İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyat canlanır

Hökumət Qarabağın iqtisadiyyatında sahibkarların rolunu artırmaq, onlara maliyyə dəstəyi göstərmək üçün müxtəlif stimullaşdırıcı addımlar da atır və bu poses davamlı olacaq. Belə ki, Qarabağda sahibkarlar 2023-cü il yanvarın 1-dən vergi və rüsumlardan azad ediliblər. Azad edilmiş ərazilərin bərpası üzrə işlər dövlət-özəl tərəfdaşlığı çərçivəsində aparılır. Əslində regionun iqtisadiyyat quruculuğu həm də burada sahibkarların aktivliyindən asılı olacaq.

İşğaldan azad edilmiş ərazilərin sənaye potensialının reallaşdırılması, regionda istehsal sektorunun inkişafı, mövcud təbii və iqtisadi resurslardan səmərəli istifadə olunması istiqamətində işlər davam etdirilir. Bu məqsədlə regionda yaradılan Ağdam və “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” sənaye parklarında innovativ metodların cəlb edilməsi ilə sənaye istehsalının qurulması, rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalı, qabaqcıl texnologiyaların geniş tətbiqi istiqamətində sistemli tədbirlər görülür.

Azərbaycan Prezidentinin 28 may 2021-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılan Ağdam Sənaye Parkında investisiya portfeli 285 milyon manatdan çox olan 30 rezident və 4 qeyri-rezident qeydiyyatdan keçib. Rezident sayına görə ölkə üzrə ikinci yerdə olan sənaye parkında sahibkarlar tərəfindən görülmüş işlərə 138 milyon manata yaxın investisiya yatırılıb, 900-dən artıq daimi iş yeri yaradılıb. İşlə təmin edilənlərin çoxu Ağdam və ətraf rayonların sakinləridir. Sənaye Parkında fəaliyyətə başladığı müddətdən indiyədək təxminən 500 milyon manat dəyərində məhsul istehsal olunub, bunun təxminən 18 milyon manatlıq hissəsi ixrac edilib. Burada əsasən tikinti materiallarının, tütün məmulatlarının, müxtəlif növ ayaqqabıların, havalandırma, yanğınsöndürmə və metal məmulatlarının, dəmiryolu avadanlıqlarının, elektirk avadanlıqlarının və s. istehsalı həyata keçirilir. İstehsal edilən məhsullardan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan tikinti-quraşdırma işlərində geniş istifadə edilir. Ağdam Sənaye Parkının əksər hissəsi sahibkarların istifadəsinə verilib. Parkın qalan əraziləri üzrə sahibkarlardan investisiya müraciətlərinin qəbulu hazırda davam edir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 4 oktyabr 2021-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılan “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkında ümumi investisiya portfeli 150 milyon manata yaxın 18 sahibkarlıq subyekti rezident, 3 sahibkar isə qeyri-rezident kimi qeydiyyatdan keçib. Cəbrayıl rayonunda yerləşən sənaye parkında sahibkarlar tərəfindən indiyədək 3,4 milyon manatlıq, həmçinin, bu ilin I yarısında 2,7 milyon manatlıq məhsul satışı edilib.

Ərazisi 200 hektar olan “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkı logistika baxımından strateji əhəmiyyətə malik Cəbrayıl rayonunda, yeni salınan magistral avtomobil və dəmir yollarının üzərində yerləşir. Sənaye parkının əsas fəaliyyət istiqamətləri logistika və ticarət mərkəzi, anbar kompleksləri, topdan və pərakəndə satış obyektləri, TIR parkı, yanacaqdoldurma, avtomobil və digər texnikaların təmiridir.

Qeyd edək ki, sənaye parklarında sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı üçün əlverişli mühit yaradılıb. Sənaye parkının rezidentləri dövlət vəsaiti hesabına hazır infrastrukturla - qaz, işıq, su, kanalizasiya, fiber-optik, daxili avtomobil və dəmir yolları xətləri ilə təmin edilirlər. Parkın rezidentləri qeydiyyata alındıqları tarixdən etibarən 10 il müddətinə əmlak, torpaq, gəlir vergilərindən, həmçinin istehsal məqsədilə texnikanın, texnoloji avadanlıqların və qurğuların idxalı zamanı ƏDV-dən və gömrük rüsumundan tam azad olunurlar. Bundan başqa, işğaldan azad olunmuş ərazilərdəki mövcud sənaye parklarında əlavə güzəştlər də tətbiq edilir. Bunlara xüsusi güzəştli bank kreditləri, sosial sığorta ödənişlərinin subsidiyalaşdırılması, kommunal xidmətlərə 20 faiz endirim, idxal olunan xammal və materiallar üzrə gömrük rüsumları və ƏDV-dən tam azadolma (müəyyən edilmiş siyahıya əsasən) aiddir.

Bu ilin 1-ci yarımilində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında 1 601 yeni iş yeri açılıb. Bu barədə Trend Dövlət Statistika Komitəsindən məlumat əldə edib. Məlumata əsasən, bu, ötən ilin eyni dövründəki göstərici ilə müqayisədə 615 vahid və ya 62,4% çoxdur. Məlumata görə, hesabat dövründə Qarabağda 1 040 (87,7% çox), Şərqi Zəngəzurda isə 561 (29,9% çox) yeni iş yerləri yaradılıb.

