Azərbaycan dəmir yollarının inkişafında Heydər Əliyevin rolu

"Tərcümeyi-halımdan məlumdur ki, mənim atam da dəmiryolçu olubdur. Mən dəmiryolçu ailəsində böyümüşəm. Hələ uşaq ikən dəmir yollarının üzərində, nə qədər atamın yanında olmuşam. Hesab edirəm ki, dəmir yolunu həm bilirəm, həm də sevirəm. Dəmir yolu sahəsinin Azərbaycanda dərin kökləri və böyük ənənələri var. Dəmiryolçular həmişə çox intizamlı olublar. Dəmir yolunun özü çox intizam tələb edir. Keçmişdə belə bir ənənə var idi ki, saatları həmişə dəmir yolunun saatları ilə düzəldirdilər. Çünki dəmir yolunun saatı həddindən artıq dəqiq işləyən saat idi".

Bu fikirləri Ulu Öndər Heydər Əliyev 1998-ci il dekabrın 6-da dəmiryolçular qarşısında çıxış edərkən səsləndirib. Ulu Öndər bununla dəmir yolu və dəmiryolçulara nə qədər önəm verdiyini ifadə edib. Təbii ki, bütün sahələrdə olduğu kimi, dəmir yolunda da Heydər Əliyevin əvəzolunmaz xidmətləri və silinməz izləri var.

Onun Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 1969-2003-cü illər Azərbaycan dəmir yolunun texniki tərəqqi və hərtərəfli inkişaf dövrü adlandırılır. 1969-cu ildə ilk dəfə respublika rəhbərliyinə gələn Heydər Əliyevin fəaliyyəti dəmir yolu nəqliyyatında da əsaslı dəyişikliklərə səbəb olub və bundan sonra sürətli inkişaf dövrü başlayıb.

Ulu Öndər istər Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dönəmdə, istərsə də keçmiş SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsində çalışarkən bu sahənin fəaliyyətini daim diqqətdə saxlayıb. Rusiyanın ilk dəmir yolları naziri, daha sonra isə “Rusiya Dəmir Yolları” (RJD) ASC-nin birinci prezidenti olmuş Gennadi Fadeyev Heydər Əliyev haqqında deyir: “Heydər Əliyev dəmir yolu nəqliyyatı sahəsini yaxşı bilirdi, onunla söhbət etmək maraqlı idi. Heydər Əliyev mənim həyatımda, karyeramda mühüm rol oynayıb”. G.Fadeyev rabitə nazirinin birinci müavini vəzifəsinə namizədliyi təsdiq olunarkən o vaxtlar Siyasi Büronun üzvü, keçmiş Sovet İttifaqı hökuməti sədrinin birinci müavini olan Heydər Əliyevlə görüşüb: “Heydər Əliyev təyinatım olan sənədi imzalamazdan əvvəl mənimlə uzun müddət söhbət etdi. O, dəmir yolu nəqliyyatının işini yaxşı bilirdi. Üstəlik, istənilən nəslin nümayəndəsi ilə yaxşı danışıq aparmağı bilən xoş ruhlu insan idi”.

Xaricdə yetişən kadrlar

Onun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə keçmiş SSRİ-nin ən böyük çeşidləyici stansiyalarından olan Şirvan stansiyası, Yevlax-Balakən, Güzdək-Qaradağ dəmir yolu xətləri və digər dəmir yolu stansiyaları inşa edilərək istismara verilib. Görülən işlərin nəticəsində dəmir yolu vasitəsilə daşınan yüklərin həcmi həmin dövrdə 80-90 milyon tona çatdırılıb. Azərbaycan dəmir yolunda istifadəyə verilən mühüm obyektlərin böyük əksəriyyəti məhz onun təşəbbüsü və ciddi nəzarəti sayəsində istismara verilib.

