Turizm xidmətləri
sahəsində əsas problemlər
Beynəlxalq
reytinqdə Azərbaycanın turizm indeksi azacıq artıb
Dünya İqtisadi
Forumu (DİF) tərəfindən turizm, aviadaşımalar və
səyahətlər biznesinin inkişafı üzrə
hesablanan rəqabətlilik reytinqində Azərbaycan bu il 133
dövlət arasında Ukrayna ilə birlikdə 76-77-ci yerləri
tutub (APA).
DİF-in
açıqladığı son hesabata əsasən, son bir
ildə Azərbaycan sözügedən reytinqdə
mövqeyini 3 pillə yaxşılaşdırıb. Bu zaman turizm biznesinin
inkişafı üzrə Azərbaycana verilən xüsusi
indeks (Travel & Tourism Competitiveness Index - TTCİ) göstəricisi
3,84 təşkil edib. Ən yüksək
turizm indeksi (5,68) alaraq siyahıda liderlik edən
İsveçrə olub. Asiya qitəsi ölkələri
arasında Azərbaycan daha yüksək yerləri Bruney və
Şri-Lanka (13-14-cü yerlər) tutub. MDB
ölkələri arasında isə Azərbaycan Rusiya və
Gürcüstandan sonra 3-cü nəticə göstərib.
Bu zaman turizm sahəsində qanunvericiliyin keyfiyyəti
subindeksinə görə ölkəmiz 47-ci yerə,
müvafiq sahədə müşahidə olunan infrastruktura və
ətraf mühitin vəziyyətinə görə 84-cü
yerə, insan, mədəni və təbiət resurslarına
görə isə 111-ci yerə layiq görülüb. Maraqlıdır ki, Ermənistan Dünya İqtisadi
Forumunun turizm indeksinə görə reytinqdə 91-ci yeri tutub.
Qeyd edək ki, turizm sahəsində
rəqabətlilik renkinqi və TTCİ indeksinin hesablanması
zamanı ölkədə turizm infrastrukturu və qanunvericiliklə
bərabər səyahətlərlə bağlı şirkətlərdə
olan işçilərin sayı, təbiətin mühafizəsi,
bankomat və POS-terminallar şəbəkəsinin
genişliyi, mehmanxana və nəqliyyatda olan tariflər,
sanitar-epidemioloji mühit, turistlərin təhlükəsizliyi,
vizaların verilməsi qaydaları, eləcə də yanacaq
qiymətləri, yol-nəqliyyat hadisələrinin sayı,
suvenir istehsalı, tibbi sığorta sisteminin tətbiqi,
stadion və idman mərkəzlərinin vəziyyəti,
İnternet və mobil rabitə şəbəkələrindən
istifadə edənlərin sayı və 70 yaxın digər
amil nəzərə alınır. Dünya
İqtisadi Forumunun hesablamaları və ehtimallarına görə,
Azərbaycanda turizm, aviadaşıma və səyahətlər
biznesinin həcmi 2008-ci ildə ən azı 509 mln. ABŞ dolları təşkil edib. Ümumi hesabda isə milli iqtisadiyyatın turizmlə
bağlı sahələrində çalışanların
sayı 39 minə çatıb. Proqnozlara görə,
2009-2018-ci illərdə turizm biznesinin ortaillik artım tempi 8,8% ola bilər.
Qeyri-neft sektorunda prioritet sahələrdən biri
Azərbaycanda
turizm xidməti sahəsini inkişaf etdirmək
üçün böyük potensial var. Azərbaycan hökuməti
qeyri-neft sektorunda prioritet sahələrdən biri kimi turizmi
seçib. Azərbaycan regionlarda turizm xidmətini və bu sahədə
sahibkarlığı inkişaf etdirməklə böyük gəlir
əldə edə bilər. Turizmin dünya miqyasında
inkişaf tempi 4,3 faizdir. Ölkəmizə
gələn turistlər dünyadakı turistlərin cəmi
0,003 faizini təşkil edir ki, bu da olduqca kiçik rəqəmdir.
Ümumdünya Turizm Təşkilatının
turizmlə bağlı göstəricilərinə əsasən
dünyada turizmin gətirdiyi gəlir getdikcə artır.
1950-ci ildə dünya ölkələri bu sahədən 23,
2000-ci ildə 687 milyard dollar gəlir götürdükləri
halda, 2002-ci ildə bu rəqəm 703 milyard dollara
çatıb. Hazırda ən çox turist
Avropaya gəlir. Bura ildə 398,2
milyon nəfər turist səfər edir. Ondan
sonrakı yerləri isə Şərqi Asiya və Sakit Okean
hövzəsi ölkələri tutur. Turistlərin
daha çox Fransa və İspaniyaya gəlməsinə
baxmayaraq, ABŞ ondan daha çox gəlir götürür.