Qarabağ iqtisadi rayonu üzrə yeni yaradılan ən çox iş yeri Xankəndinin (385), Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu üzrə isə Laçın rayonunun (244) payına düşüb. Ümumilikdə, 2025-ci ilin altı ayı ərzində Azərbaycanda 48,9 min yeni iş yerləri açılıb. Bu dövrdə yaradılmış iş yerlərinin 92,1 faizi qeyridövlət sektorunda açılıb. Yeni açılmış iş yerlərinin 74,7 faizi Bakı şəhərinin, 1,1 faizi Naxçıvan Muxtar Respublikasının, 24,2 faizi digər regionların, o cümlədən 8,3 faizi Abşeron-Xızı, 2,6 faizi Quba-Xaçmaz, 2,5 faizi Şəki-Zaqatala, 2,3 faizi Gəncə-Daşkəsən, 2,1 faizi Qarabağ, 1,4 faizi Lənkəran-Astara, 1,1 faizi Mərkəzi Aran, 1,1 faizi Şərqi Zəngəzur, 1,0 faizi Şirvan-Salyan, 0,8 faizi Qazax-Tovuz, 0,5 faizi Dağlıq Şirvan və 0,5 faizi Mil-Muğan iqtisadi rayonlarının payına düşüb. Yeni açılmış iş yerlərinin 10,8 faizi yeni yaradılmış müəssisə və təşkilatlarda, 87,6 faizi mövcud müəssisə və təşkilatlarda, 0,5 faizi fəaliyyətini bərpa etmiş müəssisə və təşkilatlarda, 1,1 faizi isə digər tədbirlər üzrə yaradılıb.

Bundan başqa, 2025-ci ilin birinci yarımili ərzində ölkədə 4,3 min iş yeri bağlanıb. Bu dövrdə bağlanmış iş yerlərinin 53,4 faizi qeyri-dövlət sektorunun payına düşüb. İş yerlərinin 24,2 faizi müəssisə və təşkilatların fəaliyyətlərinin dayandırılması, 75,8 faizi isə fəaliyyət göstərən müəssisə və təşkilatlarda aparılan ixtisarlar ilə əlaqədar bağlanıb.

Qarabağda paralel olaraq əhalinin məskunklaşdırılması prosesi də aparılır. Bu ilin yanvar-iyun ayları ərzində Qarabağ iqtisadi rayonunda istifadəyə verilən yaşayış evlərinin ümumi sahəsi 43 102 kvadrat metr təşkil edib. Trend-in Dövlət Statistika Komitəsinə istinadən məlumatına görə, bu, 2024-cü ilin eyni aylarındakı göstərici ilə müqayisədə 27,3 min kv. metr və ya 2,7 dəfə çoxdur. Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan Ağcabədi rayonunda bu ilin ilk 6 ayında 13,380 min kv.metr yaşayış sahəsi (2,6 dəfə çox), Ağdam rayonunda 4,702 min kv.metr yaşayış sahəsi (4,6 dəfə çox), Bərdə rayonunda 13,520 min kv.metr yaşayış sahəsi (2,5 dəfə çox), Füzuli rayonunda 5,992 min kv.metr yaşayış sahəsi (2,9 dəfə çox), Tərtər rayonunda 5,508 min kv.metr yaşayış sahəsi (2,5 dəfə çox) istifadəyə verilib. Hesabatda Xankəndi, Ağdərə, Xocalı, Xocavənd və Şuşa rayonlarında istifadəyə verilən yaşayış evlərinin sahəsi üzrə məlumat verilməyib.

Cari ilin yanvar-iyun aylarında Qarabağ iqtisadi rayonuna yatırılan 8,579 milyard manatlıq investisiyanın 97,3%-i və ya 8,351 milyard manatı tikinti-quraşdırma işlərinə yönəldilib. Qeyd edək ki, bu ilin ilk 6 ayında Azərbaycanda bütün mülkiyyət növləri üzrə 1,830 milyon kv.metr yaşayış evi istifadəyə verilib ki, bu da bir il öncəki göstəricidən 1,128 milyon kv. metr və ya 2,6 dəfə çoxdur. Bunun 90,2%-ni və ya 1,651 milyon kv.metrni fərdi yaşayış və bağ evləri təşkil edib. Hesabat dövründə istifadəyə verilmiş yaşayış evlərinin 6,645 min kv. Metri dövlət müəssisələri tərəfindən, 1,730 milyon kv.metri isə qeyri-dövlət müəssisələri tərəfindən inşa edilib.

Azad edilən ərazilərdə aparılan bərpa-quruculuq işlərinin tərkib hissəsi kimi, məskunlaşma olan yaşayış məntəqələri və biznes subyektlərinə, GPON (Giqabit Tutumlu Passiv Optik Şəbəkə) texnologiyasının tətbiqi ilə yüksəksürətli internetlə yanaşı, “internet + telefoniya”, “internet + televiziya (ikisi birində)” və “internet + telefoniya + televiziya (üçü birində)” xidmətləri də “Aztelekom” MMC tərəfindən təmin olunur (Trend). Telekommunikasiya xidmətlərinin genişləndirilməsi sakinlərin gündəlik həyatına rahatlıq gətirməklə yanaşı, bölgədə həyata keçirilən sosial-iqtisadi inkişaf layihələrinin icrasına da mühüm dəstək verilir.

31 iyul 2025-ci il tarixinə olan məlumata əsasən, həmin ərazilərdə ümumilikdə xidmətlərimizdən istifadə edən 5 mindən çox abunəçi mövcuddur və istəkdən asılı olaraq onlar “Aztelekom”un təklif etdiyi Telefoniya və İP TV xidmətlərindən də yararlana bilirlər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı”na əsasən, qarşıda dayanan prioritet məsələlərdən biri də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə telekommunikasiya sahəsinin inkişafıdır.

M.Həmzəoğlu

Xalq Cəbhəsi .- 2025.-28 avqust(№31).-S.12.