COP29-un yekunu: əldə edilən nəticələr
və perspektivlər
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
(BMT) İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə
Konvensiyasının Tərəflər Konfransının (COP)
29-cu sessiyası 11-22 noyabr tarixləri arasında Bakıda
keçirildi. Bakı dünya miqyaslı bu tədbirə
mükəmməl ev sahibliyi etdi. Tədbirdə hansı qərarlar
qəbul olundu, nələr əldə edildi, Azərbaycan və
dünya nə qazandı? Bu barədə Milli Məclisin
deputatları, siyasi şərhçilər “Xalq Cəbhəsi”nə
fikirlərini bölüşüblər.
COP29 Təşkilat Komitəsinin üzvü, Milli Məclisin
deputatı Pərvanə Vəliyeva söyləyib ki, 2015-ci
ildən sonra ilk dəfədir ki, 6-cı maddədin müddəaları
tam şəkildə fəaliyyətə keçirilib:
“6-cı maddə ölkələr arasında əməkdaşlığı,
xüsusən də bazar mexanizmləri vasitəsilə 1.5 dərəcə
iqlim hədəfinə çatmaq məqsədini
güdür. Bu maddə üzrə razılıq əldə
edilməsi COP29 Sədrliyinin əsas prioritetlərindən biri
idi”.
Deputat qeyd edib ki, bu, iştirak edən ölkələrin
iqlim dəyişikliyi təşəbbüslərində birgə
çalışmaq öhdəliyini vurğulayır: “6-cı
maddə ilə bağlı yekdilliklə qəbul olunan qərarlar,
ətraf mühitin bütövlüyünü qorumaq, şəffaflığı
təmin etmək və karbon bazarlarını gücləndirmək
məqsədini güdür. Bu, emissiya azalmalarının real
olacağı sistemlərin qurulacağı deməkdir. Həmçinin
bu, qlobal miqyasda mitiqasiya strategiyalarını tənzimləməyə
kömək edən əməkdaşlığı təşviq
edir. Bir ölkədə emissiyaların azaldılması, bir
başqa ölkədə yüksək emissiyaların
balanslaşdırılmasına imkan tanıyır. Bu, ölkələrin
karbon bazarlarını qurmasına, bununla da, emissiya
azaldılması hədəflərinə birlikdə nail
olmalarına imkan verir”.
P.Vəliyeva əlavə edib ki, Bakıda qəbul
edilmiş 6-cı maddə ilə bağlı razılaşma
qlobal iqlim investisiyalarını da cəlb etməyə kömək
edəcək, çünki bu razılaşma ölkələrdə
karbon bazarlarında iştirak etmək və fayda əldə
etmək üçün konkret bir çərçivə təmin
edir.
“Bu qərarın qəbulu çox uğurlu bir nəticədir”
Milli Məclisin deputatı Naqif Həmzəyev
vurğulayıb ki, COP29 tədbirlərinin əsas öhdəliklərindən
və qarşısına qoyduğu məqsədlərdən
biri də məhz qlobal istiləşməyə qarşı
birgə mübarizəni təşkil etmək, eyni zamanda,
iqlim dəyişikliklərinə qarşı birgə
mübarizəni təşkil etmək üçün maliyyə
axtarışının həyata keçirilməsi və
maliyyə öhdəliklərinin
razılaşdırılması idi. Deputat qeyd edib ki,
bütün bunlara yanaşı, havaya zəhərli
qazların buraxılmasının qarşısının
alınması və ümumilikdə qlobal istiləşməyə
töhfə verə bilmək üçün
iqtisadiyyatlarında müəyyən keçidlərinə dəyişikliklərin
edilməsi vacib idi: “Xüsusilə də inkişaf etmiş və
böyük iqtisadiyyata malik olan dövlətlər bu məsələdən
daha çox məsuliyyətli olmalıdırlar. Bu baxımdan
da bugünədək bu dəyişikliklərə və bu
keçidlərə müsbət baxılmırdı. Yaxud məhz
iqlim dəyişikliklərinə qarşı birgə
mübarizədə havanın çirkləndirilməsinin
qarşısını almaq üçün illik öhdəlliklər
və həyata keçirilmiş tədbirlərlə
bağlı açıq hesabatların verilməsindən də
bəzi dövlətlər boyun qaçırırdılar. Bu
da müəyyən razılaşmaların əldə
olunmasına maneçilik törədirdi”.
