Kipr və Qarabağ münaqişələrinin "oxşar üzü"

Yunanlar Kiprdə, ermənilər isə Qarabağda türklərə qarşı terror və soyqırım törədiblər

Yunanıstanın Azərbaycandakı səfiri İoannis Metaksas Kipr problemi və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi arasında müqayisə aparıb. O hesab edir ki, onların arasında oxşarlıq həm var, həm də yoxdur: "Əsas odur ki, hər iki məsələ sülh yolu il həll edilməlidir".

Məsələ ilə bağlı fikirlərini öyrəndiyimiz politoloq Qabil Hüseynli deyir ki, Kipr hadisələrinin əsasında yunanların 1960-cı ildə qurulmuş Kipr Respublikasını (bu dövlətin prezidenti yunan, vitse prezidenti türk idi. Cəmiyyətin bütün sahələri-polis (70-in 30 faizə nisbətində), ordu və s. təxminən bu şəkildə balanslaşdırılmışdı) 1963-cü ildə məhv etməsi, monoetnik dövlət quruluşuna cəhdi və bu zəmində yerli türklərə qarşı həyata keçirilən qırğın əməliyyatları, həbslər və onların adadan sıxışdırılıb çıxarılması cəhdləri durub.

Yunanıstan isə 1974-cü ildə "qara polkovniklər"in dövründə Kiprə qoşun çıxarıb, prezident- keşiş Makariosun hakimiyyətini devirib, adada "enozis" planını (Yunanıstana birləşmə) həyata keçirməyə çalışıblar, türkləri adanın cəmi 3 faiz ərazisinə sıxışdırıblar. Kiprdə türklərə qarşı soyqırım siyasəti yeridiblər, EOKA adlı yunan terror təşkilatı türkləri terrora məruz qoyub. Bunun da müqabilində Türkiyə 1974-cü ilin iyul ayının 20-də adaya desant çıxarıb və oradakı türk əhalisinin mövqeyini müdafiə edən addımlar atıb. Yəni yunanlar türk işğalından danışsalar da, birinci işğal faktını yunanlar özləri həyata keçiriblər. Adaya qoşun çıxarılmasında və münaqişənin alovlanmasında təhrik edici rolu məhz Yunanıstanda 1967-ci ildə hakimiyyətə gələn hərbi xunta həyata keçirib. Qabil bəyin sözlərinə görə, bu baxımdan Kipr hadisələri ilə Qaoabağ problemi arasında müəyyən oxşarlıq var. Ancaq ümumilikdə, Kipr adasının öz spesifikası var. Bu spesifikası müəyyən dövrlərdə müxtəlif xarakter daşıyıb. Tutaq ki, Yunanıstanın Kiprə müdaxiləsi, adada yunan və türk icmaları arasında toqquşma bir faktdır. Amma sonra Yunanıstan qoşunlarının Kiprdən çəkilməsi prosesi baş verir, hakim mövqelər yenə də kiprli yunanların əlində qalır. Buna da cavab olaraq Türkiyə adaya qoşun çıxarır və orada türklərin maraqlarının müdafiəsinə yönəlik hadisələr baş verir, 1983-cü il noyabrın 15-də Kiprdə müstəqil bir Türk Cümhuriyyəti elan olunur. Qabil Hüseynli bildirdi ki, indi dünya bu faktı qəbul etməsə də, tənzimləməylə əlaqədar BMT-nin sabiq baş katibi Kofi Annanın hazırladığı plan bəyənilib. Kofi Annan planı Türkiyəni qane etməsə də, hər halda Qarabağ probleminə yaxınlaşmayla müqayisədə daha məqbul, demokratikdir və hadisələrə münasibət tərzi də kifayət qədər proqressivdir. Məsələn, planda adada iki icmanın mövcudluğu qəbul edilir. Halbuki Dağlıq Qarabağın Azərbaycan icması tamamilə haqq-hesabdan silinib və heç nəzərə alınmır. Kiprdə nizamlama prosesində hər iki icmanın maraqlarını əks etdirən polietnik bir dövlət quruluşunun, siyasi sistemin qurulması təklif edilir. Məsələn, Kofi Annan planında prezidentin bir dəfə yunan, növbəti dəfə türk olması nəzərdə tutulur. O halda vitse-prezident avtomatik ya türk, ya da yunan olur. Amma qanunvericilik orqanında deputatların sayı adadakı əhalinin sayına proporsional seçilməlidir. Bunu da təbii hesab etmək olar. Çünki yunan əhalisi türklərə nisbətən çoxdur. Amma hər halda Kiprlə əlaqədar Kofi Annan planında təklif edilən nizamlanma prosesi Dağlıq Qarabağla bağlı təklif olunan nizamlama ilə müqayisədə kifayət qədər fərqlidir və türk əhalisinin maraqlarını müəyyən səviyyədə nəzərə alır: "Bu etnik münaqişələrin tarixi aspektlərində oxşarlıq var, amma nizamlama ilə bağlı təklif edilən planlarda oxşarlıq yoxdur, hətta diametral əksilik var. Bu da sırf ədalətsizliyin təzahürüdür. Yəni hadisələrin anatomiyası etibarilə oxşarlıq var, problemin həllinə yanaşma tərzində ciddi fərqlər var".

Ramiz Mikayıloğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 27 fevral.- S.5.