"Opera yazmaq istəyirəm"

Ramiz Mirişli: "Adətən böyük əsərlər bəstəkarın daxilində illərlə yol gəlir"

Xalq artisti, tanınmış bəstəkar Ramiz Mirişlinin 75 yaşı tamam oldu. Onun mahnıları dillər əzbəridir. Bu gün də gənclik eşqiylə yazıb-yaradır. Təbii, yaş öz işini görür, amma Ramiz müəllim qocalığın yetkinliyindən, təcrübəsindən bəhrələnməyin çox gərəkli olduğunu deyir. Ramiz Mirişli indiyə kimi 15 kinofilmə musiqi bəstələyib. Simli alətlər orkestri üçün simfoniya, 3 simfonik poema, tar ilə simfonik orkestr üçün konsert, simfonik orkestr üçün süitalar, xalq çalğı alətləri üçün konsert, 5 operetta, 200-dən yuxarı mahnı, 20-dən çox dram pyeslərinin musiqisinin müəllifidir. Bəstəkar musiqinin əksər janrlarında qələmini uğurla sınayıb. İndi ən böyük arzusu isə opera yazmaqdır.

Ancaq Ramiz müəllim hələlik bu barədə danışmağı məqsədəuyğun saymır. Azərbaycan opera sənəti tarixində orijinal yönlü opera yaratmaq fikrindədir: "Opera möhtəşəm şeydir. Orada müxtəlif musiqi janrlarının vəhdəti var".

Ramiz Mirişli gəncliyində ansamblda peşəkar kamançaçalan kimi də çalışıb. Amma sonradan taleyini bütünlüklə bəstəkarlığa bağlayıb. Onun mənsub olduğu nəsil belə demək olarsa, Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılıq bulağından, ənənəsindən birbaşa su içmiş insanlardır. Bu gün ruhumuzun daha çox həsrətində olduğu gözəl səslər az yaranır. Bəstəkar üçün zamanın, şəraitin xüsusi əhəmiyyətinin o qədər də rol oynamadığını deyən Ramiz Mirişli bu qənaətdədir ki, əsas məsələ yaradıcı insanın sənətinə nə dərəcədə bağlılığındadır: "Mənim yaradıcılığımın ən məhsuldar dövrü sovet dövrü ilə bağlıdır. Amma son dövr yaradıcılığım da məhsuldardır. "Əlvida", "Mən sənə qurban" son dövrlərdə yaranıb. Sovet dövründə necə ürəklə, məhsuldar yazırdımsa, bu gün də eləcə yazıram. Gərək əlindən gələni edəsən ki, yaradıcılıq tempin heç vaxt aşağı düşməsin. Mən belə düşünürəm: özünə, sənətinə tələbkar olan bəstəkar həmişə çalışır ki, yaxşı əsər yazsın, bilir ki, əks halda yaşamayacaq". Azərbaycanın bəstəkar mahnılarının tanınmış nümunələrində muğamdan bəhrələnmələrə daha çox rast gəlinir: "Muğam tükənməz bir xəzinədir. Elə bir Azərbaycan bəstəkarı tapmaq olmaz ki, o, bu və ya digər səviyyədə muğamlarımızdan bəhrələnməsin. Muğam ondan bəhrələnmələrlə azalmır, sanki daha da təkmilləşir, ömrü sonsuzluğa kimi uzanır". Əvvəlki dövr bəstəkar mahnılarından fərqli olaraq indiki mahnılarda daha çox qıvraqlıq müşahidə olunur. Ramiz Mirişli bayağı mahnıları bura aid etmir, deyir, bayağı mahnı elə bayağı mahnıdır: "O hesabla gündə nə qədər mahnı meydana çıxır, az sonra unudulub gedir. Özü də bayağı mahnıların çoxunun mayasında əcnəbi mahnıların ruhu açıq-aydın sezilir. Söhbət əsl professional bəstəkarlardan gedir. Gərək camaat əsl bəstəkarla həvəskar bəstəkarı qarışdırmasın. Sovet dövründə şübhəsiz, indi geniş yayılan zövqsüz mahnılar meydan sulaya bilməzdi. Mahnı janrında istər-istəməz bədii şura gərəklidir, qaçılmazdır. Amma görürsən, ordan-burdan yığma olan mahnılar müqavimətə rast gəlmir. Onlar studiyalarda yüksək keyfiyyətlə yazılır, kliplər çəkilir, ekrana, efirə yol açır, bir sözlə, reklam olunur. Görürəm, mənim də mahnılarımdan müəyyən məqamları götürürlər, istifadə edirlər". Bəstəkar özündən əvvəlki bəstəkar nəslindən bəhrələnmə barədə danışır: "Şübhəsiz ki, hər bir bəstəkar özündən əvvəlki yaradıcı nəslin irsindən bəhrələnir. Gərək biləsən ki, səndən əvvəlkilər nə yazıblar. Azərbaycanda operetta janrı ilk növbədə universallığın nəticəsi kimi meydana çıxır. Bəstəkar musiqini yazır, amma tamaşanın necə gerçəkləşməsindən də çox şey asılıdır. Bu gün gənc oxuyanlar çoxdur. Musiqili Komediya Teatrında "Qısqanc ürəklər" məncə, pis alınmamışdı. Gənc aktyorlardan Ramil, Fərid, Nərgiz və başqaları belələrindəndir. Bu gənclər istedadlıdırlar, məni qane edirlər. Professional bəstəkar üçün belə yaradıcı gənclərlə işləmək yaxşı effekt verir. Gözəl, maraqlı mövzu bəstəkar üçün geniş üfüqlər açır. Yaxşı ideyalı əsər imkan verir ki, bəstəkar öz imkanlarını daha çox aşkarlasın".

