"Güney Azərbaycan ağrılı dərdimdir"

Oqtay Rza: "Bizim bir olmaq qismətimiz var"

Bədii yaradıcılığa ömrün heç bir vədəsində hüdud yoxdur. Əksinə, yaşlaşanda insanın yazıb-yaratmağa daha çox əsası və imkanı olur. Çünki ağıl işıqlanır, ürək böyüyür. Şair Oqtay Rza yaradıcılığında daim Azərbaycanın milli dəyərlərinə bağlılığını ifadə etdiyini bildirir. Həm də deyir bütün nikbinliyinə və çalışqanlığına baxmayaraq hiss edir ki, yaş öz işini görür: "Gənclik dövrümü xatırlayıram ki, kaş onda olaydı indiki ağlım. O zaman hər halda çox səhv etməzdim. Bədxaha "dost" demişəm. Hər halda həmişə şeirlərimdə oxucu ilə daha səmimi olmağa çalışmışam. Xüsusilə cavanlara arzulayıram ki, vaxtdan çox səmərəli iistifadə etməyin yolunu öyrənsinlər, bu mənada bizim buraxdığımız səhvləri onlar təkrar etməsinlər. Bir mütəfəkkir deyib ki, ən böyük cinayət vaxtı öldürməkdir. Bəzən vaxtımı lazımsız şeylərə də həsr eləmişəm. Təəssüflənirəm ki, kaş itən vaxtımın yerinə çox kitab oxuyaydım".

Son illər O.Rza rübai janrına keçib. Deyir indiki kompüter texnologiyalarının təsəvvürəgəlməz dərəcədə inkişaf etdiyi bir dövrdə insanların uzun həcmli əsərləri oxumağa vaxtı çox azdır. İndi fikri mümkün qədər daha yığcam ifadə etməyə ehtiyac böyükdür və gərəklidir. Bu mənada rübai janrının imkanları daha çoxdur. Aqibətində şairliklə alimliyi birləşdirən O.Rzanın hiss olunur ki, ədəbiyyatdan aldığı fərəh daha çoxdur. Orta məktəbdə oxuyarkən şeir yazırmış. Amma birdən-birə yönünü dəyişib Neft Akademiyasına gəlib, geoloji kəşfiyyat fakültəsini bitirib. Bir müddət "Bibiheybət"də işləyib: "Respublika miqyaslı tədbirlərdə həm neftçi, həm də gənc şair kimi iştirak edirdim. Yazıçılar İttifaqının nəzdində gənc şairlərin dərnəyi vardı, onun yığıncaqlarında böyük həvəslə iştirak edərdik. Həmişə çalışmışam ki, şeirlərimdə elmilik güclü olsun. Füzuli şeirin elmiliyi haqqında təsadüfən deməyib. Həmişə çalışmışam ki, şeirlərimlə oxuculara həm zəngin duyğu bağışlayım, həm də dəqiq elmi məlumat verim. Amma bu məlumat poeziya dilində olsun, soyuq elmi dillə oxucunu yormaq olmaz. Geologiya sahəcində çalışmağım şeirlərimə əlvanlıq gətirib. Məsələn, bir rübaimdə almaz və qrafitin fərqini elmi şəkildə açmışam. Bu mövzuda şeir yazmaq mənim üçün problem deyil, çünki dərs keçirəm, tələbələrə kristalları, mineralları öyrədirəm. Qrafitin də, almazın da tərkibi bir elementdir - karbondur. Almaz Yer üzünün ən bərk və ən qiymətli mineralıdır, brilyant onun bir növüdür; qrafit isə ən yumşaq mineraldır, onunla yazmaq olur. Ona görə qrafitdən karandaş, almazdan brilyant düzəldirlər. İkisi də "karbonun balalarıdır".

