Azərbaycanda insan hüquq və
azadlıqlarının qorunması ali dəyər hesab edilir
Hər il dekabrın 10-da Ümumdünya İnsan
Hüquqları Bəyannaməsinin qəbul olunması
İnsan Hüquqları Günü kimi qeyd edilir. Bu gündə
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
İnsan Hüquqları üzrə Ali
Komissarlığının İdarəsi müntəzəm
olaraq mədəni tədbirlər, ictimai görüşlər,
seminarlar və insan hüquqlarının təşviqi ilə
bağlı digər maarifləndirici fəaliyyətlərin həyata
keçirilməsində böyük rol oynayır. Bundan əlavə,
ənənəvi olaraq dekabrın 10-da İnsan
Hüquqları sahəsində BMT-nin beş illik
mükafatı və Nobel Sülh Mükafatı təqdim
olunur. Həmçinin İnsan hüquqları sahəsində
fəaliyyət göstərən bir çox hökumət və
qeyri-hökumət təşkilatları, bir çox vətəndaş
və ictimai təşkilatlar kimi, günü qeyd etmək
üçün xüsusi tədbirlər
planlaşdırırlar.
1950-ci il dekabrın 4-də keçirilən plenar
iclasda BMT Baş Assambleyası BMT-nin bütün üzv
dövlətlərini və hər hansı digər maraqlı
təşkilatları 10 dekabr 1948-ci ildə ÜİHB-nin elan
edilməsini illik bir tədbirlə qeyd etməyə dəvət
edən qətnamə qəbul etdi. Bəyannamə Baş
Assambleyada 48 dövlətin lehinə və səkkiz dövlətin
bitərəf səsi ilə qəbul edildi. Hər il insan
hüquqlarının müdafiəsinin müəyyən bir tərəfinə
diqqəti cəlb etmək üçün xüsusi bir
mövzu seçilir. 2022-ci il İnsan Hüquqları
Gününün mövzusu “Ləyaqət, Azadlıq və
Hamı üçün Ədalət” adlanır.
Dövlətlər müxtəlif insan hüquqları
standartlarını müzakirə etmək və müəyyən
etmək üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatında
bir araya gəlirlər. Məsələn, BMT-nin
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi bizim
bütün insan hüquqlarımızın əsasını
müəyyən edir – o vaxtdan bəri qüvvədə olan
bütün beynəlxalq insan hüquqları qanunları və
müqavilələri üçün əsas yaradır.
İnsan hüquqlarını kimin müdafiə etməsi ilə
bağlı məsuliyyət müxtəlif orqanlar üzərində
cəmləşib. Bunlara daxildir: Birləşmiş Millətlər
Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə
Ali Komissarlığının İdarəsi, Avropa İnsan
Hüquqları Məhkəməsi, “Amnesty İnternational” ,
“Human Rights Watch” və digər agentliklər və təşkilatlar.
Ölkəmizdə də İnsan Hüquqları
günü yüksək səviyyədə konfranslar və
görüşlər, həm də insan hüquqları məsələlərinə
həsr olunmuş mədəni tədbirlər və sərgilərlə
qeyd olunur. Əlavə olaraq, 18 iyun da Azərbaycan
Respublikasında İnsan hüquqları günü kimi qeyd
olunur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyevin 2007-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə
1998-ci il iyunun 18-də Azərbaycan Respublikasında ilk
“İnsan hüquqları müdafiəsinə dair Dövlət
Proqramı”nın təsdiq edildiyi və insan
hüquqlarının təmin olunmasının dövlət
siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyən
edildiyi nəzərə alınaraq iyunun 18-i Azərbaycan
Respublikasında İnsan hüquqları günü kimi təsis
edilib. Bu hadisə özü də onu göstərir ki,
ölkəmizdə insan hüquqları dövlət tərəfindən
qorunur və xüsusi diqqət edilir.
Azərbaycanda insan hüquq və
azadlıqlarının qorunması ali dəyər hesab edilir.