Son vaxtlar camaatın teatra marağı artsa da, ümumən ötən yüzilin 60-cı illərinin nostalji havası hələ də yaşayır. Görəsən, bu həmin dövrün halına xas informasiya azlığındanmı irəli gəlir, ya indiki aktyorların, həm də əsərlərin əvvəlki kimi diqqət cəlb etməməsiylə bağlıdır? Ramiz müəllimin bu barədə qənaətləri maraqlıdır: "O dövrdə doğrudan da populyar aktyorlar çox idi: Bəşir Səfəroğlu, Nəsibə Zeynalova, Hacıbaba Bağırov, Səyavuş Aslan və başqaları belələrindən idi. Bu şəxslərin səs diapazonu güclü olmasa da, bəstəkar onların imkanlarını nəzərə alırdı. Mobil Babayevin səsi tenor idi. Yadımdadır, "Qaçırılmış qız" operettamda bu səslər əsərin gözəl alınmasına səbəb olmuşdu. Burada hətta Səyavuş Aslan da oxuyurdu. Gərək bəstəkarın müşahidələri çox zəngin olsun. Mənim üçün bu və ya digər əsər belə doğulur: bəstəkar üçün hər hansı bir əsər gərgin yaradıcılıq çalışmalarından sonra yaranır. Gərək heç zaman tələsməyəsən ki, əsər ortaya tez çıxsın. Şəxsən əsər məndə uzun müddətli çalışmaların nəticəsi kimi meydana çıxır. Böyük əsərlər adətən bəstəkarın içində illərlə yol gəlir. Gərək əsərlə yaşamağı bacarasan. Həmişə şair bir şeir verəndə onu günlərlə oxumuşam, sonda baxmışam ki, musiqisi gəldi. Gərək bəstəkar çox gözəl duyuma malik olsun ki, bax, filan mahnını hansı müğənni daha yaxşı oxuya bilər. Mahnıya qol-qanad verən müğənnidir. Hətta yaxşı müğənni pis mahnını da dirildə bilər. Bu, müğənnidən böyük peşəkarlıq tələb edir. Şövkət Ələkbərovanın, Zeynəb Xanlarovanın mahnıları bu sarıdan çox peşəkardır". Onun həmişə yaxşı ifaçılar sarıdan bəxti gətirib: "Əlbəttə, təkcə yaxşı yazmaqla bəstəkarlıq sübut olunmur. Bəstəkar görəndə ki, əsərləri yaxşı ifa olunur, o zaman daha da ruhlanır. Əsl müğənni gözəl mahnını yaşadır. Hətta gözəl mahnı xalq mahnısına da çevrilir. Mahnılarımı Türkiyədə, İranda çox oxuyurlar. Baxıram ki, çox zaman adımı da yazmırlar, bu mahnılar sadəcə, xalq mahnısı kimi təqdim edilir. Məsələn, "Küsüb məndən", "Dalğalar" bu qəbildəndir. Qaldı ki, mahnıların indiki yaradıcı