N.Həmzəyev əlavə edib ki, məhz COP29-da bu
mübahisəli məsələnin də həllinə nail
oluna bildi: “Xüsusilə də qlobal istiləşmənin
qarşısını almaq üçün böyük
dövlətlər öz iqtisadiyyatlarında keçidin
alternativin olmadığı qərarına gəlmiş
oldular. Biz inanırıq ki, xüsusilə də böyük
iqtisadiyyata malik olan dövlətlər bu məsələlərdə
aktiv olacaq. Milli səviyyədə müəyyən
edilmiş töhfələrin müəyyənləşdirilməsi
imkan verəcək ki, ölkələr qlobal olaraq
emisiyaların azaldılması tədbirlərini tənzimləsinlər.
Bu da nəticə etibarı ilə qlobal istiləşmənin
qarşısını alacaq və istiləşmənin 1,5 dərəcə
selsi səviyyəsində saxlanılması ümumilikdə
böyük təhdidlərə qarşı mübarizəni
də bir növ təşviq etmiş olacaq. Azərbaycanda belə
bir mühüm qərarın qəbul edilməsi çox
uğurlu bir nəticədir və uzun illər məhz bu qərarın
qəbul edilməsi, bu razılaşma Azərbaycanla COP29-la
bağlı olacaq. Biz inanırıq ki, qarşımıza
qoyduğumuz məqsədə nail olmaq üçün Azərbaycan
bütün öhdəliklərini, o cümlədən həm
yaşıl enerjiyə keçidin təmin edilməsi, həm
yaşıl iqtisadiyyatın qurulması, həmçinin qlobal
istiləşməyə qarşı birgə mübarizədə
yaxından iştirak etmək kimi öhdəlikləri də
yerinə yetirə biləcək”.
“Əldə olunan nəticələr çoxşaxəlidir”
Politoloq İlyas Hüseynov COP29-un Azərbaycanda
böyük uğur və tarixi nailiyyətlə
yekunlaşdığını və əldə olunan nəticələrin
çoxşaxəli olduğunu vurğulayb.
O əlavə edib ki, hər bir nəticə ilə
öyünmək mümkündür: “Xüsusilə
vurğulamaq lazımdır ki, iqlim maliyyəsi ilə
bağlı əldə olunan nəticə həddindən
artıq böyük müzakirələrdən, gərgin
danışıqlardan sonra mümkün oldu. İllik 300
milyard ABŞ dolları həcmində iqlim hədəflərinin
müəyyənləşdirilməsi və 2035-ci ildə 1,3
trilyon iqlim hədəfləri kifayət qədər
ambisiyalı nəticədir. Bugünədək olan nəticəni
biz 3 dəfə artırmış olduq. Bu, kifayət qədər
mühüm göstərici hesab oluna bilər. Bundan başqa,
2015-ci ildən bəri müzakirə olunan Paris Sazişinin
6-cı maddəsinin razılaşdırılması kifayət
qədər ciddi irəliləyiş deməkdir. Bu gün
dünyada da müxtəlif mütəxəssislər,
ekoloqlar, ətraf mühitin qorunması üzrə mütəxəssislər
Bakıda keçirilən iqlim sammitinin böyük
dönüş nöqtəsi olduğunu, böyük bir
presedent formalaşdırdığını və bununla bu nəticələrin
daha da yaxşılaşdırılması və geniş
müzakirələrə, tədbirlər təşkil edilməsinə
əsas verdiyini qeyd edirlər. 6-cı maddənin
razılaşdırılması həm də karbon
emisiyasının həcminin azalmasını nəzərdə
tutur. Bu da iqlimə dair investisiyaların cəlb olunmasına,
inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə
olan ölkələr arasında bərabərliyi, konsensusu, həmrəyliyi
ehtiva edir. Bu, nəticə ilə həqiqətən də
öyünmək mümkündür”.
