Almas İldırımın Vətən təssübkeşliyi

Sovet quruluşuna bir şeir belə həsr etməyən şair doğma yurdunu "Əsir Azərbaycanım" adlandırırdı

Bu gün Azərbaycanda çox az adam tapılar ki, onun "Qara Dastan"ından, "Əsir Azərbaycanım"ından xəbəri olmasın. Almas İldırım irsinin tanınmış araşdırıcısı Maarif Teymur deyir ki, "mədəniyyət, incəsənət xadimlərimiz xalqın milli ruhunun qorunması, zənginləşdirilməsi yönündə çox əziyyətlər çəkib. Onların faciəvi taleləri ilə barışması, əzablı həyat yolu, tərddüdsüz yaşaması bu gün hər birimiz üçün örnəkdir. Sürgünlərdə çürüyənlər, dəhşətli əzab-əziyyətlərə tuş gələnlər heç zaman əqidələrindən dönməyiblər. Belə şəxslərdən biri də şair Almas İldırımdır. Almas İldırımın şəxsiyyəti, dəyişməzliyi onun yaradıcılığı ilə həmahənglik təşkil edir. O, 1907-ci ildə anadan olub. Çox gənc yaşlarından ədəbiyyata meylli olub. Azərbaycanda milli dövlətin qurulması, ədəbiyyatın, incəsənətin sırf milli yöndə inkişafı onun yeniyetmə duyğularına son dərəcə ciddi təsir edib. Azərbaycan bolşeviklər tərəfindən istila olunanda artıq onun həyata, dünyaya, yurda ciddi münasibəti formalaşmağa başlamışdı. 20-30-cu illərdə bolşevizm ideologiyasının Azərbaycanda hər cür zorakı üsullarla bərqərar olması onun gənc ömründə izsiz ötüşmədi. Almas İldırımı daim Vətəninin düşdüyü vəziyyət düşündürürdü.

Almas İldırım 1932-ci ildə ailə qurur. Nəyat yoldaşı Zivər xanımın atası əslən Şamaxıdan idi. Almas İldırım gənc yaşlarında bütün Orta Asiyanı gəzir. Bu dövrdə onun dünyagörüşü artıq tamlaşmışdı. 30-cu illərdə onun imzası Aşqabadda məşhurlaşır. Aşıqlar onun şeirlərini toy şənliklərində oxuyurdular. Artıq Almas İldırım görür ki, izlənmələrdən qurtulmaq mümkün deyil, İrana mühacirət etməyə qərar verir. Ailəsi ilə bir yerdə gizli şəkildə ticarət karvanına qoşulub İrana yol alan Almas İldırım 3 aylıq cocuğunu da özü ilə aparır. O, İrana keçərkən həbs edilir. A.İldırımın xəfiyyə olduğunu zənn edirlər. 25 gün həbsdə qalır. Uzun müddət suda qalmaq onun sonradan böyrək xəstəliyi tapmasına səbəb olur. Bir müddətdən sonra onun xəfiyyə olmadığı məlum olur, həbsdən buraxılır. Bir az Məşhəddə yaşayandan sonra Türkiyəyə gedir, Elazığ şəhərində yaşamağa başlayır. Uzun müddət davam edən can ağrıları onun gənc ömrünə ciddi şəkildə təsir edir. Böyrək xəstəliyindən əzab çəkən A.İldırım 1952-ci ildə 45 yaşında Malatyada vəfat edir".