nəsil tərəfindən böyük məsuliyyətlə yaşadılmasına, ifa edilməsinə və bu ruhda yenilərinin yaradılmasına; bir dəfə rəhmətlik Səid Rüstəmovla söhbət zamanı eləcə ağızucu dedi ki, cavan müğənnilərə mənim mahnılarımı oxumağı tövsiyə et. Mən onu başa düşürdüm. Səid müəllim o zaman kifayət qədər nüfuz sahibi idi, cavan müğənnilərə deyə bilməzdi ki, mənim mahnımı oxuyun. Onu başqa cür anlaya bilərdilər. Hər halda o, bunu Azərbaycan musiqisinin inkişafı üçün edirdi. Şəxsən mən cavanlara heç vaxt xüsusi deməmişəm ki, gəlin, mənim mahnılarımı oxuyun. Dəfələrlə istedadlı gənclərə kömək etmişəm, mənəvi dayaq olmuşam. Bu gün gənc ifaçılar görürsən ki, daha çox elə gənc bəstəkarların mahnılarını oxuyurlar, amma istər-istəməz bizim mahnılara da müraciət edirlər. Bu da təbiidir". Onun xüsusən lirik mahnılarında bir sanbal, özünəməxsus ahəng var. Ancaq oranjemanda istər-istəməz mahınların qol-qabırğası sınır. Bu gün mahnı mətnləri də əvvəlki dövrlərin mahnı mətnlərindən xeyli fərqlənir: "İndi daha çox oynaq, məzəli mahnılara meyl var. Bizim dövrümüzdəki ciddi lirik mahnılar azdır. Bu mahnılarda bir dərinlik də var. Toylarda bu gün daha çox qıvraq mahnılar dəbdədir. Müxtəlif musiqi əhvalları da indiki mahnılarımızın ruhuna çox təsir edib. Bir sözlə, yeni yaranan mahnılar tamamilə müasirlik əhvalına uyğundur. Məni sevindirir ki, əvvəlki dövrdə yazdığım mahnılar bu gün ardıcıl olaraq oxunur, rəğbətlə qarşılanır. Məsələn, Aşıq Ələsgərin sözlərinə yazdığım "Güləndam" mahnısını Gülyanaq Məmmədova gözəl oxuyur. Bu mahnını əvvəllər Şövkət Ələkbərova, Nəzakət Məmmədova oxuyurdu. Yəni gözəl mahnı heç vaxt ölmür, itmir. Zeynəb Xanlarova "Ay bəri bax" mahnısını vaxtilə çox oxuyub, indi onu Bilal Əliyev, həmçinin Gülyaz və Gülyanaq Məmmədova bacıları oxuyur. Belə mahnılarım çoxdur". Onun yaradıcılığı bir neçə istiqamətdə ciddi şəkildə tədqiqata cəlb olunub. Mahnı yaradıcılığı, operettaları, simfonik musiqiləri ayrıca tədqiq edilib.

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 25-27 aprel.- S.14.