Xatırla ki, xatırlanasan

Ziyalılıq, dürüstlük, səmimiyyət mücəssəməsi olan unudulmaz dostum, iqtisad elmləri doktoru, professor, şair İsa Hüseynoğlu ilə bağlı illər öncə yaradıçılığı haqqında qələmə aldığım düşüncələrimi ruhuna ehtiramla paylaşıram. Axirətin abad, ruhun şad olsun, əziz xatirəsi el yaddaşında abidələşən aydınımız İsa Alıyev !..

Əzəldən əbədə üz tutub gedən əsrarlı zaman axarında aqillərin ağıl süzgəcindən süzülüb gələn müdrik bir kəlamda deyilir: “Ağac rəsmi çəkəndə, onun necə bitdiyini dərk elə”. Fikrimi bu deyimə günlükləyib sözün duyğulu məqamına üz tuturam, könül ziyarəti olaraq söz demək üçün. O söz ki, “alim də, şair də ziya yiyəsi” məqamında olan xalqımızın ziyalı oğlu, dostumuz İsa Hüseyn oğlu Alıyevə ünvanlanır.

Köksündə döyünür şair ürəyi,

Fikir, düşüncəndə alim idrakı;

Biri duyğuların səsi, özəyi,

Birisə dünyanın elmlə dərki.

Deyirlər şairlər vicdanın səsi,

Alimlər aləmə əvəzsiz nemət.

Alim də, şair də ziya yiyəsi,

Onların əməli bəşərə xidmət.

Heyrətin dil açdı: “Mən də beləyəm”,

Sözün özün kimi, özün də sözün.

Dindi misraların: “Mən də aşiqəm”,

İşıqlı qayəndən nurlandı üzün.

Dünyaya gələndən səfərdəyik biz,

Yolunun əzəli Dərələyəzdir.

Orda babalardan qalıb ulu iz,

Əzəl müqəddəsdir, əzəl əzizdir.

O torpağa bağlı neçə zəklar;

Qələm sahibləri, söz sahibləri.

Torpaq da ovladsız- tənha, tək olar,

Dönəcək o yurda söz sahibləri.

İsa Hüseyn oğlu Alıyev 1953-cü ildə Qərbi Azərbaycanda- Dərələyəz mahalının Qalaser kəndində dünyaya göz açıb. Keçmiş D.Bünyadzadə adına Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı institutunu “Siyasi iqtisad” ixtisası üzrə bitirmişdir. 1982-ci ildə Azərbaycan EA İqtisadiyyat İnstitutunda “Aqrar sənaye birliklərində iqtisadi mənafelərin əlaqələndirilməsi” adlı namizədlik dissertasiyası, 2005-ci ildə isə “Azərbaycanda aqrar sahədə iqtisadi idarəetmə mexanizminin təkmilləşdirilməsi” adlı doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. (AMEA İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru, AMEA Azad Həmkarlar İttifaqının sədri, həmin institutun şöbə müdiri vəzifələrində çalışmışdır).

İsa müəllimin ədəbi yaradıcılığına yaxından bələd olduğumdan (“Mən də beləyəm”, “Mən də aşiqəm” şeir kitablarının redaktor və ön söz müəllifi; ”Dərələyəz: Qalasər.” kitabının redaktoruyam) və onun haqqında elm xadimi olaraq alimlərimizin fikirlərinin daha önəmli olmasını nəzərə alaraq düşüncələrimi şair İsa Hüseynoğlu şəxsində bölüşmək istəyirəm.

Böyük mütəfəkkir Ərəstunun (Aristotel) “Poetika“ əsərində belə bir fikri var: “Həyacanlanmayan həyacanlandıra bilməz”. Zaman-zaman öz sanbal və dəyəri ilə qədimliyi qədərincə müasir səslənən bu tendensiyanı, iqtisadçı alim kimi tanıdiğımız İsa Hüseyn oğlu Alıyevin bədii yaradıcılığı - “Mən də beləyəm” kitabına daxil edilmiş şeirlərin mabədi, araya-ərsəyə gəldiyi məqamlara da şamil etmək yerinə düşər. Çünki İsa Hüseynoğlunun şeirlərini oxuduqca, onun misra -misra durul duğu, durula-durula sözün işığında bir ömür yaşadığı bəlli olur. Özünü alim kimi təsdiqləyən İsa müəllim həm də dünyanın gözəlliklərini gözünə-könlünə köçürə-köçürə, cəmiyyətdəki eybəcərliklərin kökünü araya-araya, ağlı-qaralı dünyanın təzadlarını yaşaya-yaşaya öz sözünü nizamlı - şeirlə deməyi də bacarıb.