Almas İldırımın həyat və yaradıcılığını tədqiq etmək həvəsindən danışan M.Teymur daha sonra deyir: "Ötən yüzilin 80-ci illərinin sonunda mərhum profesor Abbas Zamanov məsləhət gördü ki, Almas İldırımın həyat və yaradıclığını tədqiq edim. O zaman Almas İldırımla bağlı əlimizdə çox az soraqlar var idi. Bu sənədlərdən biri də 1925-ci ildə A.İldırımın Bakı darülfununda təhsil alması ilə bağlı idi. Azərbaycan bolşeviklər tərəfindən işğal edilənə qədər Almas İldırımın ailəsi imkanlı olması ilə tanınırdı. Vaxtilə Bakının Qala kəndində yaşayan ailəsi sonradan Çəmbərəkəndə köçübmüş. Hətta babasının və atasının 300 başa qədər iri buynuzlu mal-qarası var imiş. Həm də ticarətlə məşğul olan atası və babası bolşeviklərin gəlişindən sonra əllərində olan bütün mal-mülkü dövlətə təhvil verirlər ki, onları sürgün etməsinlər. A.İldırımın ailənin böyük oğlu olub. 1925-ci ilə aid Almas İldırımın avtoqrafı olan bir sənəd əldə etdim. 1989-90-cı illərdə uzun axtarışlardan sonra Almas İldırımın xeyli həcmdə şeirlərini toplamağa müvəffəq oldum. 1994-cü ildə onun şeirlərindən ibarət "Qara dastan" adlı kitabı işıq üzü gördü. Həmçinin Almas İldırımın gəzdiyi, yaşadığı yerlərdə axtarışlar apardım, yeni şeirlərini tapmağa müvəffəq oldum".

Almas İldırımın folklor toplayıcılığı da xüsusilə diqqətə layiqdir: "Onun Türkiyədə yaşadığı dövrdə Azərbaycan bayatılarını böyük bir sayğı ilə, həvəslə toplaması dediklərimizə sübutdur. Onun topladığı bayatıların sayı 100-dən çoxdur. Bu bayatılar 1943 və 1947-ci illərdə İstanbulda "Azərbaycan nəğmələri" adı altında nəşr olunub. 2005-ci ilin dekabrında mənə Türkiyəyə getmək qismət oldu. Orada A.İldırımın yaradıcılığını tədqiq edən Ənvər Xoca adlı bir tədqiqatçı ilə görüşdüm. O, şairin elmi tərcümeyi-halını bizim tədqiqatlarımız əsasında hazırlayıb. Türkiyədə olarkən şairin 7 yeni şeirini tapdıq. Elazığ şəhərində Almas İldırımın imzasını çox gözəl tanıyırlar. Mənə şairin vaxtilə yaşadığı evi də göstərdilər. Orada bizim Göy gölə oxşayan, amma balaca bir göl var. Danışırlar ki, Almas İldırım bu gölün sahilində tez-tez oturar, əsir düşmüş yurdunu xatırlayarmış. Hər il Almas İldırımın xatirəsinə həsr olunmuş "Xəzər axşamları" uluslararası şeir yarışmaları təşkil olunur. Almas İldırım 18 ilə yaxın bu şəhərdə yaşayıb. Sonradan Malatyaya gedib, bir neçə ay yaşadıqdan sonra orada vəfat edib. Almas İldırım hüquq kontorunda çalışır, həm də müəllimlik edirmiş. Bütün çətinliklərə baxmayaraq şairlik aqibətindən əl çəkməyib. Bu müddətdə Azərbaycanı bir an da olsun, unutmayıb, yurdumuzun vəziyyəti ilə daim maraqlanıb. Şair 40-cı illərə qədər Azərbaycanda yaşayan bacısı Sona xanımla ardıcıl olaraq məktublaşıb. İkinci Cahan Savaşından SSRİ-nin qələbə çıxması imperiyanın yenidən "dəmir pərdə"ni gücləndirməsi ilə nəticələnir. Bununla da Almas İldırımın daim həsrətini çəkdiyi Azərbaycanla əlaqələri qapanır. 80-ci illərin ortalarında professor Abbas Zamanov Yavuz Akpınara məktub yazır, ondan Almas İldırım haqqında məlumat verməsini xahiş edir. Hazırda A.Zamanovun məktubları onun öz adına olan fondda saxlanılır.

