İqlim dəyişikiliyi: potensial risklər və çıxış yolları

Son zamanlar dünya gündəminin əsas mövzularından biri də müharibələrlə yanaşı iqlim problemləridir. İqlim problemləri bəşəriyyət üçün müharibələrdən az təhlükə vəd etmir. Əlbəttə bununla bağlı müxtəlif iddialar da var. Məsələn problemin şişirdilməsi və ya süni yaradılması. Amma əks arqumentlə çıxış edənlər bunu konspirasiya nəzəriyyəsri kimi xarakterizə edirlər. Real mənzərə ondan ibarətdir ki, dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da iqlim fəsadları-quraqlıq, su çatışmazlığı və.s hiss olunur və çıxış yollarının müzakirə edilməsi vacib amildir.

COP29-un müəyyən edilmiş prezidenti, ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev "PreCOP" çərçivəsində "İqlim və İnkişaf" mövzusunda Nazirlər Konfransında söyləyib ki, iqlim fəaliyyətinə uyğunlaşma, uyğunlaşmanın maliyyələşdirilməsi və həyata keçirilməsində boşluqlar mövcuddur. O, iqlim maliyyələşdirməsini genişləndirməyə çalışmalı olduğumuzu deyib.

Ekoloqlar məsələni Xalqcebhesi.az-a şərh ediblər.

Ekoloq Sevil Yüzbaşeva söyləyib ki, iqlim fəaliyyətinə uyğunlaşma gözlənilən iqlim dəyişikliyinə və onun nəticələrinə cavab olaraq görüləcək tədbirləri həyata keçirmək üçün təbii, sosial və ya iqtisadi sistemlərin bir-biri ilə əlaqəli olaraq tənzimlənməsi və əlaqəli fəaliyyət göstərməsidir”. O bildirib ki, bunlar potensial riskləri azaltmaq və ya iqlim dəyişikliyi ilə bağlı fürsətlərdən yararlanmaq üçün edilən hərəkətlərdir ki, bu isə mövcud strukturların işinə yeni düzəlişlər, yeni texnika və texnologiyalar tətbiq etmək deməkdir: “Başqa sözlə, dövlətlər və icmalar mövcud iqlim dəyişikliyinə cavab vermək və onun gözlənilən təsirlərinə hazırlaşmaq üçün uyğunlaşma tədbirləri hazırlamalı və həyata keçirməlidir”.

Yeni texnika və texnalogiyaların tətbiqi

S.Yüzbaşeva uyğunlaşma tədbirlərinin ölkədə və ya regionda yerli vəziyyətdən asılı olaraq çox fərqli ola biləciyini bildirib: “Burada hər bölgəyə eyni yanaşmanın tətbiq edilməsi qeyri-mümkündür. Uyğunlaşma tədbirlərinə daşqınlardan müdafiə vasitələrinin qurulmasını, təbii fəlakətlər, siklonlar üçün öncədən xəbərdarlıq sistemlərinin yaradılmasını, quraqlığa davamlı kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişdirilməsi üçün yeni növlərin tətbiqi, ətraf mühitin mühafizə olunmasında mövcud yaşıllıqların qorunması və yeni əkinlərlə artırılması, biznes və hökumət sistemləri arasında yeni kommunikasiya sistemlərinin, yeni texnika və texnalogiyaların tətbiq edilməsi kimi fəaliyyətlər də daxildir. Artıq bir çox ölkələr öz iqtisadiyyatlarını yenidən qurmaq üçün belə addımlar atırlar. Bu işə yəni uyğunlaşma tədbirlərinin həyata keçirilməsi sahəsində, gecikmədən fəaliyyətləri xeyli artırmaq və daha çox səy göstərmək lazımdır”.

Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının məsuliyyəti

O əlavə edib ki, uğurlu uyğunlaşma təkcə dövlət tərəfindən həyata keçirilən siyasətdən asılı deyil: “Bu həm də prosesə digər iştirakçıların, o cümlədən milli, regional, çoxtərəfli və beynəlxalq təşkilatların, dövlət və özəl sektorun nümayəndələrinin, vətəndaş cəmiyyətinin fəal və davamlı cəlb olunmasından ən əsası isə əhalinin maarifləndirilməsindən də çox asılıdır. Mövcud adaptasiya sahəsində olan təcrübələrdən, biliklərdən düzgün istifadə etmək bacarığı da mühüm rol oynayır. Bu zaman məsuliyyət vətəndaş cəmiyyəti institutlarının üzərinə düşür. İqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşma tədbirləri müxtəlif regionlarda, sektorlar arasında paralel olaraq həyata keçirilə bilər. Bir sözlə, bu sahədə uyğunlaşma tədbirlərinin planlaşdırılması lazımdır. Planlaşdırmada isə tələb olunan xərclərin və potensial faydaların araşdırılması da daxil olmaqla, lazımi uyğunlaşma tədbirləri işlənib hazırlanmalı və qiymətləndirilərək dəyərləndirilməlir ki, mövcud variantlardan ən yaxşısını seçmək mümkün olsun”.

İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə tədbirləri

Ekoloq həmçinin qeyd edib ki, planetimizdə artıq qlobal temperatur dəyişikliklərinin yaratdığı fəsadları, fəsillərin dəyişməsi, ekstremal hava hadisələrinin artması, iqlim dəyişikliyinin hansı nəticələri yarada biləcəyi, hansı hadisələrin baş verə biləcəyini müşahidə edə bilirik və bu hadisələri bu gün yaşayırıq. O, bu səbəbdən də bu hadisələrlə mübarizə aparmaq üçün ən yaxşı metodun uyğunlaşma tədbirləri olduğunu vurğulayıb: “İqlim dəyişikliklərinə nə qədər tez uyğunlaşma tədbirləri həyata keçirilsə bir o qədər yaxşı olar. Biz nə qədər geciksək, iqlim dəyişikliyinə adekvat reaksiya vermək bir o qədər çətin olacaq və bunun üçün bir o qədər çox maliyyə resursları tələb olunacaq. Təbii ki, hörmətli Ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev doğru qeyd edir”.

“Okean suyunun buxarlanması 60% aşağı düşüb”

S.Yüzbaşeva ətraf mühitin çirklənməsi probleminin mürəkkəb olduğu qədər həm də çox ciddi olduğunu bildirərək əlavə edib ki, uzun illər gələcəkdə nəticəsinin nə olacağını düşünmədən, təbiətə qarşı apardığımız bu məhvedici müharibə, bütövlükdə canlı aləmin gələcək varlığını şübhə altına qoyub. Ekoloq təbiətə qarşı olan bu sonsuz təzyiqlərin bioloji müxtəlifliyin itirilməsinə, ətraf mühitin çirklənməsinə gətirib çıxardığını da söyləyib: “Sputnik və aeroçəkilişlərdən aparılan müşahidələr nəticəsində əldə edilən məlumatlara əsaslanaraq, alimlər deyir ki, dəniz və okeanların 1/3 hissəsinin səthi nazik əlvan örtük ilə örtülüb. Bu örtük nəticəsində okean suyunun buxarlanması 60% aşağı düşüb”.

“Şəhər mühitində insanların səhhətində fəsadlar yaranır”

Ekoloq Ənvər Əliyev isə söyləyib ki, Atlantik okeandan gələn hava axınları, Afrikadan, Cənub Şərqi Asiyadan gələn istilər bizə daha çox təsir göstərir. O əlavə edib ki, bununla bağlı çətinliklər olur: “Bəzən görürük ki, bu amillər şəhər mühitində insanların səhhətində fəsadlar yaradır, sağlamlığımıza mənfi təsir göstərir. Ölkənin təbii mühiti nə qədər çətin olsa, ağırlaşsa da ondan mümkün qədər az itki ilə çıxmağa çalışmaq lazımdır”.

“Quraqlığın fəsadlarının qarşısını ala bilərik”

Ə.Əliyev həmçinin insanın təbiətə münasibəti ilə bağlı durumun o qədər də yaxşı olmadığını bildirib. Ekoloq qeyd edib ki, biz hələ ki təbiətin şıltaqlığına, təbii coğrafi mühitin qanunauyğunluqlarının nisbətən pis variantına o qədər də hazır deyilik: “Quraqlıq olan kimi təsərrüfat sistemimiz ziyana düşür. Amma əslində belə olmalı deyil. Biz, əgər kənd təsərrüfat sistemimizi düzgün qursaq quraqlığın fəsadlarının qarşısını ala bilərik”.

Ə.Əliyev onu da deyib ki, bizim təsərrüfat, meilorasiya sistemimiz fəsadlara o qədər də uyğunlaşmayıb: “Nəticəsi də odur ki, külli miqdarda su məsrəf olunur. Ona görə də su təsərrüfat sistemimizi yenidən qurmaq vacibdir”.

Röya İsrafilova

Xalq Cəbhəsi .- 2024.- 17 oktyabr(№37).-S.13.