“COP29 bəzi dövlətlərin riyakar siyasətini
ifşa etdi”
Siyasi şərhçi Zaur Məmmədov diqqətə
çatdırıb ki, Bakıda baş tutan tədbir COP
tarixində ilk dəfə olaraq dünyadakı bəzi
dövlətlərin riyakar siyasətini tam
çılpaqlığı ilə ifşa etdi: “Bu da təsadüfi
deyil. Çünki Qərbin, xüsusilə Kanada, Fransa, Avropa
İttifaqının tutduğu mövqe uzun illərdir ki,
qlobal çağırışların həll edilməsinə
ən böyük maneədir. COP29 onları ifşa etdi və
planetin aparıcı dövlətlərinin destruktiv siyasətini
bir daha hər kəsə sübut etdi. Təəssüflər
olsun ki, Paris danışıqlarından bu tərəfə
bütün COP tədbirlərində maliyə
yardımının ayrılması ilə bağlı
iştirakçı ölkələr arasında yekun məxrəcə
gəlmək mümkün olmur. Daha doğrusu, Qərbin bəzi
aktorlarının destruktiv fəaliyyəti ucbatından qlobal
güclər üçün böyük rəqəm
sayılmayacaq vəsaitinın inkişafda olan və geridə
qalmış dövlətlərə ayrılması
mümkün olmayıb. Bu dəfə də, COP29 ərəfəsində
və tədbirlər zamanı bəzi iştirakçı
dövlətlərin tutduğu mövqe qlobal
çağırışlarla bağlı onların məsuliyyətsiz
və riyakar olduğunu göstərdi. Xüsusən rəsmi
Parisin atdığı addımlar XXI əsrdə hələ
də neomüstəmləkəçi siyasəti aparan
dövlətin imicinə böyük bir zərbədir.
COP29-da bəşəriyyət qarşısında duran
problemlərin həll edilməməsi üçün bəzi
mərkəzlər tərəfindən əvvəlcədən
nəticələrin əldə edilməməsi
üçün sistematik iş aparılıb. Intelligence
Online kəşfiyyat agentliyinin məlumatına görə
Fransanın Havas lobbi təşkilatı COP29-u gözdən
salmaq üçün müxtəlif istiqamətlərdə
çoxgedişli addımlar atıb”.
Z.Məmmədov həmçinin deyib ki, COP29-un yekun
plenar iclasında 2035-ci ilə qədər hər il ən
azı 300 milyard dollar ayırmaq öhdəliyi də daxil
olmaqla, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üzrə
sazişin yekun variantı təsdiq edildi: “Bu, əvvəlki 100
milyard dollarlıq hədəfdən əhəmiyyətli dərəcədə
çoxdur. Zal razılaşmanın elanını
alqışlarla qarşıladı. Danışıqlar gərgin
atmosferdə keçdi və son ana qədər konsensusun əldə
olunmasının mümkün olub-olmayacağı bəlli
deyildi. Bir sıra ölkələr maliyyələşdirmənin
daha da artırılmasına israr edirdilər, lakin sonda öhdəliyin
300 milyard dollar səviyyəsində müəyyən edilməsi
qərara alındı ki, bu da iqlim dəyişikliyi ilə
mübarizədə beynəlxalq əməkdaşlığın
gücləndirilməsində mühüm addım sayıla
bilər. COP29-un yekun plenar iclasında həmçinin Paris
İqlim Sazişinin 6.2 və 6.4-cü maddələri təsdiq
edildi, Zərər və İtkilər Fondunun tam fəaliyyətə
başlaması ilə bağlı tarixi qərar qəbul
edildi. Fondun məqsədi iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə
ən həssas olan ölkələrə maliyyə
yardımı göstərməkdir. Hazırda Fondun dəstəyi
750 milyon dollardır. O cümlədən “COP29-un gözəl
təşkilinə görə Azərbaycan hökumətinə
və Azərbaycan xalqına təşəkkür” adlı qətnamə
layihəsi qəbul edildi. Bundan başqa, Bakıda 30 illik zidiyyətə
son qoyuldu. Belə ki, COP tarixində ilk dəfə Azərbaycanda
keçirilmiş COP29-da əldə edilən tarixi uğur
İqlim üzrə Paris sazişinin 6-cı maddəsinin tam
razılaşdırılması oldu”.
