Adı şirin, özü acı

Şəkər böyrək, göz, ürək və ayaqların da qənimidir

Dünyada 240 milyon insan bu xəstəlikdən əziyyət çəkir. Söhbət dünya əhalisinin 4-5 faizindən gedir. Qadınların 5,75, kişilərin 3,42 faizində bu xəstəliyə rast gəlinir. 2025-ci ilə qədər isə bu rəqəmin 380 milyona çatacağı gözlənilir. Söhbət şəkər (diabet) xəstəliyindən gedir. Hər il vəfat edən insanların 5%-i məhz diabet nəticəsində öz dünyasını dəyişir və təcili tədbirlər görülmədiyi halda bu rəqəmin növbəti 10 ildə 50%-ə qədər artacağı ehtimal olunur.

Azərbaycanda qlükometrlər paylanmamışdan əvvəl ölkədə diabet xəstələrinin rəsmi sayı 60 min olub. Hazırda onların sayı 100 mini keçib. Səhiyyə Nazirliyində etiraf edirlər ki, bu xəstələrin sayı bəlkə də 150-200 minə yaxındır. Çünki ölkədə şəkərli diabet xəstələri bunu çox vaxt gizlədirlər.

Ölümə aparan yol

Diabet-xroniki, potensial zəifləmə və tez bir zamanda ölümlə nəticələnən xəstəlikdir. Bu xəstəlik orqanizmdə insulin istehsalı və təchizatı ilə əlaqədar yaranan problemlər nəticəsində meydana çıxır. Bu xəstəliyin yaranma səbəbi iki cür olur: 1) Ya orqanizm kifayət etməyən qədər insulin istehsal edir və ya heç etmir; 2) Ya da effektiv formada istehsal olunan insulini orqanizm istifadə edə bilmir.

Bu gün diabet uşaqlar arasında ən geniş yayılmış xroniki xəstəliklərdən biridir. Bu xəstəliyə istənilən yaş qrupuna aid uşaqlar, məktəb yaşına çatmamış və yenicə yeriməyə başlayan körpələr də daxil olmaqla yoluxa bilər. Birinci tip diabet xəstəliyi mədəaltı vəzin lazımı qədər insulin "hazırlaya" bilmədiyi vaxt yaranır. Birinci tip diabet bədənə insulin vurulmaqla müalicə olunur. İkinci tip şəkərli diabet isə yaşlı və kök adamların xəstəliyi "sayılır". Bu xəstəlik insulinin bədəndə lazımi qədər olduğu, amma hüceyrə reseptorlarına daxil ola bilmədiyi vaxtda yaranır. İkinci tip diabet xəstəliyi bədəndə şəkəri azaldan həblərlə müalicə olunur. Birinci növ diabet uşaqlar və yeniyetmələr arasında ildə 3% və məktəb yaşına çatmamış uşaqlar arasında isə təhlükəli şəkildə ildə 5% artmaqdadır. Hər il 15 yaşına çatmamış 70 000 uşaqda birinci növ diabet xəstəliyi yayılır (təxminən gündə 200 uşaq). İkinci növ diabet isə əvvəllər yetkinlik yaşına çatmış insanlar arasında müşahidə edilirdi. Hazırda diabetin bu növü uşaqlar və yeniyetmələr arasında təhlükəli dərəcədə artmaqdadır.

Gizli həyat tərzinə çevrilən xəstəlik

Diabet xəstəliyi elə bir xəstəlikdir ki, o, insan bədənində özünə yer edəndən sonra meydana çıxır. Bəzən də uşaqlara səhv diaqnoz, məsələn qrip qoyulur. Buna görə də hamı diabetin xəbərdaredici əlamətlərini bilməlidir: tezləşmiş sidik ifrazı, azalmayan susuzluq hissiyatı, artan aclıq hissiyatı, bədən çəkisinin itirilməsi, yorğunluq, marağın və diqqətin zəifləməsi, görmənin tutqunlaşması, ürəkbulanma və mədə ağrısı. Qeyd edək ki, 2-ci tip diabeti olan uşaqlarda bu simptomlar ya çox zəif müşahidə olunur və yaxud da heç rast gəlinmir.

Əslində diabet, xəstəlikdən daha çox bir həyat tərzidir. Bu həyat tərzinin bütün şərtlərinə əməl edənlər, pəhriz saxlayanlar, lazımi vaxt lazımi dərmanlardan və preparatlardan istifadə edən şəxslərdə güclü fəsadlar olmur və onlar uzun ömür sürürlər. Belə ki, diabet xəstəliyi eyni zamanda böyrək, göz, ayaq və ürək xəstəliyidir. Xüsusən böyrəkləri qeyd etmək lazımdır. Çünki böyrək zərərli maddələrin bədəndən atıldığı orqandır. Şəkər xəstəliyi tez aşkarlanarsa, müalicəyə başlanarsa, böyrəklərin sıradan çıxmasının qarşısını almaq mümkündür. Böyrək pozuntuları artan zaman qan təzyiqi yüksəlir, ayaqda şişlər yaranır, zərərli maddələrin bədəndən xaric olunması prosesi zəifləyir. Böyrəyini itirmək təhlükəsiylə üzləşən xəstələr "süni böyrək" deyilən dializlə həyatlarına davam edə bilərlər. Ancaq bu aparatların dəyəri 4 min manatdan yuxarıdır. Aylıq xərclər 160 manatı keçir. Yəni imkanı olan "süni böyrək"lə yaşaya bilər. Ən yaxşısı böyrəkləri öncədən qorumağa başlamaqdır.

