Bu gün od çərşənbəsidir

İlaxır çərşənbələrdən ikincisi od çərşənbəsidir. Od çərşənbəsinə bəzən "Üzgü çərşənbə", "Üzgü axşamı" da deyirlər. İnanclara görə, odu günəşlə, işıqla, gündüzlə əlaqələndirirlər. Bu çərşənbədə Oda sitayiş edilir, onun şərəfinə şənliklər təşkil olunur. Günəş istisini arzulayan ulu babalarımız od çərşənbəsində sübh tezdən Günəşə qurban aparırdılar. Böyük bir tonqal qalayıb günəşin çıxmasını gözləyər, odun şərəfinə nəğmələr söyləyərdilər. Səhər gün doğanda qurbanı - kəhər atın başını kəsərdilər ki, adamlara, el-obaya xoşbəxtlik, səadət gəlsin.

Od çərşənbəsi Mirəli Seyidovun tədqiqatlarında da öz əksini tapıb. Qam-Şaman mərasimindən söz açan alimin araşdırmalarına görə, Novruz mərasimlərində ocağın çevrəsində oturanlar gündoğandan günbatana dığırladırdılar. Dəfin gündoğandan günbatana doğru hərəkəti sözsüz ki, günəşə inamla bağlıdır. Qamlar dəfə yaranışın simvolu kimi baxırdılar. Miflərə görə, Günəş-Od-Atəş tapılmasının ilk nümunəsi, daha doğrusu mənbəyi Ağacın gövdəsində yatan istiklə bağlı idi. Əski türk inamına görə, odu insanlar ilk olaraq ağac gövdəsinin dibindən əldə ediblər. Hələ qədimdən xalqımızın Günəşə, oda böyük inamı olub. Bu səbəbdən də odu qoruyub saxlamaq adətə çevrilib. Hələ ibtidai icma dövründə belə ocağın əldə edilməsi ilə ailənin təməli qoyulur, insanlar ev tikməyi öyrənir.

Atəşpərəst etiqadlarına görə, "Müqəddəs od"u insana ağac vermişdi. Ulu babalarımız bunun şərəfinə "Şəhrivər" adlı şənliklər keçirərdilər. İnsan bədənində və təbiəti özündə qorunub saxlanan istilik də müqəddəs hesab olunurdu. Elə bu istiliyi qoruyub saxlamaq şərəfinə "Səddə" şənlikləri yaranmışdı. Od ilə istinin əsas mənbəsi isə Günəş hesab olunurdu. Onu çağıran Qodu (Hodu) nəğmələri xalq arasında geniş yayılar, günəşin istiliyi şərəfinə Azərkan şənlikləri düzənlənirdi. Şər qarışanda hər həyətdə, yaxud məhəllədə tonqallar yandırılır və tonqal başına toplananların hamısı növbə ilə 3 dəfə alovun üstündən tullanarlar. Bəzi bölgələrimizdə bayram tonqallarının sayı 1, bəzilərində 33, bir çoxlarında isə 7-yə çatır. Oda keçmiş zamanlardan böyük inam olub. Yüzlər atalar sözü yaranıb: "Od imandır, "Od düşdüyü yeri yandırar" və s. Hətta inanclara görə, ocağa yaxınlaşanda salam verərlər, od hisli olarsa, uzaqdan qonaq gələcəyinə işarədir. Əgər ocaq yananda səslənirsə, deməli kimsə səndən danışır. Ocağın tüstüsü üstünə gəlsə, sevgilin gözəl olar. Od çərşənbəsi günü, gün doğanda dünyaya gələn uşaq göyçək, pəhləvan olar.

Oda sevgi, inam insanlarda o qədər güclü olub ki, hələ qədim dövrlərdən ona and içiblər. Alqış və qarğışlarda belə, odu köməyə çağırıblar. Məsələn, "Od haqqı", "Oda düşəsən," "Ocağın odlu olsun", "Ocağın qazan görməsin" və s. Od çərşənbəsində açılan süfrə də zəngin olmalıdır. Ən başlıcası bayrma xonçasına yeddi müqəddəs təamlar qoyulmalıdır. Ən əsası su, od, yel və torpaq çərşənbələrini xatırladan ünsürlər olmalıdır. Burada innab, kişmiş, pustə, badam, qoz, fındıq və müxtəlif quru meyvələr, şirniyyatlar, su və süd mütləq olmalıdır. Xonçaya həm də ailə üzvlərinin sayı qədər yumurta boyanıb qoyulmalıdır. Od çərşənbəsində insanlar bir-birinə qonaq gedər.

Qayda üzrə, hər bir ailə üzvü bayram süfrəsinə əyləşməzdən öncə, üz-gözünü üzərlik tüstüsünə verir, başına 3 dəfə duz çevirib ocağa atırlar. Bayram süfrəsində bir qayda olaraq həddi-buluğa çatmış cavanlar süfrənin künc tərəfində oturmamağa çalışırlar. İnanırdılar ki, bu gecə oz doğma evlərinə qayıdan "ata-baba ruhları" süfrəyə günc tərəfdən yaxınlaşıb, oradakı yeməklərdən bir az dadır. Onların qarşısı kəsildikdə isə, sən demə qəzəblənib evdəkiləri qarğışlayırlar. Nəticədə isə guya cavan oğlan və ya qız düz 7 il ailə qurmaq niyyətindən məhrum olmalı idi. İnanca görə, əgər ruhlar görsələr ki, nəsilləri yaşayan evlərdə tonqallar qalanmır, ocaqlar sönüb, küsülülər barışmır, qayıdıb gedərlər və bir də o tərəfə hərlənməzdilər. Məhz bu inama görə, Novruz bayramında bütün umu-küsülər aradan qaldırılır.

Nuranə Tofiqli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 3 mart .- S.13.