Sabah Ümumdünya Heyvanları Müdafiə
Günüdür
Bu gün hər bir insan “insanların dostları” olan
heyvanlar və onların həyatının
yaxşılaşdırılması barədə
düşünməlidir.
İlk dəfə olaraq 1983-cü ildə fermalarda və
sallaqxanalarda öldürülən milyonlarla heyvanın
iztirabını insanların nəzərinə
çatdırmaq üçün “Ümumdünya
heyvanların mühafizəsi günü”
keçirilmişdir.
4 oktyabr tarixi təsadüfi olaraq seçilməyib. Bu
gün heyvanların müdafiəsinə qalxan ilk kəslərdən
olan Mahatma Qandinin ad günüdür. Həmçinin, bu
gün müqəddəs Fransisko Assizkonun ölüm
günü kimi yad olunur. Orta əsr İtaliyasında
yaşamış əfsanəvi zahid nəinki Fransis ordeninin əsasını
qoyan, həmçinin heyvanların müdafiəçisi və
himayəçisi kimi yad olunur. Buna görə də bir
çox rəssamlar öz əsərlərində müqəddəs
Fransisi heyvan və quşların əhatəsində təsvir
ediblər.
1931-ci ildə İtaliyanın Florensiya şəhərində
keçirilən Təbiət Dəstəkçilərinin
Beynəlxalq Konqresində təsis edilib və bəşəriyyətin
diqqətini planetin digər canlı sakinlərinin problemlərinə
cəlb etmək məqsədi daşıyır. Oktyabrın
4-ü tarixi heyvanların himayəçisi sayılan katolik
müqəddəs Assisi Fransiskinin anım günü ilə əlaqədar
seçilib.
Heyvanları mühafizə cəmiyyətləri hər
il bu günə həsr olunmuş müxtəlif ictimai tədbirlər
təşkil edirlər.
Dünyanın 60-dan çox ölkəsində
Ümumdünya Heyvanları Müdafiə Günü
münasibətilə tədbirlər keçirilir.
Könüllülər və ekologiya təşkilatları
insanların diqqətini heyvanlara pis münasibət problemlərinə
yönəltməyə çalışırlar. Heyvan kəsilməsilə
bağlı debatlar təşkil edilir, fəallar fləşmoblar
keçirirlər. Ekoloqlar istehsalçıları heyvanlara
humanist yanaşmağa çağırırlar. Maarifləndirmə
tədbirləri keçirilir, heyvanlar haqqında, kinoloq və
baytarların işi barədə filmlər nümayiş
etdirilir.
Qərbi Avropa ölkələrinin çoxunda hesab
edilir ki, ev heyvanları ailənin bir üzvüdür və
onların da hüquqları var. Dünya ulduzlarının
çoxu, o cümlədən Bricit Bardo, Leonardo di Kaprio və
başqaları heyvanları müdafiə etməyə
çağırırlar.
Ümumdünya Təbiət Fondunun (WWF) məlumatına
görə, Yer kürəsində hər saatda üç
növ heyvan yoxa çıxır, planetin 70 flora və fauna
növü hər gün yox olur. Belə getsə, yaxın gələcəkdə
bütün flora və fauna növlərinin dörddəbiri
yoxa çıxacaq. 1970-2016-cı illər arasında məməlilərin,
quşların, suda-quruda yaşayanların, sürünənlərin
və balıqların populyasiyaları orta hesabla 68 faiz
azalıb.
Üstəlik, bu gün təkcə vəhşi
heyvanların deyil, həm də ev heyvanlarının
qorunmasına aiddir. Çünki onlara qarşı qəddarlıq
nümunələri son illərdə getdikcə
çoxalır. Bir çox Qərbi Avropa ölkəsində
ev heyvanları ailənin bir hissəsi hesab olunur və digər
ailə üzvləri ilə eyni hüquqlara malikdir.
Azərbaycanın heyvanlar aləminin zənginliyi barədə
ilk məlumata şərq səyyahlarının
yazılarında rast gəlmək olar. Memarlıq abidələri,
qədim qaya və daşlar üzərindəki müxtəlif
heyvan təsvirləri dövrümüzə qədər gəlib
çatıb.
Heyvanat aləminin Azərbaycanda yayılmasına relyef
şəraiti və ona uyğun olan bitki
örtüyünün dəyişməsi, su hövzələrinin
yerləşməsi təsir edir. Burada mindən çox ali
heyvan növü yaşayır. Azərbaycan faunasında 14 min
növ həşərat, 104 növ balıq, 11 növ
suda-quruda yaşayan, 63 növ sürünən, 405 növ
quş, 115 növ məməli qeydə alınıb.
Nadir və nəsli kəsilməkdə olan fauna
növlərinin mühafizəsində “Qırmızı
kitab”ın rolu böyükdür. Çap olunan
“Qırmızı kitab”ın üçüncü nəşrinə
241 fauna növü daxil edilib. Həmin rəqəm birinci nəşrdə
108, ikinci nəşrdə isə 223-ə bərabər idi. Təəssüf
ki, “Qırmızı kitab”a düşən növlərin
sayında artım var. Buna səbəb antropogen təsirlərlə
yanaşı, iqlim dəyişiklikləri və fauna növləri
haqqında məlumatın kitab çap olunana qədər
kifayət qədər olmamasıdır. Sonuncu nəşrə
60 yeni fauna növü daxil edilib, onlardan 35 növü
onurğasızlar, 25 növü isə
onurğalılardır. Əvvəlkilərdən fərqli
olaraq çəhrayı siyahı da tərtib edilib. Çəhrayı
siyahı o deməkdir ki, həmin növ yenə də dövlət
tərəfindən qorunur və onu ovlamaq və ya qırmaq
olmaz. Lakin görülən tədbirlər nəticəsində
həmin növlərin sayında artım var. Buna baxmayaraq,
çəhrayı siyahıdakı növlər həmişə
nəzarət altında olmalıdır, əks halda yenidən
məhvolma təhlükəsi ilə üzləşə bilərlər.