Dünyanın bir parçası bizim üçün müqəddəsdir: Azərbaycan adlanan məkan Vətənimizdir. Onun şeirlərində Vətən sevgisi başlıca mövzudur: "Vətən Azərbaycanın hər hansı nöqtəsindən başlayır. İtirilən yurd yerlərimizlə bağlı ağlım söz kəsəndən, qələmə sarılandan haray çəkmişəm. Güney Azərbaycan dərdi mənim üçün daha böyükdür, ağrılıdır. 7-ci sinifdə oxuyarkən Səməd Vurğunun "Yandırılan kitablar", Süleyman Rüstəmin Güney Azərbaycanla bağlı silsilə şeirlərini, o cümlədən "Təbrizim"ini oxudum, odlandım. Məhz o zaman Azərbaycanın fəlakətlərini dərindən duymağa başladım. Azərbaycanın tarixən itirdikləri hər birimizin şəxsi taleyimizdə bu və ya digər dərəcədə ağrılı-acılı izlər buraxıb. Bizim bir olmaq qismətimiz var. Bütün bunlar əbədiyyətin yanında qısa bir andır".

Adətən klassik ədəbiyyatda rübai janrında daha çox bədii, uyarlı sözlərdən geniş istifadə edilib. O.Rza deyir: "Mən rübailərdə xəlqi məramımızı açıq-aydın, şübhəsiz ki, bədii boyalarla ifadə etməyə çalışıram. Bu tipli şeirlərdə həm ruhumuzun harayı eşidilir, həm də qafiyəsiz postmodernist şeirlərdən fərqli olaraq ciddi bir nizam hiss olunur. Xəlqi etirazı elə anlaşıqlı dildə demək lazımdır ki, hamı başa düşsün. Əgər Azərbaycan atom silahına, kosmik gəmiyə malik bir ölkə olsaydı, o zaman erməni ölkəmizin daxilində qondarma dövlət yaratmağa cürət belə etməzdi. Yadımdadır, sovet dövründə Moskvada kitabım çıxmalı idi. O zaman redaktor qəfil məndən soruşdu ki, sizin şairiniz Xəlil Rzanın şeirlərində tez-tez Təbriz adına rast gəlmək olur. Bu, nə ilə bağlıdır? Mən də ona başa saldım ki, bu, Güney Azərbaycanda ən böyük şəhərimizin adıdır, Təbriz bizim üçün Milli Azadlıq mübarizəsinin məskəni kimi simvoldur. Redaktorun sən demə, təsəvvürü yoxmuş ki, İranın tərkibində Cənubi Azərbaycan var. Dedi ki, daha Xəlil Rzanın kitabı burada çap olunmayacaq. Mən nə biləydim ki, belə bir vəziyyət alınacaq?"

Uşaq dünyası hədsiz sirli, sehrli, heyrətamizdir. Bəşəriyyətin böyük idrak sahibləri həmişə öz uşaqlıq dövrlərini çox böyük sayğı və heyrətlə xatırlayıblar. Bu, bir həqiqətdir ki, insanın dünyaya, həyata, özünə münasibətinin təməli məhz uşaqlıq dövründə qoyulur. Uşaqlıq hikməti insanı həyatı, dünyanı, özünü qavramaqda stimul rolunu oynayır. Məhz belə bir dövrdə insanın oxuduğu nağıllar, hekayətlər, şeirlər onun kövrək mənəvi dünyasının daha da gözəl formalaşmasında, yaranmasında, insanlara, xalqa, bəşərə gərəkli olmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Uşaq ədəbiyyatı məhz bu cür məsələlərlə məşğul olur. Əvvəla, ondan danışaq ki, uzun müddətdir "uşaq ədəbiyyatı" məfhumu, anlayışı barədə müxtəlif fikirlər səslənir. Əksəriyyət bu ifadənin lehinə olsa da, hər halda uşaq ədəbiyyatı məfhumuna qarşı olanlar da var. Amma bu mövzuda yazılanlar şübhəsiz, uşaqların dünyabaxışının yaranmasında mühüm rol oynayır. Yazıçı Nahid Hacızadə Oqtay Rzanın uşaqlar üçün yazdığı şeirlər haqqında qənaətləri maraqlıdır: "Oqtay Rza uşaqlara həsr olunmuş yüzlərlə şeirin müəllifidir. Bu şeirlərdən də görünür ki, o, uşaq psixologiyasını gözəl bilir".

O.Rzanın uşaqlara həsr etdiyi hələlik sonuncu "Baldan şirin balalar" kitabında xeyli şeirlər toplanıb. Bu şeirlərdə Azərbaycan torpağı, onun gözəllikləri, füsunkar təbiəti, xalqın azadlıq, istiqlaliyyət mübarizəsi anlaşıqlı bir şeir dilində uşaqlara çatdırılır.

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 10 aprel.- S.14.