Hələ erkən yaşlarından şeirə, poeziyaya olan həvəs tələbəlik illərində də onu tərk etməyib. Özünün duyğularını vərəqlərə köçürüb, lakin uzun müddət, necə deyərlər, “sandıq ədəbiyyatı”na çevirib. Fikirləşib ki, onun məşğul olduğu sahə tamam başqa bir yoldur. Lakin poeziyaya könül verən, o ab-havada nəfəs dərən kəs bu əsrarəngiz dünyanın sehrindən təbii ki, ayrıla bilməzdi. Necə ki ayrıla bilməyib də.

“Mən də beləyəm” kitabında toplanmış şeirlər müxtəlif illərdə qələmə alındığı kimi, təbii kı, ovqat baxımından da çeşidlidir. Bu palitraya şeirlərin şəkil əlvanlığı da daxildir. Zamanın havasına köklənən bədii söz müəllifin təmas, müşahidə və dərkindən keçən məqamlrın təzahürü, bədii təxəyyülün rənginə boyanan gerçəkliyin inikasıdır. “Mən də beləyəm” şeirindəki “Mən”in inikası bunun bariz nümunəsidir.

Mən də beləyəm,

Bir az sizin kimi,

Bir az özüm kimi ;

Əslim-köküm kimi,

Nəslim, zatım kimi.

Deyilməmiş söz kimi…

Əslində “Mən” fərd yox, fərddən başlayıb ictimailəşən, ictimainin “hamılıq” prinsipinə söykənən qayədir. Yəni kökümüzə, soyumuza bağlılıq millətin özünüdərkidir. Bu məfkurə isə çağdaş dönəmdə zəruri haldır. Çünki “deyilməmiş sözümüz” var. Yəni işğal altında olan yurd yerlərimizin azad edilməsi hər kəsin vətəndaşlıq borcudur. Şeirdən hasil olan ideya da məhz bu qənaətdir.

Qəlbində yurd ağrısı köklənmiş İsa Hüseynoğlu doğulduğu Dərələyəz mahalı, neçə-neçə yurd yerlərinin xiffətini, həsrətini bayatı sığalına çəkir:

Əzizim Qara Şuma,

Dirəndim qara şuma.

Vətən əldən gedibdi,

Həsrətəm Qara Şuma.

İsa Hüseynoğlu bu ayrılığın hicrindən yanıb-yaxılsa da, nikbindir. Nikbindir ona görə ki, bu müqəddəs dərdlə barışmır, boyun əymir, və “çıxış” tapır.

Vətən dərdi dərdlərimin dərdidir,

Sağalmaz qürbətdə onun yarası.

Beyt, yağı tapdağında qalmış ata-baba torpaqlarımızın azadlığına səfərbər olmaq çağırışını özündə ehtiva edir.

Bu fikir məntiqi olaraq başqa bir şeirdə öz əksini belə tapır:

Vətən həsrətli,

Ürəyi qübarlı,

Bütövkən yarı,

Yarıykən bütöv…

Bütöv Azərbaycan məfkurəsi düşündürür şairi. Düşünə-düşünə oxucunu da düşünməyə sövq edir. Bu müqəddəs amal isə İsa Hüseynoğlunun yaradıcılığından önəmli xətt kimi keçir.

“Səssizlik” şeirində ilk baxışda mücərrədlik görüntüsü olsa da, əslində isə ünvanlıdır, fikir sözün qatlarına keçir və mahiyyət yozuma söykənir. Bu cəhət şeirin bədii təsir gücünü qüvvətləndirməyə xidmət edir.