18 iyun tarixi Azərbaycanda İnsan Hüquqları Günü
kimi qeyd olunur. Belə ki, dövlət başçısı
İlham Əliyevin 2007-ci il 18 iyun tarixli Sərəncamı ilə
ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən
1998-ci il iyunun 18-də Azərbaycan Respublikasında ilk
“İnsan hüquqları müdafiəsinə dair Dövlət
Proqramı”nın təsdiq edildiyi və insan
hüquqlarının təmin olunmasının dövlət
siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyən
edildiyi nəzərə alınaraq iyunun 18-i Azərbaycan
Respublikasında İnsan Hüquqları Günü kimi təsis
edilib. Qeyd edək ki, insan hüquqları məsələsi
ümummilli lider Heydər Əliyevin fəaliyyətində əsas
amillərdən biri olub. Heydər Əliyevin rəhbərliyi
ilə hazırlanaraq 12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi
yolu ilə qəbul edilmiş Azərbaycanın ilk milli
Konstitusiyasının üçdə ikisi insan hüquq və
azadlıqlarına həsr edilib.
Azərbaycan Respublikasının insan hüquqları
haqqında beynəlxalq sazişlərə qoşulması, bu
sahədə elmi-tədqiqat institutunun yaradılması,
normativ-hüquqi aktlarının insan hüquqlarına dair beynəlxalq
standartlara tam uyğunluğunun təmin edilməsi, hüquqi
mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi, insan
hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən
qurumlarla əməkdaşlığın daha da inkişaf
etdirilməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən
beynəlxalq institut və mərkəzlərdə tədqiqat
və təhsil problemləri üzrə mütəxəssislərin
hazırlanması, insan hüquqları haqqında öhdəliklərə
riayət edilməsi və digər məsələlər
ölkəmizdə insan hüquqlarına verilən dəyərin
əsas göstəricisidir.
Ölkəmizdə aparılan demokratik hüquqi
islahatlar insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində
mühüm irəliləyişlərin əldə edilməsinə
şərait yaradıb, bu müddət ərzində ölkəmiz
bir çox hüquqi akta qoşulub. BMT və Azərbaycan
hökuməti arasında 1998-ci ilin avqustunda "İnsan
hüquqları və demokratiyanın dəstəklənməsi
sahəsində birgə layihə haqqında" memorandum
imzalanıb. 2012-ci ilin dekabrında təsdiq olunmuş "Azərbaycan-2020:
gələcəyə baxış" İnkişaf
Konsepsiyası da insan hüquqlarının səmərəli
qorunması üçün yeni imkanlar
açmışdır.
Yeni əsrin ilk illərindən Azərbaycan dövləti
tərəfindən insan hüquqlarının qorunması,
hüquq və azadlıqlarının təmin olunması sahəsində
ardıcıl tədbirlər həyata keçirildi. Avropa
Şurasına üzv qəbul olunduqdan sonra Azərbaycan
"İnsan hüquqlarının müdafiəsi haqqında
Avropa Konvensiyasına" qoşuldu. Bu zaman o, öz üzərinə
milli qanunvericiliyin beynəlxalq Avropa standartlarına uyğun təkmilləşdirilməsi
öhdəliyini götürdü. Bu istiqamətdə
atılan addımlardan ən mühümü Ombudsman təsisatının
yaradılması idi. 2001-ci il dekabrın 28-də Milli Məclis
tərəfindən "Azərbaycan Respublikasının
İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili
haqqında" Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya
qanunu qəbul olundu.
Son illər ölkəmizdə bütün sahələrdə
həyata keçirilən əsaslı islahatlar insan hüquq
və azadlıqlarının etibarlı şəkildə təmin
olunması mexanizmlərinin daha da təkmilləşdirilməsini
təmin edib. Bu yerdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
2017-ci il 10 fevral tarixli "Penitensiar sahədə fəaliyyətin
təkmilləşdirilməsi, cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi
və cəmiyyətdən təcridetmə ilə əlaqədar
olmayan alternativ cəza və prosessual məcburiyyət tədbirlərinin
tətbiqinin genişləndirilməsi barədə" sərəncamını
qeyd etmək yerinə düşər. Məhz bu sahədə
əsaslı islahatların və proqram xarakterli fərman və
sərəncamların imzalanmasının nəticəsidir ki,
Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması istiqamətində
görülən işlər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən
yüksək qiymətləndirilir.
