Sabah xanımların günüdür

Cənnət anaların ayağı altındadır

Nə qədər bərabərlikdən danışsaq da, kişilər bu qaydaları bəzən pozur. Xüsusilə də Şərq ölkələrində.

Günümüzdə hələ də qadınlar təcavüzə məruz qalır, intihara məcbur edilir, döyülür, ən dəhşətlisi kiçik yaşlı qız uşaqlarının başına gəlir. Laqeyd qalınan hər günün əvəzini bir qadın həyatı ilə ödəyir.

Yoxsulluq gedərək "qadınlaşır". Dünyada yoxsulluqla yaşayan 1,5 milyard insanın 70 faizini qadınlar təşkil edir. 85 milyon qız uşağının təhsili yoxdur. 700 milyon qadın yetərincə yeməyə və suya sahib deyil.

İslam dünyasında vahid prototip yoxdur

Təsadüfi deyil ki, Qərbdən fərqli olaraq İslam coğrafiyasında vahid müsəlman qadın prototipi yoxdur. Coğrafi, mədəni, məzhəb fərqləri, İslamda dəyişən yanaşmalar qadına baxışda da fərqlilikləri ortaya çıxarıb. Müsəlman dünyasında qadınlara münasibətdə formalaşmış birmənalı streotiplər var. Biz də çox zaman gerçəklikləri əks etdirməyən streotipləri paylaşırıq. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, Qərbin özündə Şərqə baxışda vahid müsəlman qadın tipi var. Həmin qadın kölə, təzyiq altında yaşayan və hüquqlarını anlamayan birisidir.

Şərq ölkələri sıralamasında qadınların ən çox zərər çəkdiyi ölkə Yəməndir. Bu ölkədə bir qadın millətvəkili və bir nazir var.

Uzun illər müstəqillik mübarizəsi aparmış Əlcəzairdə heç bir sahədə qadınlara mane olmasa da, təhlükəsizlik problemi qadınların azadlığını məhdudlaşdırır.

İranda qadınların iş həyatında, siyasətdə, idmanda iştirak etmələrin qarşı çıxılmasa da, "dinin qadın lehinə yenidən şərh olunması lazımdır" deyənlər çoxdur.

Fələstinli qadınlarsa yaşadıqları zərbələr qarşısında ayaq üstə durmaq üçün mübarizə aparırlar.

Oxuma-yazma bilməyənlərin 67-faizi qadınlardır

Qadınlara qarşı zorakılığa görə ilk sırada Konqo gəlir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, təxminən 113-lə-200 milyon arasında qadın demoqrofik baxımdan itkin sayılır. Ya dünyaya gəlir-gəlməz öldürülüblər (tək günahı oğlan olmaması), ya da oğlan qardaşları və ataları ilə bərabər qida və tibbi avadanlıqlara məhrum olduqlarına görə.

Dünyada hər 3 qadından biri şiddətə məruz qalır, hər 5 qadından biri təcavüzə uğrayır, ya da təcavüzdən son anda qurtulur. Mühacirlərin 80 faizini qadınlar təşkil edir. 280 milyonluq Ərəb dünyasında hər 2 qadından biri oxuma-yazma bilmir. Ümumilikdə dünyada oxuma-yazma bilməyənlərin 67-faizi qadınlardır. Hələ də 5 qadından biri, yəni 5 milyon 732 min qadın oxuma-yazma bilmir. Kiçik yaşlı qızların böyük əksəriyyəti məktəbin yolunu tanımır belə.

Avropa ölkələrində işləyən qadınların da vəziyyəti yaxşı deyil. Orada kişilərlə müqayisədə qadınlar 17,4 faiz az qazanırlar. Avropa Birliyinin son statistikalarına görə, Avropa Birliyinə daxil olan 27 ölkədə qadınlar daha az qazanclı və mövqecə aşağı işlərdə çalışır. Üstəlik, bu qadınlar əksərən günün yarısı çalışa bilərlər, ailəvi səbəblərə görə kariyera fikirləşmirlər, ən əsası yüksək maaşlı işlərə sahib ola bilmirlər. Məlumatlara görə, qadınla kişi arasındakı ən böyük maaş fərqi 30 faizlə Estoniyada, ən az fərq İtaliyadadır.