Bir səssizlik içimdədir,

Heç dinməyir ömür boyu.

Hay vuraram dillənsin o,

Susacaqmı ömür boyu ?

Burada haqqı tapdanan bir millətin zaman-zaman unutqanlığı, bu unutqanlığın acı nəticələri bədii boyalarla rənglənir. Bədii sual şəklində işlənən sonuncu misra əslində cavabdır. Bu cür maraqlı deyimlər, ritorik suallar İsa Hüseynoğlunun yaradıcılığına xas olan səciyyəvi xüsusiyyətlərdəndir.

İsa Hüseynoğlu gözəlliyi məftunluq dərəcəsində tərənnüm edir:

Gülüşündən ürək açdı,

Baxışından şəfəq saçdı.

İctimai eybəcərliyi görəndə isə ovqat dəyişir. Belə neqativ hallara qarşı öz etiraz səsini ucaldır. “Demokratiya ” adlı şeirindəki kimi:

Hörmətsizin adını hörmət qoydular,

Gözü olmayanın gözün oydular,

Dərisizlərin dərisini soydular,

Qoydular, nə qoydular…

Əlinin papağını

Artıq Vəlinin yox,

Bir dəlinin başına qoydular.

Bu oyunun adını

Demokratiya qoydular.

Məlumdur ki, məzmun özünə uyğun forma doğurur, forma isə məzmunun təzahür şəkli kimi ortaya çıxır. Bu müstəvidə İ.Hüseynoğlunun yaracıliğındakı təfsilata var arkən bu vəhdətin “Deyimlər”də uğurlu həllini görürük. “Gülmə”, ”Tələsmə”, “Tələs” və “Əl çək” -sərlövhəli deyimlər öz məna yükü ilə diqqət çəkir.

“Oxu “ kəlam-nəsihətinə nəzər yetirək:

Öz qəlbini,

Müqəddəs kitabları

Qəbrə qədər…

Duyğuları,

Baxışalrı,

Qəlbləri…

İnsanlıq elmini

Oxu!

“Mən də beləyəm” kitabının leytmotivini müəy yənləşdirən, duyum və müşahidələrdən hasil olan poetik ovqatın aşıladığı fəzil aura nikbinliyə söykənir ki, bu da müəllifin həyata baxışında ruh yüksəkliyinin olması ilə şərtlənir.Ən “dar çərçviədə” belə ümid işığının sozalmaması fikrin sadəcə olaraq pafos tərzi deyil, ağılla hissin vəhdət süzgəcindən keçən təmas və yaşantıları “hər gecənin bir açılan səhəri var” deyim yozumunda dəyərləndirmək təzhürüdür. Digər önəmli cəhətlərdən biri də şeirlərin təmayülünü təyin edən əhvali-ruhiyyə surətidir.

Salam verdim dan yerinə,

Duyğulandım səhər-səhər.

Bu qoşa misranı İsa Hüseynoğlu şeirinin bədii-fəlsəfi formulasıtək qəbul etmək olar. Dan yerinə salam verən şairin duyğulanmağı durulmaqdan saflaşmaqdan keçir, Yaradana şükranlıq ehtiva edir. İsa Hüseynoğlu bu gözəlliyi öz könlünə köçürüb, duyğulanıb və bu duyğular misra-misra yarpaqlanıb. Bu poetik ovqatın məntiqi davamı olaraq şair yazır:

Allahıma güvənib,

Sınaqlardan çıxmalı…

İsa Hüseynoğlu “Mən də aşiqəm” lə bir daha “həya canlanaraq həyacanlandırıb” bizləri , öz “aşiqliyi”, “bəyanları” ilə:

Mən də aşiqəm!

Aşiqəm Yardana,

Atama, Anama, Vətənimə,

Sevdiyim insana.

Mən də aşiqəm:

Haqq yolundan dönməyənlərə,

Ədaləti öyənlərə,

Bir də düz sözə.

Gözəllik sevən gözə,

əsil gözələ,ər igidə,

xoş sifətə, şirin sözə, gülər üzə,

sədaqətə, səxavətə,

şəhadətə, ülviyyətə…

İnsaniyyətə aşiqəm!