İstər 1969-1982-ci illərdə, istərsə də Ulu Öndərin keçmiş SSRİ hökuməti rəhbərliyində olduğu 1983-1987-ci illər ərzində, dəmir yolu müasir xarici texniki maşın-mexanizmlərlə və avadanlıqlarla təchiz edilib. Bütün sahələrdə olduğu kimi, dəmir yolunda da rəhbər vəzifələrdə çalışan mütəxəssislərin böyük əksəriyyəti məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə 1970-1987-ci illərdə xaricdə təhsil alıblar.

Ulu Öndər dəmir yolu sahəsindəki vəziyyəti daim diqqətdə saxlayır və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün ciddi tələblər qoyurdu.

Məsələn 1996-cı iyulun 18-19-da Heydər Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin yığıncağı keçirilib və dəmir yolundakı neqativ hallar ölkə başçısı tərəfindən kəskin tənqid olunub.

Bundan sonra problemlərin aradan qaldırılması üçün ciddi addımlar atılıb.

1998-ci il yanvarın 4-də Dübəndi terminalının və stansiyasının açılış mərasimində iştirak edən Ulu Öndər deyirdi: “Mən bu gün burada verilən məlumatları çox məmnuniyyət hissi ilə qəbul edirəm ki, Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu İdarəsi buraxılmış səhvləri artıq aradan qaldırır və öz işinin keyfiyyətini yaxşılaşdırır, yaxşı iqtisadi nəticələr əldə edir. Bu, çox vacib məsələdir. Çünki dəmir yolu Azərbaycan iqtisadiyyatının böyük bir hissəsidir. Azərbaycan dəmir yolunu on illərlə yaratmışıq, onun maddi texniki bazasını qurmuşuq. Təəssüflər olsun ki,1990-cı ildən başlayaraq Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolunda da çox şeylər dağılıbdır, itirilibdir. Yaxşı ki, indi bunların qarşısı alınır. Mən indi Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolunda inkişafı hiss edirəm".

Beynəlxalq əlaqələr

Məhz ümummilli liderin atdığı addımlar sayəsində 1996-cı ildən etibarən Azərbaycan dəmir yolu tranzit yol kimi bir neçə beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərində iştirak etməyə başladı.

1998-ci il sentyabrın 7-9-da Böyük İpək Yolunun dirçəldilməsinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Bakı şəhərində keçirildi. 13 dövlətin və 32 beynəlxalq təşkilatın nümayəndələrinin iştirak etdiyi konfransda Bakı bəyannaməsi qəbul edildi.

2000-ci il sentyabrın 4-12-də Prezident Heydər Əliyev BMT-nin təşəbbüsü ilə ABŞ-də keçirilən və 193 ölkənin dövlət və hökumət başçılarının qatıldığı minilliyin zirvə görüşündə çıxışında ölkəsinin İpək Yolunun mərkəzində strateji cəhətdən olduqca əlverişli coğrafi məkanda yerləşdiyini qeyd etdi. Eyni zamanda bu layihənin reallaşması istiqamətində Azərbaycanın bir sıra ciddi addımlar atdığını bildirdi. İki il əvvəl 1998-ci ilin sentyabrında Bakıda Tarixi İpək Yolunun Bərpası üzrə Beynəlxalq Konfransın keçirilməsini xatırladaraq gələcəkdə də Azərbaycanın region ölkələri ilə birlikdə layihənin genişlənməsi üçün ciddi səy göstərəcəyini bəyan etdi.

Xatırladaq ki, nə qədər əngəllənməyə çalışılsa da bu gün İpək Yolu layihəsi bütün dünyanın diqqət mərkəzindədir və Azərbaycan bu prosesdə strateji mövqeyə sahibdir.

Məhz Heydər Əliyevin fəaliyyətinin nəticəsində “Azərbaycan Dəmir Yolları” bir çox beynəlxalq təşkilatların həqiqi üzvünə çevrilib. Eyni zamanda xaricə oxumağa göndərilən kadrlar sonradan bu sahənini inkişafına ciddi töhfə veriblər.

Yeni era

Ümummilli liderin rəhbərliyi ilə yaradılmış nəqliyyat infrastrukturu bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən inkişaf etdirilir və müasir standartlara cavab verən layihələr reallaşdırılır. Qeyd edək ki, 2010-cu iyulun 6-da prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb.

