"Muğam sənəti həmişəlikdir"

Sabir Mirzəyev: "Xalq özü onu qorumağın qayğısına qalmalıdır"

Ona "Çahargah Sabir" də deyirlər. Xüsusən yaşlı və orta nəslin "Çahargah" muğamının gözəl ifaçısı kimi yaxşı tanıdığı Sabir Mirzəyev məşhur xanəndə Seyid Şuşinskidən dərs alıb. Bu gün də gənclik eşqi ilə yaşayır, sənətinin sirlərini böyük bir həvəslə gənc nəslə öyrədir. 66 yaşlı xanəndənin oxu üslubu dediyinə görə, heç kəsinkinə bənzəmir. Sabir Mirzəyev Cəlilabadda doğulub, sənəti seçməsində fitri xanəndəliyi olan atasının təsiri olub. Muğam onun həyata, dünyaya, insanlara münasibətinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Xanəndə deyir, artıq ömür keçir: "Həyatın qaydasıdır, qocalırıq; insan belə bir vaxtda başqaları ilə həmsöhbət olmağa daha çox ehtiyac duyur. Biz xanəndələrin arasında neçə onillərdən qabaq başlanan səmimi münasibət var. Əgər kimsə xəstələnirsə, qəfil başına bir iş gəlirsə, o saat onu gedib yoluxuruq, əlimizdən gələni əsirgəmirik. Biri-birimizin xeyir-şərində yaxından iştirak edirik. Gərək yaşlılar həmişə cavanlara nümunə olsun. Biz həmişə özümüzdən yaşlılardan, müəllimlərimizdən görüb-götürmüşük. Qabaqlar yaşlı sənətkarların oturduğu stola yaxınlaşmağı belə özümüz üçün böyük xoşbəxtlik hesab edərdik. Sevinərdik ki, bu gün Xanı, Seyidi, Zülfünü, Mütəllimi gördük. Onlarla söhbətdən çox öyrənməyə, zənginləşməyə çalışırdıq".

Sabir müəllim Seyid Şuşinskidən dərs alsa da, Xan əminin də, Zülfü əminin də məktəbinə gedib. Çağdaş dönəmdə isə belə məqamlarla az rastlaşmırıq: bu və ya digər səsi olan gənc tanınmış xanəndədən dərs alır, sonra xanəndə onu ictimaiyyətə təqdim edir, az sonra məlum olur ki, həmin gənc şou-biznesə qatılıb. S.Mirzəyev deyir muğam olduqca çətin sahədir: "Bir halda ki, asanlıq var, belələri niyə çətinlikdən yapışsınlar? Əgər belələri bizim yanımıza öyrənməyə gəlirsə, hər halda yaxşı əlamətdir. Bir var, heç olmasa, muğamdan xəbəri olsun, bir də var, ümumiyyətlə, xəbərdar olmasın".

Zövqsüz ifaları bəyənənlər əslində xalq deyil, kütlədir. Xalq böyük söhbətdir. Muğamat xalq ruhundan yaranıb, bunu ayrı-ayrı kişilər yaradıb. Zaman-zaman ayrı-ayrı kişilər də muğamı ifadə edib. O, fikrimizlə razılaşır:" Bəli, xalq məsələsi böyük söhbətdir. Azərbaycan muğam ifaçılığının zəngin tarixi var. Biz yaşlı sənətkarlar müəllimlərimizdən nə öyrənmişiksə, onu daha da zənginləşdirərək qoruya-qoruya sabaha çatdırmağa çalışmışıq. Həmişə muğam ifaçılığında qətiyyən təhrifə yol verməməyə çalışmışıq, məsuliyyətimizi hiss etmişik. Muğam xalqın əvəzsiz sərvətidir. İlk növbədə o xalq özü onu qorumağın qayğısına qalmalıdır, bu məsələyə məsuliyyətlə yanaşmalıdır. Vaxtilə balalarımın kiçik toyunda o dövrün tanınmış xanəndələrini toya dəvət etmişdim. Orada gənc ifaçılar da iştirak edirdi. Əlibaba Məmmədov, İslam Rzayev, Yaqub Məmmədov, Canəli Əkbərov, Arif Babayev, Teymur Mustafayev, Qəndab Quliyeva və başqaları iştirak ediblər, sənət dostu kimi məni təbrik ediblər və hər biri az da olsa oxuyublar. Yəni ziyalılar balasının toyuna xalq ruhunun ciddi daşıyıcıları olan musiqi ifaçılarını dəvət edə bilər. Durub gənc ifaçıların dalınca danışsam, ciddi alınmaz. Biz öz dövrümüzü yaşamışıq. İndi onları camaat sevirsə, bu, məsələni paxıllıq mövzusuna çevirmək olmaz. Musiqimizdə bu qədər rəngarəngliyin olmasına pis baxmıram. Amma arzu edirəm ki, mümkün qədər müğənnilər Azərbaycan xalq mahnılarına, muğamata yaxşı bələd olsunlar. Çünki milli musiqidən uzaq düşən heç zaman böyük uğur qazana bilməyəcək.