İnsan hüquq və azadlıqlarının təmin
edilməsi müasir dünyada demokratik inkişafın
ayrılmaz hissəsinə, bəşəriyyətin mənəvi-hüquqi
və siyasi ideallarının ali təzahürünə
çevrilməklə, vətəndaş cəmiyyətinin
yetkinliyinin başlıcà meyarı sayılır. İnsan
hüquqları ləyaqət, ədalət, bərabərlik,
hörmət və müstəqillik kimi ortaq dəyərlərə
əsaslanır. Bu dəyərlər qanunla müəyyən
edilir və qorunur. Bütün sivil dövlətlərdə
ümumi qayğı və məsuliyyət predmeti kimi nəzərdən
keçirilən bu meyarlar müstəqil Azərbaycanın
ictimai-siyasi həyatında da özünə möhkəm yer
tapmışdır.
Ölkəmiz dövlət müstəqilliyini bərpa
etdikdən sonra beynəlxalq cəmiyyətin tamhüquqlu və
beynəlxalq hüququn müstəqil subyekti kimi tarixin
sınağından uğurla çıxmış ümumbəşəri
dəyərlərin üstünlüyünü qəbul edərək
demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət
quruculuğunu, eyni zamanda, bəşər
sivilizasiyasının idealları olan azadlığı, insan
hüquqlarını, ədaləti və sülhü
özünün inkişaf yolu seçib.
Müasir mərhələdə Azərbaycanda insan
hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində
həyata keçirilən dövlət siyasətinin
üstünlüklərindən bəhs edərkən mütləq
şəkildə iki sənədin əhəmiyyəti qeyd
olunmalıdır. Bunlar ölkə Prezidenti İlham
Əliyevin 28 dekabr 2006-cı il tarixində
imzaladığı “Azərbaycan Respublikasında insan
hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət
Planı” və 2011-ci il dekabrın 27-də imzalanmış
“Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və
azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini
artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət
Proqramı”dır. Əgər Milli Fəaliyyət Planı
insan hüquqlarının təmin edilməsi prosesinin keyfiyyətcə
yeni müstəviyə keçməsinə, universal və
regional səviyyədə əməkdaşlıq
strategiyasının qurulmasına, dövlətlə vətəndaş
cəmiyyəti arasında tərəfdaşlıq münasibətlərinin
yaradılmasına xidmət edirdisə, Milli Fəaliyyət
Proqramı müasir dövrün
çağırışları və cəmiyyətin
inkişafından irəli gələn tələblər nəzərə
alınmaqla insan hüquqlarının təmin olunması
üzrə görülən tədbirlərin genişləndirilməsinə,
hüquq müdafiə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsinə,
əhalinin müxtəlif qruplarının
hüquqlarının qorunmasının gücləndirilməsinə
mühüm töhfə oldu. Bu proqramın qəbulu Azərbaycanda
insan hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində
həyata keçirilən tədbirlərin
ardıcıllığının təmin olunması
baxımından da böyük önəmə malikdir.
Bunu da qeyd etməyə bilmərik ki, Ermənistanın
Azərbaycana qarşı 30 ilə yaxın müddətdə
apardığı silahlı təcavüz nəticəsində
torpaqlarımızın 20 faizi işğal olunmuşdu, adi
insan hüquqlarından məhrum olan bir milyondan çox
soydaşımız evlərindən didərgin
salınmış, hüquqları pozulmuşdu.
İnsanlarımız illərlə və min bir əziyyətlə
tikib qurduqları evlərindən, xoş güzəranlarından
məhrum edilmişdilər. Xocalı, Malıbəyli, Qarakənd,
Başlıbel faciələri və digər qətliamlar Ermənistanın
insan hüquq və azadlıqlarını heçə
saymasının bariz nümunəsidir. Uşaqlar, qadınlar qətlə
yetirildi, əsir və girov götürüldü. Dünya
ictimaiyyəti isə bu faciələri görməzdən gəldi
və heç bir münasibət bildirmədi, insan
hüquqlarını heçə sayan Ermənistana təzyiq
göstərmədi…
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2024.- 12 dekabr(¹44).-S.9.