi anlaşılmazlıqlar və dəyişikliklər fonunda nəsə buna mane oldu.

Yaxın Şərq regionu qədim zamanlardan diqqəti cəlb edib və eyni zamanda həmişə kifayət qədər kövrək təhlükəsizlik sisteminə malik olub. Region həmişə hiyləgərliyi və məkrliyi ilə seçilib. Zaman dəyişir, amma adətlər?

Əgər hər şeyə real baxsanız, o zaman adi gözlə görə bilərsiniz ki, kim həqiqətən inkişafa və çiçəklənməyə can atır, daha kimlər orta əsrlərdədir və alçaldıcıdır. Qəribədir ki, inkişafdan geri qalan, radikal düşüncəli, çox uzaqda vətənlərinin vətənpərvərləri deyil, daha çox maraq və diktatorların rəhbərlik etdiyi, ilk növbədə öz xalqına zülm edən və sıxışdıran ölkələr onların uydurmadığı alətlərdən istifadə edərək demokratik və liberal dəyərlərə söykənərək, daha uğurlu xalqları və dövlətləri kinli və məharətlə münaqişəyə sürükləyir. Tərəqqi edən dövlətlərə misal olaraq yuxarıda adları çəkilən bütün ölkələri - İsraili, Azərbaycanı, Türkiyəni qeyd edəcəm.

Şəxsən özlərinin (tiranların) heç bir aidiyyatı olmayan, guya onlarla həmrəylik prinsipindən çıxış edərək dinə əsaslanan hər cür şüarların arxasında gizlənən bu dəstə hamını münaqişəyə cəlb etməyə çalışır. Daha çox şeyə qadir deyillər. Çox təəssüf edirəm ki, bizim İsrail dövlətimiz danışıqlar aparmağın çox çətin olduğu bir neçə belə qurumla əhatə olunub.

Şəxsən mən türk və Azərbaycan xalqlarının istedadlı və yüksək mədəni olduğuna həmişə inanmışam və indi də inanıram. Xalqlar yaxşılığa, sülhə can atırlar. Və mürəkkəb dünyada gedən qlobal proseslərə baxmayaraq, onların liderləri unutmurlar ki, dünyamız yalnız irəli getməlidir və onun vətəndaşları daha yaxşı həyat keyfiyyətinə layiqdirlər.

- ABŞ Yaxın Şərqdə bir sıra hərbi əməliyyatlar keçirib. Amma o, İran haqqında düşünmür. Səbəblər...

- Elə oldu ki, Birləşmiş Ştatlar heç bir şəraitdə müəyyən qlobal və lokal münaqişələrdə kənarda qalmayan dünya dövləti rolunu öz üzərinə götürdü. Buna əsaslanaraq, ölkə rəhbərliyi artıq uzun onilliklərdir ki, bütün sahələrdə - iqtisadi, hərbi sahədə, ilk növbədə, öz vətəndaşlarının maraqlarına əsaslanan və ümumi baxışlara, ideallara və dəyərlərə əsaslanan müəyyən beynəlxalq siyasət və davranış taktikasını işləyib hazırlayıb.

Çoxsaylı nəşrlərə və çıxışlara əsasən, İranın özü də daxil olmaqla, Yaxın Şərq məsələsi ABŞ rəhbərliyinə biganə qalmaqdan uzaqdır. Bir dünya dövlətinin regiona diqqətini necə, nə vaxt və necə göstərməyə çalışacağı və ya göstərəcəyi başqa məsələdir. Vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişmək üçün konkret olaraq nə edəcəklər. Yolda uyğunlaşmalı və bəzən improvizasiya etməli olan bir neçə gözlənilməz hallar var. Bəzən uğurlu, bəzən isə yox.

ABŞ-ın əsas siyasi vektoru aydındır. Məhz, bütün dövlətlərin vətəndaşlarının demokratik hüquq və azadlıqlarını müdafiə edən siyasi ideologiyadır. ABŞ və sivil dünyanın əksər ölkələri kimi onlar da cəmiyyətdəki bütün insanların siyasi bərabərliyini müdafiə edən hərəkatın tərəfdarıdırlar. Və təkrar edirəm, sual! Bənzər şeylər bütün dünyada bacarıqlı və balanslı şəkildə necə və hansı şəkildə qurulacaq. Və daha nə qədər döyüşçülərə və qurbanlara dözməliyik. Müxtəlif yollarla proqnozlaşdıra bilərsiniz.

Hesab edirəm ki, hamımızı müəyyən hərəkətlərə sövq edən başqa qüvvələr var. Bəşəriyyət dünyagörüşü baxımından transformasiya olunmalı, fərqli düşüncə səviyyəsinə keçməlidir. Amma bu fəlsəfədir. Sual açıq qalır.

Cavid

Xalq Cəbhəsi.- 2022.- 24 noyabr.- S.10.