Məsum" kişilərin zorakılıqlarının səbəbləri

Türkiyədə qadınların durumu daha vahiməlidir. İstanbul və bir neçə böyük şəhərləri ilə pərdələri bağlamağa çalışan Türkiyənin ətraf əyalətlərində 10 qadından 4-ü zorakılığa, 2-si təcavüzə məruz qalır. Qadınların 60 faizi həyat yoldaşından, 20 faizi boşandığı ərindən, 10 faizi nikahsız- birlikdə yaşadığı insan tərəfindən şiddətə və təcavüzə uğrayır. Zorakılıqla üzləşən qadınlar 12-40 yaş arsındadır. Ancaq 2-2,5 faiz 50-61 yaşında da döyülən qadına rast gəlmək olar.
Bu günlərdə Şanlıurfa vilayətində Qadın Platoformunun üzvləri "Qadınlar şiddət görməsin", "Kişi və qadın bərabərliyi" şüarları ilə yürüşə çıxıblar.

Hindistanda ailə içi şiddət ciddi bir problemə çevrilib.

"Lancet" jurnalının bu yaxınlarda yayımladığı məlumata görə, Hindistanda ildə 100 mindən çox 15-34 yaş arası gənc qadın yandırılaraq öldürülür. Araşdırmada bu ölümlərin çoxunun ailə daxilində zorakılıq zamanı baş verdiyi ortaya çıxıb. Qəribədir ki, bu qadınların çoxu həyat yoldaşları ilə anlaşmazlıqlar üzündən üzərilərinə qaz yağı tökülüb yandırılır. Sonra "Mətbəx qəzası" deyilib, üstü örtülür.

Araşdıramalara görə, ümumiyyətlə qadınların 39 faizi "yeməyi yandırma", "ərinə qarşılıq verməmək","pulu çox xərcləmək", "uşaqlara düzgün baxmamaq" və s kimi "məsum kişilərin" bildirdiyi səbəblərindən döyülür.

Bir şiddətin iki üzü

Zorakılığı qəbuletmə vəziyyətinə gəlincə, qadının təhsilli olması bəzi fərqləri ortaya qoyur. Yəni təhsili olmayan, ya da heç məktəbə getməmiş qadınların 62 faizi, təkcə orta məktəb təhsil olan qadınlarınsa 8,8 faizi döyülmə səbəblərini haqlı sayıblar. Təhsilli qadınlarsa ev və iş həyatını uzlaşdıra bilmədiklərindən şiddət görürlər.

Döyülən qadınların yarısı bu vəziyyətdən heç kimə danışa bilmədiklərini deyirlər. Qadınların 89,4 faizi şiddətin haqlı sayılacaq tərəfinin olmadığını düşünürlər.

Məsələn, bu yaxınlarda İstanbulun göbəyində 5 aylıq hamilə olan bir qadın burnu qırılmış halda xəstəxanaya yerləşdirilib. Ancaq qorxusundan ərinin döydüyünü etiraf edə bilmir. "İki uşağım var, gedəcək yerim də yoxdur", - deyib ərindən şikayətçi olmayıb.

Ölkələrində təcavüzə məruz qalıb başqa ölkələrə üz tutan qadınların da bəxti gətirmir. İngiltərədə mühacirlərə yardım qurumu sayılan Mühacir Konseyinin hesabatına görə, son iki ildə Şri-Lanka, Somali, Eritrə və Demokrotik Konqo Cümhuriyyəti və digər müharibə bölgələrindən Londona 150 qadın gəlib. 18 yaşından kiçikləri öz ölkələrindəki zorakılıq və təcavüzün əlindən qaçdıqlarını bildiriblər. Bu səbəblə həmin qadınların 20-si hamilə qalıb, bəziləri isə çarəsiz də olsa, uşağını dünyaya gətirmək məcburiyyətində qalıb. Konseyin məlumatına görə, bu qadınlar, xüsusilə də müraciətləri rədd edilənlər İngiltərədə də zorakılıqla üzləşməkdə davam edirlər.

Amerikada hər altı qadından biri ərinin yumruqlarına məruz qalır. Ayrıca müharibə bölgələrində qadınlar və uşaqlar arada qalır.

Onu da deyək ki, istər şiddət görən, istər görməyən, qadınların 92 faizi məhkəmələrin zorakılığa əl atan kişilərə cəza verilməsini istəyir.

8 martın tarixi

8 Mart 1857-ci ildə ABŞ-ın Nyu-York ştatında 40 min qadının işlədiyi fabrikdə polisin hücumu nəticəsində onlar bağlı qapılar arasında qalıb. Ardınca baş verən yanğın zamanı işçilərdən 120-si həyatını itirib. O zaman həlak olan işçilərin dəfnində 100 mindən çox kişi iştirak edib.