Dövlət başçısı dəmir yolu sistemində sistemli tədbirlər həyata keçirib. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan Dəmir Yollarının beynəlxalq standartlara uyğun qurulması istiqamətində çoxsaylı effektiv layihələr reallaşdırılıb.

Xüsusilə işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə dəmir yolu xətlərinin çəkilməsinə xüsusi önəm verilir və sürətli iş aparılır. Məsələn Bərdə-Ağdam, Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətlərinin yenidən qurulmasını və Füzuli-Şuşa yeni dəmir yolu xəttini və .s layihələri misal göstərə bilərik. Qeyd edək ki, Füzuli-Şuşa istiqamətində ilk dəfə inşa ediləcək birxətli elektrikləşdirilmiş dəmir yolu xəttinin ox üzrə uzunluğu 83,4 kilometrə bərabərdir...

Artıq Azərbaycan yeni eraya qədəm qoyub. Torpaqlarımız işğaldan azad edilib. Azərbaycan dəmir yolları indi daha strateji əhəmiyyətə malikdir. Bunu “Zəngəzur dəhlizi”nin timaslında daha aydın təsəvvür etmək mümküdür. Bu dəhlizin açılması türk dünyasının birliyi istiqamətində atılan həlledici addımlardan biri olacaq. Burada əsas rolu Azərbaycan oynayır. Zəngəzur dəhlizinin açılması eyni zamanda Azərbaycanın streteji əhəmiyyətini daha da artıracaq.

Statistika nə deyir?

“Azərbaycan Dəmir Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin (ADY) məlumatına görə, ötən il yükdaşıma həcminin artımı ilə bağlı tranzit daşımaları 2,9 mln ton artaraq 7,5 mln ton, ümumi daşıma 3,7 mln ton artaraq 18,7 mln ton təşkil edib.

Yük daşımalarında əsasən neft məhsulları, kimyəvi və mineral gübrələr, tikinti materialları, daş kömür kimi yük növləri üzrə artım müşahidə olunub.

2021-ci illə müqayisədə Şərq-Qərb dəhlizi üzrə yükdaşımalar 500 min ton artaraq 3,9 mln ton, Şimal-Qərb dəhlizi ilə 2 mln ton artaraq 2,9 mln ton olub. Şimal-Cənub dəhlizi ilə yükdaşımalarda 90% artım qeydə alınıb.Transxəzər beynəlxalq nəqliyyat marşrutu üzrə daşımalarda artım isə 41% təşkil edib.

Sərnişin daşımaları üzrə keyfiyyətli xidmətlərin göstərilməsi, əhalinin sərfəli qiymətlərlə, rahat, sürətli və təhlükəsiz daşınmasının təmin edilməsi, stansiyalar və sərnişin vağzallarının infrastrukturunun müasir üslubda yenilənməsi sahəsində bir sıra layihələr həyata keçirilib.

2022-ci ildə ölkə üzrə dəmir yolu ilə sərnişin daşınmalarında son on ilin ən yüksək göstəricisi əldə olunub. Belə ki, il ərzində 5 milyon 136 min sərnişin daşınıb. Bu, 2021-ci illə müqayisədə 84% çoxdur. Bu göstəricinin böyük bir hissəsi (5 milyon 8 min) Abşeron dairəvi dəmir yolu xətti üzrə daşımalara aiddir. O cümlədən, ötən il Bakı-Gəncə-Bakı istiqamətində hərəkətin bərpası təmin edilib. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibəti ilə əlavə qatarlar xəttə buraxılıb.

Qeyd edək ki, pandemiyadan əvvəl - 2019-cu ildə Azərbaycan dəmir yolu ilə yerli və beynəlxalq istiqamətlərdə ümumilikdə 3 875 729 sərnişin daşınıb.

Əli Zülfüqaroğlu

Xalq cəbhəsi.- 2023.- 13 iyul. S. 7.