Buna görə də insanlar arasında maariflənmə işlərinin aparılması lazımdır. Ümumiyyətlə, bu xəstəliyə tutulmamaq üçün sağlam həyat tərzi keçirmək, idmanla məşğul olmaq və sağlam qida qəbul etmək lazımdır. Çünki bu xəstəlik, genetik olmaqla yanaşı, stressdən, qorxudan və qeyri-sağlam həyat tərzindən də yaranır. Bundan başqa hər ikisi şəkərli diabet xəstəsi olan şəxslərə evlənmək məsləhət deyil. Onların doğulacaq uşaqlarının şəkərli diabet xəstəsi olacağı ailə planlaşdırması zamanı nəzərə alınmalıdır. Bəs konkretləşdirilsə, nədən bədəndə insulin problemi yaşanır ki, bu da şəkər xəstəliyinə yol açır?

Səbəbləri

Türk professoru Necat Yılmazın apardığı tədqiqatlar göstərib ki, insanın bir dəfəyə qəbul etdiyi 100 qram şəkərin mənfi təsiri yarım saatdan sonra özünü göstərməyə başlayır. Bu mənfi təsir 5 saat davam edir. Həmin müddətdə qandakı lekykositlərin bədənə daxil olan yad hissəcikləri - virus və bakteriyaları parçalamaq, məhv etmək qabiliyyəti 50 faiz azalır. Şəkərdən qida kimi çox istifadə etmək bədəni S vitaminindən istifadə edə bilməyəcəyi bir duruma salır. Bütün bunların da sonucunda mədəaltı vəzinin işi, insulinin hüceyrələrə şəkər çatdırmaqla bağlı funksiyası pozulur.

Başqa sözlə, bədənimizi xəstəliklərə qarşı qoruyan müdafiə sistemi bu halda normal hüceyrələri tanımır və virus və bakteriyalar kimi onlara da hücum çəkir. Qohumlarında I tip şəkər xəstəliyinə rast gəlinənlərdə bu hal daha tez-tez ortaya çıxır. Yəni şəkər həm də bir irsi xəstəlik xüsusiyyəti daşıyır. Həkimlər bildirirlər ki, 40 yaşından sonra əgər kimdəsə şəkər xəstəliyi üzə çıxırsa, buna səbəb irsiyyət, bəzi hallarda şişmanlıqdır. Ona görə də məsləhətdir ki, insan şəkərdən, şəkərdən istifadə edilməklə hazırlanmış məhsullardan uzaq dursun, qısa müddətli oruc tutsun. Bu halda qanda şəkərin miqdarı normallaşır.

Yuxarıda da dediyimiz kimi, şişmanlıq, yəni köklük də şəkər xəstəliyinə tutulmaq riskini artırır. Ona görə də məsləhətdir ki, uşaqları şəkərdən də istifadə edilməklə hazırlanan yeməklərlə qidalandırmaqdan çəkinmək tövsiyyə olunur. Çünki şəkərlə qidalanma özü də şişmanlığa aparır.

Princeton Universitetinin araşdırmalarında üzə çıxıb ki, beyində kokain və heroin kimi şəkərə bağlılıq yaranır. Buna görə də xüsusən səhərlər şəkərdən istifadə olunmaqla hazırlanmış yemək yeməmək lazımdır. Səhərlər belə yemək yeməyə vərdiş edənlərin xəstəliyə tutulan zaman müalicəsi də çətin olur.

Limon şəkərin düşmənidir

Şəkər və şəkərdən hazırlanmış qidalar həm də bədxassəli şiş xəstəliklərinə zəmin yaradır və şiş hüceylərini bəsləyir. Xüsusən döş xərçənginə tutulmaq riski artır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yaşıl çay bu riski azaldır, çünki tərkibində polifenollar var. Limon da insanları döş xərçəngindən qoruyur. Bu, amerikalı alimlərin bəzi heyvan növləri üzərində apardığı tədqiqatlar zamanı təsdiqini tapıb.

Sonda onu da deyək ki, Azərbaycana şəkərə qarşı mübarizə məqsədiylə bir sıra proqramlar həyata keçirilir. "Şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramı"nın icrasına uyğun olaraq Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən 17-19 dekabr 2008-ci il tarixdə Mingəçevir şəhərində və Yevlax, Göyçay rayonlarında dispanser qeydiyyatında olan şəkərli diabet xəstələrinə fərdi özünənəzarət vasitələri (qlükometr aparatları və test lövhələri) verilib. Səhiyyə nazirinin müavini Sənan Kərimov az əvvəl mətbuata açıqlamasında deyib ki, hazırda Azərbaycanda olan diabet xəstələrinə dövlət tərəfindən pulsuz olaraq dərmanlar və özünü yoxlama preparatları verilir. Qeydiyyatda olan xəstələrə 60 minə yaxın qlükometrlər paylanıb. Ancaq bu miqdar kifayət etmədiyindən, gələn il yenidən qlükometrlər paylanacaq. Hazırda ölkənin bütün rayonlarında poliklinikalarda diabet xəstələri üçün məktəblər açılıb. Bu məktəblərdə xəstələrin özlərinə necə nəzarət etmələri, qidalanmaları və pəhrizlə bağlı məlumat verilir, təlimlər keçirilir. Rafiq Məmmədhəsənov isə bu məktəblər üçün dərs vəsaiti hazırlayıb.

Heydər Əliyev Fondunun səhiyyə üzrə proqramlarının koordinatoru Xəyalə Mikayılova isə bildirib ki, Fond Bakı şəhərində qeydiyyatda olan 200-dən artıq şəkərli diabet xəstəsini insulin aparatı ilə təmin edəcək.

Nuranə Tofiqli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 3 aprel.- S.13.