Bu məsələ 1910-cu ildən 1921-ci ilə qədər Danimarkanın Kopenhagen şəhərində hər il keçirilən Beynəlxalq Qadınlar toplantısında müzakirə edilib. 1857-ci ildə 8 Mart gününü ölən işçi qadınların şərəfinə Dünya Qadınlar Günü kimi qeyd olunmasını irəli sürüblər. I və II Dünya Müharibələri zamanı bəzi ölkələrdə bu bayram qadağan olunub. Anacaq 1960-cı ilin sonlarında ABŞ-da qeyd olunması ilə bütün dünyaya yayılıb. 1977-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı rəsmi olaraq 8 Martı qəbul edib.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv 191 ölkənin sadəcə 12-nin lideri qadındır.

Qərar alma mexanizmasına gəlincə, qadın idarəçilər Türkiyədə 9 faizdirsə, bu göstərici ABŞ-da 47 faiz, Rusiyada 39 faiz, Almaniyada 36 faiz, İngiltərədə 33 faiz, İtaliyada 29 faiz, Yunanıstanda 26 faizdir. Parlamentdə də qadınların durumuna gəlincə, Türkiyədə 9 faizdir. Məclisdəki qadınların 4,4-ü qadındır. Türkiyədə ildə 2 min 500 qadın ana olmaq istəyərkən həyatını itirir. İsveçdə 47 faiz, İspaniyada 36 faiz, Almaniyada 32, İngiltərədə 20, ABŞ-da 16 faiz, Yunanıstanda isə 14 faiz qadın deputatlar təşkil edir.

Bizim reallıq

Azərbaycana 1990-cı ildə deputatların 4,3 faizini qadınlar təşkil edirdisə, indi bu göstərici 11,2 faizdir. Dövlət Qulluğunda çalışanlar arasında qadınların payı 29 faiz, sahibkarlar arasında 15 faiz təşkil edir. Hazırda ölkənin hər 5 təsərrüfatının birinə qadınlar başçılıq edir.

Başqa ölkələrlə müqayisədə bizdə təhsil məcburi olduğundan təhsilsiz qızlara az rast gəlinir. Ən azı erkən ailə qursalar belə, orta təhsilli olurlar. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkədə 15 yaşından yuxarı olan hər 1000 qadından 745-i ali və tam orta təhsillidir. Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin 47 faizi, orta ixtisas məktəblərinin 69 faizi, ali məktəb tələbələrinin təxminən yarısı qızlardan ibarətdir. Hazırda aspirantların və doktorların 33 faizini, bütün elmi işçilərin 50 faizini qadınlar təşkil edir.

Qadınlar ölkə iqtisadiyyatının demək olar ki, bütün sahələrində çalışır və onların çəkisi məşğul əhalinin ümumi sayında 49,5 faizdir.

Ancaq ürək açmayan bir problemimiz var. İnsan alverinə görə ən çox qadın bizim ölkədə həbs olunur. BMT-nin narkotiklərlə və cinayətkarlaıqla məbarizə idarəsinin hesablamasına görə, Azərbaycanda insan alveri ilə məşğul olanların 86 faizi qadınlardır.

155 ölkəni əhatə edən bu hesabata görə, insan alverinin qurbanları- əsasən qadınlar və qızların 79 faizi başqa ölkələrə cinsi istismar üçün aparılır. İnsan alverinə görə məhkum olunanlar arasında qadınların kişilərə nisbətən payı Gürcüstan və Azərbaycanda 86 faiz, Ermənistanda 69 faiz, Latviyada 53 faiz, Nigeriyada 50 faiz, Fransada 32, Rusiyada 14, Moldovada isə 10 faizdir.

Patronlar da çoxdur

Yuxarıda göstərilənlər, o demək deyil ki, qadınlar bütün günü şiddətə məruz qalır. Yaddan çıxarmayaq ki, Qadınlar həm də Anadır. Cənnət də Anaların ayağı altındadır.

Həm də XX və XXI əsrdə xanımların arasında prezident, baş nazir, nazir postunu tutanlara tez-tez rast gəlinməkdədir. Böyük Britaniyanın "dəmir ledisi" Marqarit Tecceri, Türkiyənin baş naziri olmuş Tansu Çilləri, ABŞ-ın sabiq dövlət katibi olmuş Madlen Olbrayt, az əvvəl dövlət katibi postuyla vidalaşmış Kondaliza Rays, ölümündən sonra prezidenti belə ölkədə yaranmış titrəyiş sonucunda postundan istefa vermək məcburiyyətində qalmış Pakistanın sabiq baş naziri, partiya lideri Bənəzir Brutto, hazırda Almaniyanın baş naziri postunu tutan Angela Merkel, Ukraynanı silkələyən baş nazir Yuliya Timoşenko... Bu siyahını hələ çox uzatmaq olar.

Hər bir xanıma patron olmağın mutluluğunu yaşamaq arzusuyla...

Nuranə Tofiqli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 7 mart.- S.11.