Bu ölkə turistlərə təklif olunan məhsulları
genişləndirdiyindən onların hər birindən 1015
dollar gəlir götürə bilir. Ümumdunya Turizm Təşkilatının
proqnozlarına görə isə, 2005-ci ildə 565,5 milyon, 2010-cu ildə 1 milyard, 2020-ci ildə
1,5 milyard turist olacaq. Eksterman turizmə olan meylin
getdikcə daha çox güclənəcəyindən həmin
müddətdə turizmlə məşğul olan ölkələrə
gedən turistlərin sayı azalacaq. Amma
Şərqi Asiya və Yaxın Şərq ölkələrinə
turist axını artacaq. Bir çox
ölkələrlə müqayisədə turistlərin
sayına görə Azərbaycan dünyada ən sonuncu yerlərdən
birini tutur. Ölkəyə gələn
turistlərlə gedənlər arasında 2005-ci ilə qədər
mənfi saldo olub. 2006-cı ildən isə
vəziyyət dəyişməyə başlayıb.
Azərbaycana gələn
xarici turistlərin sayı ildə orta hesabla 10-11% artır. Əgər
2002-ci ildə Azərbaycana 428 min xarici turist səfər edibsə,
artıq 2007-ci və 2008-ci illərdə bu göstərici 1
milyonu üstələyib. Eyni zamanda, 2007-ci ildə turizm
sahəsində formalaşan gəlirlərin məcmu həcmi
təxminən 177 milyon ABŞ dolları, 2008-ci ilin ilk
yarısında isə 96,5 milyon dollar təşkil edib. Əgər 2002-ci ildə Azərbaycanda 94 otel və
mehmanxana tipli obyekt fəaliyyət göstərirdisə,
2007-ci ildə həmin göstərici 337-yə çatıb.
Azərbaycan turizm sektorunun əsas inkişaf
dövrü son 6-7 ilə təsadüf edir. Azərbaycanın turizmdən götürdüyü
gəlir hələlik qənaətbəxş deyil. Kiçik bir Kipr Türk Cumhuriyyəti bu sahədən
ildə 2 milyard dollar qazandığı halda, ölkəmizdə
bu rəqəm 100 milyon dollardır. Azərbaycana
gələn turistlərin 93 faizinin hava nəqliyyatından
istifadə edir. Azərbaycan bir turistdən
cəmi 600-700 dollar qazana bilir. Azərbaycanda
6000-dən çox tarixi abidənin olmasına baxmayaraq,
onların əksəriyyəti yaxşı vəziyyətdə
deyil. Bu isə yaxın gələcəkdə
turizmin inkişafına ciddi maneədir. Azərbaycanda
xristianlığa, islama aid müxtəlif ziyarətgahlar var.
Onları bərpa edib, xeyli gəlir götürmək olar.
Bahalı xidmətlər, qeyri-peşəkar xidmət
Xarici turistlərinin
ölkəyə cəlb edilməsi üçün Azərbaycanda
bir sıra kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. Belə ki, ilk növbədə
mövcud qiymət və tariflər turistlər
üçün optimal həddə endirilməlidir, yeni
çarter aviareysləri açılmalıdır, əlavə
investisiyalar yatırılmalıdır və s. Ölkənin
mövcud turizm potensialından və bu sektorda sahibkarların
imkanlarından hələ yetərincə istifadə edilməyib.
Problemlər Azərbaycanda istirahətin xarici
ölkələrlə müqayisədə baha başa gəlməsi,
xidmətin səviyyəsinin yüksək olmaması və ən
əsası turist cəlb etmək üçün lazımi
işlərin görülməməsi ilə xarakterizə
edilir. Məsələn, Azərbaycanda
otellərdə lüks şəraitli "VİP" nömrələrdə
sutkalıq qiymət 1000 manatdan 2 min manata qədər dəyişir.
Halbuki Amerikada 1 həftəlik səyahət
bizim vətəndaşa gediş-gəliş xərcləri də
daxil olmaqla 5-6 min dollardan artıq etmir. Birləşmiş
Ərəb Əmirliklərində istirahətin qiyməti 1500
dollardır. Şimali Kiprdə isə belə
istirahət təxminən 1000 dollara başa gəlir. Türkiyədə Antalya kimi tanınmış
turizm bölgəsində istirahət xərci 600-700 dollardır.