42 fauna növü çəhrayı siyahıya
salınıb. Üçüncü nəşrə 35 həşərat
növü daxil edilib, ikinci nəşrdən 25 növ həşərat
isə çəhrayı siyahıya keçirilib. Suda-quruda
yaşayanlarda dəyişiklik edilməyib, 6 növ olduğu
kimi qalıb. Sürünənlərdən isə dörd
növ əlavə olunaraq ümumiyyətlə 18 növ daxil
edilib. Quşlardan 10 növ çəhrayı siyahıya
keçirilib, 10 yeni növ son nəşrə daxil edilib. Məməlilərdən
isə 6 növ çəhrayı siyahıya əlavə
edilib, üç yeni növ isə sonuncu nəşrə
salınıb.
“Qırmızı kitab”ın üçüncü nəşrinin
ən mühüm tərəflərindən biri də həmin
nəşrdə azad edilmiş ərazilərin də nadir
fauna və flora növləri haqqında məlumatın yer
almasıdır. İşğaldan azad edilmiş ərazilərin
fauna və flora növləri uzun illərdən sonra tədqiq
olunsa da, minalanmış sahələrin çoxluğundan
geniş araşdırmalar aparmaq mümkün olmadı. Gələcəkdə
ərazilər minalardan təmizləndikdən sonra Qarabağ
və Şərqi Zəngəzurun “Qırmızı
kitab”ının hazırlanması planlaşdırılır.
Hazırlanacaq kitabda həmin ərazilərə xas olan endemik
növlər də yer alacaq. Son nəşrin daha bir özəlliyi
Naxçıvanın flora və faunasının daha geniş
təsvir edilməsi ilə bağlıdır.
Azərbaycanda 2010-cu ildən etibarən Ekologiya və
Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən Heydər
Əliyev Fondu, IDEA İctimai Birliyi və Ümumdünya Təbiəti
Mühafizə Fondunun (WWF) Azərbaycan nümayəndəliyinin
dəstəyi ilə ölkə ərazisində nadir və nəsli
kəsilmək təhlükəsində olan bioloji növlərin
artırılması, onların tarixən məskunlaşdıqları
ərazilərə reintroduksiya olunması ilə bağlı
layihə həyata keçirilir. Ölkəmizdə
ceyranların, zubrların reintroduksiyası, bəbirlərin
populyasiyasının bərpası ilə əlaqədar layihələr
icra olunub. Nəcib maral, bezoar keçiləri, tirəndaz,
Şərqi Qafqaz turu, köpgərin də təbii
areallarının bərpası istiqamətində işlər
görülür.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin ətraf
mühitin mühafizəsi, ölkənin ekoloji problemlərinin
həllinə yönəlmiş fəaliyyətində bioloji
müxtəlifliyin qorunub saxlanılması, xüsusən
heyvan və quş növlərinin mühafizəsi və
öyrənilməsi xüsusi yer tutur.
Bu məqsədlə Altıağac Milli Parkı nəzdində
Vəhşi Təbiətin Bərpası Mərkəzi və
Reabilitasiyası Klinikası yaradılıb. Mərkəzin əsas
məqsədi qeyri”“qanuni əldə edilmiş heyvan və
quş növlərinin reabilitasiya edilərək vəhşi
təbiətə uyğunlaşdırıldıqdan sonra təbiətə
buraxılması, nadir və sayı azalmaqda olan heyvan növlərinin
süni və yarımqapalı şəraitdə
saxlanılmasının təşkili, sayının
artırılması, bərpası və təbiətə
qaytarılması işlərinin aparılmasından ibarətdir.
Keçən müddət ərzində Mərkəzdə
reabilitasiyasını başa vuran onlarla canlı dəfələrlə
ictimaiyyətin iştirakı ilə vəhşi təbiətə
buraxılıb.
Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
təşkili və inkişaf etdirilməsi vəhşi
heyvanların mühafizəsi və öyrənilməsində
mühüm rol oynayır. Bu ərazilər vəhşi heyvan
növlərinin təhlükəsiz şəraitdə
yaşamasına, onların sayının qısa müddət
ərzində təbii yollarla artmasına, nadir heyvan növlərinin
populyasiyasının bərpa olunmasına şərait
yaradır.
Son illər Nazirlik tərəfindən həyata
keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində
hazırda ölkəmizdə ümumi sahəsi 890 min hektaradək
Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əraziləri, o
cümlədən, 8 Milli Park, 12 Dövlət Təbiət
Qoruğu və 23 Dövlət Təbiət
Yasaqlığı mövcuddur və onların sahəsi
ölkə ərazisinin təqribən 10,3 faizini təşkil
edir.
Heyvan və quş növlərinin öyrənilməsi
və mühafizəsi ilə əlaqədar hər il
olduğu kimi bu il də Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinin bir sıra mütəxəssisləri və QHT
nümayəndələri, o cümlədən alimlərin
iştirakı ilə Şirvan Milli Parkında seminar
keçirilib.
Cavid
Xalq Cəbhəsi.- 2024.- 4 oktyabr(¹35).- S.9.