O, az hallarda toya getdiyini deyir: "Toy sahibi arzu edir ki, mənim balamın xeyir işində Sabir Mirzəyev oxusun. Belədə həmin şəxsin arzusunu ürəyində qoymaq olmaz. Gedirəm, bir ağız oxuyuram. İnsanların zövqləri çox müxtəlifdir. Amma son vaxtlar hiss edirəm ki, Azərbaycanda muğamata meyl hər mənada güclənib."

İndi yazıq muğamın başına çox oyun açırlar, zurnanı, balabanı, sazı, tarı ruhsuz musiqilərə təslim etmək meylləri artır. İndi sazı repə calayırlar. Bu, eybəcərlikdir. Vaqif Mustafazadənin üstünlüyü onda oldu ki, o, böyük talantının sayəsində muğamlə cazın sintezini öz aləmində yarada bilmişdi. Burada yenə də muğam öz üstünlüyünü saxlayırdı. S.Mirzəyev deyir: "Bəli, Vaqif istedadlı adam idi. Xarici ölkələrdə əcnəbi onun musiqisinə qulaq asanda hiss edirdi ki, burada caz musiqisi muğamdan bəhrələnib. Amma indi çoxlu bəstəkar meydana çıxıb, oranjiman etmək dəbdədir. Tofiq Quliyevin, Cahagir Cahangirovun, Ramiz Mirişlinin mahnılarına nə oranjiman lazımdır? Bunlar artıq söhbətlərdir."

Əslində gərək müğənni yaxşı mahnıları oxumağı daimi bir ənənə kimi gündəmdə saxlasın. Belədə o, başqalarına da ciddi təsir edəcək. Sabir müəllim deyir: "Əlibaba Məmmmədov zaman-zaman gözəl xanəndə olmaqla yanaşı həm də istedadlı bəstəkar olub. O, bütün mahnılarını özü yazıb, özü də oxuyub. Mən özüm də onun mahnılarını, həmçinin "Dəşti" təsnifini də oxumuşam. Cahangir Cahangirovun "Sevgilim" mahnısı var. Elə bil ki, başdan-ayağa "Şahnaz" dəstgahı oxuyursan. Bizim zamanımızda belə mahnılar var idi. Həmişə tələbələrimə xalq mahnılarını öyrətmişəm. Məqsəd odur ki, tələbələr ilk növbədə xalq mahnılarını, əsas muğamlarımızı öyrənsinlər ki, milli ruha sıx bağlansınlar. Xalq mahnılarımızın tədris proqramlarına daxil edilməsində mərhum xanəndə İslam Rzayevin böyük xidməti olub. Bir də var sırf bəstəkar mahnıları. Bunları bilməyən müğənniyə axı nə öyrədə bilərsən? Müğənni üçün vacibdir ki, onun daxili aləmi çox zəngin olsun. İstək budur ki, muğamatın ilahi harmoniyası pozulmasın. Muğam sənəti həmişəlikdir. Biz bu sənətlə nəfəs alırıq, onsuz yaşamaq mümkün deyil. Gözəl mahnılar özü də muğama bərabərdir. Qədir Rüstəmov "Sona bülbüllər"lə məşhurlşmadımı? Təbiidir ki, indi Qədir yaşlaşıb, istər-istəməz əvvəlki səs imkanları azalır."

O dövrdə də ayrı bir Sabir Mirzəyev vardı... İndi o, taleyindən razıdır: "Neyləyəsən ki, gənclik dövrünün yerini heç nə vermir. İndi də məclislərə gedəndə hamısı arzu edir ki, oxuyum. Həmişə də ifamı alqışlayırlar. Səsimdən narazılığım yoxdur. Təbiidir ki, yaş özünü göstərir".

Amma Seyid Şuşinski qoca yaşlarında da çox gözəl oxuyurdu. Onun səsində dəhşətli bir ağrı vardı. S.Mirzəyev ustadını belə xatırlayır: "Bəli, o, 76 yaşında "Arazbarı" oxuyurdu. Səs həminki idi, amma yaş əvvəlki deyildi. Zənguləsindən hiss olunurdu ki, bu, yaşlı adam səsidir. Bir dəfə qəfildən bir ifasına qulaq asdım. Nəsə, mənə elə gəldi ki, qəfil günəş buludların arasından siyrilərək çıxdı. Oxumaq budur.

İndi bəzi gənclərimiz var, təəssüf ki, muğamata laqeyd münasibət bəsləyirlər. Muğamatı daim göylərə qaldırmaq lazımdır. Mümkün qədər hər bir müğənni sanballı mahnı oxumalıdır. Gözəl mahnı həmişə ürəklərdə özünə yer tapır."

Onun bu sənətə meylinin yaranmasında atasının böyük təsiri olub: "18-19 yaşlarında böyük sənətkarlarla birgə oxumaq mənə qismət olub. Mənə xeyir-duanı ilk dəfə Zülfi əmi verib. O dövrdə Seyid əminin hər kursda 3-4 tələbəsi vardı. İndiki müəllimlərin tələbəsi çoxdur. O vaxt oxuyanlar indiki qədər çox deyildi."

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 27 fevral.- S.14.