Eşq sözünün faili olan aşiqlik şairin məslək meyarını təyin edir.

İsa Hüseynoğlunun könül dünyasından süzülüb gələn şeirlər, belə demək mümkünsə, ikinci bir nəfəsdir. İsa Hüseynoğlunun şeirlərində poetik baxışın əhatə dairəsi geniş və rəngarəngdir. Bu poeziya milli və bəşəri də yərləri tarixi və çağdaş kontekstində assosiasiya aparmaqla təqdim edir. Şübhəsiz ki, bu cəhət şairdən məharət və təcrübə tələb edir.

Bu məqamla bağlı, türk dünyasının məşhur söz sənətkarlarından olan Çingiz Aytmatovun bir fikrini yada salmaq yerinə düşər. Görkəmli ədib yazır ki, şeir sənəti barədə mühakimə yürudərkən, biz tez-tez “ poeziyanın sehri”, “poeziyanın sirri”, “poeziyanın musiqisi” ifadələrini işlədir, bununla adətən anlaşılması asan olmayan, predmeti dəqiq müəyyənləşməyən qeyri-adi məfhumları, duyğuları açmağa çalışırıq.

Şeirlərin fövqəltəbii stixiyası ilham pərisinin qüd rətindədir və bu da gözəldir ki, hər kəs, hər bir qabiliyyətli adam onları oxuyanda həyacanlanır… Poeziyanın “sehrli atributları” o zaman intəhasız kamilliyə qadir olu ki, şeir yardanın fitri istedadı, mənəvi təcrübəsi başlıca rol oynasın.

İqtibas etdiyim fikir fonunda İsa Hü seynoğlu nun poeziyası sənətkar məharətini özündə ehtiva edir. Qnun qələmə aldığı mövzunun yazı tərzi, deyimi, üslübu özünəməxsusluğu ilə seçilir.

Kaş kimlikdə yazılaydı:

Bu - Allah adamıdır!

(Bəndə yox ha, adam)

Bu isə - adam olmağa namizəd!

Bu- adam olan deyil…

Bu isə - insan yox, adına ləkədir.

Bu - xəbəri yox, lap elə təkədir.

Bu isə - haram yeyib bayılan.

Bu - indicə özünə cəlib ayılan.

Bu isə - cəzasını çəkib,

Insanlıq bostanına nə əkib?

Bu - öz aşına su qatan,

Hamı oyaqkən o, yatan.

Bu isə - namusunu atan,

Vicdanını satan…

Bu-əməkçi, halal çörək yeyən,

Ehtiyaca dözən, həqiqəti sevən,

Allahını sevən bir kimsə.

İsa Hüseynoğlunun yaradıcılığı bədii və poetik vüsəti ilə qüdrətli olduğu kimi, elmi-fəlsəfi əsası ilə də sanballıdır. Poetik və elmi düşüncələrin vəhdətində yüksələn bu yaradıcılıqda söz rəngarəng libasdadır, məna yükü çeşidlidir.

Kim nə bilir içimdə nə?

Çölümdə nə?

Şələlənib yol gedirəm,

Yüküm də nə?

Sənətkarlıq axtarışları ilə cilalanmış bu şeirlər zəngin poetik təfəkkürün, intellektual düşüncənin bədii sənət müstəvisində uğurlu təzahürüdür. Həm də sonsuz dünyamızın təzadları fonunda şair ovqatı.

Bu sonsuz dünyamızın

Sonuncusu deyiləm.

Sınaqlarda sınmadım,

Nə gərək ki, əyiləm?

Sınaqlarda sınmadan qəlbə hərarət, düşüncəyə parlaqlıq gətirmək iqtidarında olan İsa Hüseynoğlu şeiriyyəti poetik fikrimizin, bədii fəlsəfi düşüncəmizin işığını daha da gurlaşdıracaq və poeziyasevərlərə xoş duyğular bəxş edəcək.

Tapdıq Əlibəyli

Xalq Cəbhəsi $g 2024.- 5 sentyabr.(№31).- S.15.