Almas İldırımın adına olan fondda onu tanıyanların xatirələrini toplamışıq. Yaradıcılığında qəriblik, qürbət mövzusu xüsusi yer tutur. Onun xəmiri vətənə sevgi ilə yoğrulmuşdu. Almas İldırım tərəddüd etmədən aqibətinin dalınca getdi, heç zaman sovet ideologiyasına yarınmadı, sovet quruluşuna bir şeir belə həsr etmədi. 1936-cı ildə o, məşhur "Əsir Azərbaycanım" şeirini yazdı. 50 misralıq "Qara dastan" özündə böyük bir tarixi yaşadır".

Bu gün Almas İldırımın yaradıcılığından soraqlar orta məktəblərin "Ədəbiyyat" dərsliklərinə daxil edilib. Tanınmış ozan Araz Elsəsin ifasında "Əsir Azərbaycanım" mahnısını hər bir soydaşımız böyük bir sevgi ilə dinləyib. Tanınmış bəstəkar Eldar Mansurov Almas İldırımın bəzi şeirlərinə mahnı bəstələyib. Bir neçə il qabaq Bakıya qonaq gələn şairin oğlu Azər Almas Vətəni Azərbaycanda olmasının fərəhini sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkirdi, 1990-cı ildən bəri Azərbaycana gəlib-getdiyini deyirdi. Ana dilimizdə də yaxşı danışırdı. Almas İldırımı bir ata, şair, cəfakeş yurdsevər olaraq tərənnüm edirdi. Danışırdı ki, uşaqlığı 5-6 yaşından üzü bəri yadına gəlir: "Elazığda böyüdüm, boya-başa çatdım. Bu, mənim Almas İldırımlı günlərim idi. İlk duyduğum bu oldu ki, ağlım kəsəndən, gözümü dünyana gen açandan ailəmizdə yalnız "Azərbaycan" kəlməsini eşitdim. Atam mənə Türkiyənin xəritəsindən əvvəl Azərbaycanın xəritəsini göstərdi və öyrətdi. Atamın bütün dərdi-səri Azərbaycanla bağlı idi. O, vətənini, millətini sevən nadir kişilərdən idi. Hər halda vətənini bu dərəcədə sevən adamlar çox olmur. Atamı ailə qayğıları bütün çətinliklərə rəğmən o qədər də düşündürməzdi, nəinki gecə-gündüz Azərbaycanın taleyini düşünürdü. Almas İldırım vəfat edərkən 18 yaşımda idim. O zaman biz Malatyada yaşayırdıq, atam nahiyə müdiri işləyirdi. Təbiidir ki, yanımızda qohum-əqrəba yox idi. Atam dövlət törəni ilə torpağa gömüldü. İllər uzunu idi ki, o, böyrəklərinin bərk soyuqlaması nəticəsində yaranan fəsadlardan əzab çəkirdi. İran sərhəddində atam 20 gün boğaza kimi soyuq suyun içərisində saxlanılmışdı. O vaxtdan Almas İldırımın can sağlığında ciddi problemlər yaranmışdı. Ölən zaman gənclik onun arxasınca "Gülə-gülə, qoca türk" dedi. Mən 8 yaşında ikən öz otağında Azərbaycan köşəsi yaratmışdı. Yadımdadır, bütün məktəbyaşlı şagirdləri gətirər, Azərbaycanın xəritəsini onlara göstərər, "Azərbaycan buradır" deyə onlara başa salardı. Əlləri ilə bezin üstündə xəritə cızmışdı. Anam onun cızqılarını tikmişdi. Bakıya son gəlişimdə həmin xəritəni Əlyazmalar İnstitutuna təqdim etdim. Atam həmin xəritəni "Əsir Azərbaycanım" adlandırırdı. Xəritənin üzərində Azərbaycanın şəhərlərinin adları yazılmışdı. Həmin xəritəni bütünlüklə əzbərləmişdim".

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 23 aprel.- S.14.