“Etimadı qazanmaq azdır, onu doğrultmaq
lazımdır”
Z.Məmmədov həmçinin vurğulayıb ki,
COP29 Sədrliyinin əsas prioritetlərindən olan yüksək
effektiv karbon bazarları üzrə nəticənin əldə
edilməsi mühümdür: “6-cı maddədə iqlim məqsədlərinə
nail olmaq istiqamətində əməkdaşlıq edən
ölkələr üçün möhkəm və şəffaf
karbon bazarlarının yaradılmasını nəzərdə
tutulur. Bu ölkələrin milli iqlim planlarının (MDM) həyata
keçirilməsi xərclərini ildə 250 milyard dollara qədər
azaldacağı gözlənilir”.
Siyasi şərhçi Azərbaycan dövlətinin
daha bir qlobal tədbiri yüksək səviyyədə
keçirməyə müyəssər olduğunu
vurğulayıb: “Xarici qonaqların qarşılanmasından
ev və otellərdə yaşamalarına qədər, nəqliyyat
və təhlükəsizlikdən tədbirin baş
tutduğu zallardakı rahatlığa qədər hər
şey çox böyük peşakarlıqla həyata
keçirildi. Azərbaycan həm tədbirin təşkilatçısı,
həm də, başçısı kimi qlobal cənub ilə
şimalı bir yerə gətirməyi bacardı, planetar
miqyaslı problemlərin effektiv şəkildə müzakirəsinə
ev sahibliyini böyük əzmkarlıq və
professionallıqla keçirməyə qadir oldu”.
O, bu tədbir ilə ölkəmizin imicini daha
çox coğrafiyalarda genişləndirdiyini diqqətə
çatdıraraq konfransın təkcə iqlim dəyişikliyi
ilə bağlı aktual məsələlərin müzakirəsi
platforması kimi yox, həm də ölkələrin haqq səslərinin
eşidilməsi, onların birgə əməkdaşlıq
şəbəkələri qurması baxımından da əhəmiyyətli
olduğunu vurğulayıb: “COP 29-da Azərbaycan qlobal problemlərin
həllində sözdə deyil, əməldə də fəal
iştirakçı olduğunu sübut etdi və ölkəmizin
əksər dövlətlər tərəfindən
etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edildiyi bir daha onlar tərəfindən
təsdiqləndi. Beləcə, Azərbaycanı istəməyən
qüvvələrin və bəşəriyyət
qarşısında duran problemlərin həllini istəməyənlərin
səylərinə baxmayaq Bakıda keçirilən COP29 tədbirində
COP tarixində ilk dəfə olaraq mühüm
razılıqlar əldə edildi. Bu uğurlara rəsmi
Bakının sərf etdiyi böyük əmək nəticəsində
nail olundu. Azərbaycan bu kimi tədbirləri keçirən və
keçirmək istəyən dövlətlər
üçün nümunə rolunu oynadı. Göstərmiş
oldu ki, etimadı qazanmaq azdır, onu doğrultmaq
lazımdır. Eləcə də tədbirin təşkil
edilməsindən başlayaraq tədbirdə yekun nəticə
əldə edilməsinə qədər yorulmadan işləmək
lazımdır”.
Röya İsrafilova
Xalq Cəbhəsi .- 2024.- 28 noyabr(¹42).-S.7.