Əcnəbilər Azərbaycana istirahətdən
çox, səyahət etməyə gəlirlər. Azərbaycanda
turistlərin ümumi sayında hər il
artım müşahidə edilir. Hesablamalara
görə, 2008-ci ilin altı ayı ərzində ölkəmizə
783 min nəfər xarici vətəndaş gəlib ki,
onların da 70-90 faizi turist olub. Bu da 2007-ci
ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 200 min nəfər
çoxdur. Əgər həmin il Azərbaycana
900 min turist istirahətə gəlibsə, 2008-ci ildə həmin
göstərici bir milyonu ötüb. Ümumiyyətlə,
2002-ci illə müqayisədə iki dəfə artım
müşahidə edilib. Turistlər daha
çox cənub bölgəsinə üz tuturlar. Qeyd edək ki, Azərbaycanda ən çox sovet
dövründən qalan turizm zonalarına - Nabran və Qubaya
maraq daha çoxdur. Cənub bölgəsi
turistlərin bugünki zövqünə uyğun qurulub.
Məsələn, Lerik rayonundakı istirahət
bazası 2008-ci ilin yay mövsümündə bütün
günləri dolu olub, turistlər burada böyük həvəslə
istirahət ediblər. Eyni zamanda Masallı
bölgəsində, Şamaxı, Şəki, Qaxda da bir
çox irəliləyişlər var.
Əvvəlki illərlə
müqayisədə Azərbaycanda son 5 il ərzində həm
turist xidməti, infrastruktur sahəsində, həm də
regionlardakı turizm xidmətinə uyğun olan əlavə
sahələrin inkişafı ilə bağlı
sahibkarların turizm fəaliyyətinə marağının
artmasında çox böyük irəliləyişlər
var. Eyni zamanda artıq Azərbaycanın turizm sənayesinə
də xaricilərin investisiya qoymaq arzusu var. Həm dövlət,
həm də Məniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən
aparılan siyasət nəticəsində istər yerli
sahibkarlar arasında, istərsə də xaricdən
investorların turizm biznesinə marağı artıb. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı proqramı
çərçivəsində Azərbaycanın müxtəlif
bölgələrində turizmin inkişafı ilə
bağlı layihələr həyata keçirilib.
Sahibkarlar üçün qısamüddətli turizm
dövrü
Azərbaycanda turizmin və
bu sahədə fəaliyyət göstərən
sahibkarların ən böyük problemlərindən biri
turizm günlərinin sayının az
olmasıdır. Elə qiymətlərin yüksək
olması da konkret olaraq bu məsələylə
bağlıdır. 11 iqlim qurşağının 9-u
ölkəmizdə mövcud olsa da, bu amil hələ ölkəmizdə
il boyu turizmin inkişafına o qədər
də imkan vermir. Çünki turizm günlərinin
sayı çox olmadan turizmin geniş vüsətli,
davamlı və stabil inkişafına nail olmaq
qeyri-mümkündür. Gərək
ölkədə ilin bütün fəsillərinə cavab verən
bir turizm infrastrukturu qurulsun ki, turizm günlərinin də
sayı çoxalsın. Çünki
turizm şirkətləri ancaq 2-3 ay işləyirlər.
İstər-istəməz şirkət də
böyük bir obyekt saxlayan özəl sektor olduğu
üçün onun xərcləri çoxdur. Şirkət, sahibkar ilboyu büdcə xərclərinin
hamısını bir fəslin üstünə salır.
Bu isə qiymətlərin baha olmasına gətirib
çıxarır. Məhz bu hallar qiymətlərin
artma istiqamətində qalmasına köməklik göstərir.
Fikrimizcə, həm dövlətin dəstəyilə,
həm də sahibarkarların köməyi ilə ilin
bütün fəsillərinə uyğun turizm infrastrukturu
yaradılmalıdır. Bununla belə, ilk
növbədə qış turizminin yaradılması istiqamətində
işlər sürətləndirilməlidir.
Regionlarda
turizmin inkişafı üçün potensial həddindən
artıq çoxdur. Regionlarda həm təbiət, həm də
mənzərə cəhətdən əlverişli şərait
mövcuddur. Azərbaycanda turizm xidmətlərinin səviyyəsi
yüksək olmadığı üçün turistlər
istirahətə yox, əsasən Azərbaycanla
Mahir Həmzəoğlu
Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 6 mart.- S.12.