"Ruhumuzun sərhədləri hara kimi gedirsə, oranı Vətən hesab edirik"

Ağalar Mirzənin ölümündən bir il keçir...

Azərbaycan tamaşaçısı onu maraqlı, orijinal televiziya verilişlərindən yaxşı tanıyırdı. Xüsusən də Güney Azərbaycanın, Dəmirqapı Dərbəndin, Borçalının folkloru, etnoqrafiyası, tarixi, incəsənəti ilə bağlı verilişlərində Bütöv Azərbaycanı sevməyə haraylayırdı. Son verilişini elə bu boz günlərdə hazırlamaq istəyirdi, yarımçıq qalmışdı.

Şairliyi, müəllimliyi vardı. Ömrünün son günləri yadımdadır. Gözlərindən dəhşətli bir nisgil sezilirdi. Ölümü də qəfil olmuşdu. Ağalar Mirzənin ölümündən ötən bir ildə xüsusən onun itirilmiş yurd yerlərimizdən hazırladığı verilişlərin dəyəri bir daha bilindi. Vətən obrazı yaratmaq çətin işdir. Ağalar Mirzənin səsində, təqdimatında doğmalıq vardı, bu səbəbdən ən qəliz mövzuda belə doğma danışa bilirdi. Milli ruhumuzun zəngin soraqları ilə bağlı dəsti-xəttinə uyğun verilişlərində həmçinin şair ruhu, ürəyi döyünürdü. Onun aqibətində bir neçə sənəti, cəhəti birləşdirmək, publisistliyi ilə yanaşı elmi fəaliyyəti də vardı. Danışardı ki, şairlik, jurnalistika və elmi fəaliyyət əslində onun üçün borcdur, bu, mənəvi borcun müxtəlif istiqamətlərdə təqdimatıdır: "Jurnalistika əslində şairliyimə bir qapı açmalıydı. Şairlik deyilənin ifadə vasitəsi mənim üçün jurnalistikadan keçirdi. Şair kimi doğulmuşam, bu, yəqinimdir".

Jurnalistikaya radionun ədəbi-bədii proqramlar redaksiyasından - "Bulaq" verilişindən başlamışdı. "Bulaq" xüsusilə o vaxtlar üçün milli yaddaşın ifadə vasitəsi idi. A.Mirzə jurnalistlik fəaliyyətini elmi fəaliyyətə yaxın bir sahə sayırdı. Özü demişkən, sonradan mövzu olaraq götürüb müdafiə etdiyi "Xaltanlı Tağının həyatı və yaradıcılığı" jurnalistikada ilk fəaliyyəti oldu: onun yaradıcılığından nümunələri toplayıb "Bulaq" proqramı üçün hazırladı, bu da sonradan elmi fəaliyyətinin əsası oldu. Yüzlərlə belə yaradıcı insanların həyatını, yaradıcılığını efir süzgəcindən keçirdi. Sonradan ömrünün müəyyən bir çağında bunların elmi sistemini, təqdimatını yaratmaq istəyi baş qaldırdı. Onun aləmində istər jurnalistika, istər alimlik, istərsə də şairliyin biri-birini tamamladığına möhkəm inanırdı.

Ağalar Mirzənin doktorluq dissertasiyasında aşıq sənətinə daha geniş yanaşma öz ifadəsini tapmışdı. Həyata gözlərini yumarkən müdafiəsinə çox az qalmışdı. Ölümündən az əvvəl söhbətləşmişdik. Yadımdadır, deyirdi: "Məsəl var ki, ağac səmtinə yıxılar. İnsan da torpağına, suyuna çəkir, doğulduğu torpağın, suyun bir ağacıdır, dağıdır. Elmi yaradıcılığımın sonrakı mərhələsi də doğulduğum Şirvan mahalının folklor mühitinin, aşıq yaradıcılığının öyrənilməsinə həsr olundu. "Şirvan aşıq mühiti" adlı doktorluq dissertasiyasını yazmağa qərar verdim. "Şirvan" geniş anlamdır, bugünkü tarixi-coğrafi ərazi konteksində çox yığcam şəkildə təqdim olunur. Amma tarixi baxımdan Şirvan - Dərbənd, Dərbənd ətrafı rayonlardan da öz gücünü götürüb, ta indiki Ağdaş da daxil olmaqla Göyçay ərazisinə kimi böyük bir Azərbaycan ərazisidir. Hətta Şəki, Qax, Zaqatala ərazisi bir mənəvi mühit kimi yaradıcılıq, etnomədəni, kulturoloji sistem baxımından Şirvanın əhatəsində olub. Tədqiqatımda təkcə Şirvan - Şamaxı, o ətrafdakı rayonlar deyil, dediyim ərazilər geniş şəkildə əhatə olunur".

Molla Qasımla Yunus Əmrə arasında müəyyən bağların olması barədə bilgilərə, rəvayətlərə, əfsanələrə diqqəti çəkən A.Mirzə deyərdi ki, təxminən 13-cü yüzildə Yunus Əmrə ilə bir vaxtda yaşayıb-yaratmış Molla Qasım Şirvaniyə aid maraqlı rəvayətlər var. Əmrənin divanında bu faktı təsdiq edən işarətlər var: "Bu faktlar təsdiq edir ki, Şirvanda aşıq şeiri təcnisi, gəraylısı, qoşması ilə Molla Qasımın timsalında var imiş. Bu, təkcə aşıq yaradıcılığını deyil, türkdilli, Həsənoğlu ilə başlayan Azərbaycan poeziyasının tarixini bir daha təsdiqləmiş olur. 13-cü yüzildə Şirvanda aşıq mühitinin olması, eyni zamanda bu mühitin 16-cı yüzildə Dərbəndə yayılması orada aşıq mühitinin olması faktını təsdiq edir"

Güney Azərbaycandakı aşıq sənətinə daha çox Şirvan aşıq mühitinin təsir etməsi ilə bağlı səslənən fikirlərə münasibətini bildirən Ağalar Mirzə deyirdi: "Bu təsir məncə, iki məsələdən qaynaqlanır. Şah İsmayılın Şirvana yürüşləri zamanı özü ilə gətirdiyi sənətçilər, musiqiçilər, aşıqlar qarşılıqlı inkişafa təkan verdi. Sonradan ötən yüzildə isə səsgücləndiricilər, audiovizual vasitələrlə aşıq sənətinin nümunələri Güneydə geniş yayıldı. Xətayi Şirvana gəlişi zamanı burada yetkin bir aşıq mühitinin olduğunu görmüşdü. Düzdür, onun gətirdiyi sənətçilər tamam başqa bir yaradıcılıq üslubunu yaymağa çalışsalar da, qarşılıqlı təsir, xüsusən də birinci tərəfin - Şirvanın təciri daha güclü olmuş, şübhəsiz, Təbriz məktəbinə də təsir göstərmişdi. Təbrizdə Şirvan aşıq üslubunun yayılması sonradan geniş spektrdə özünü göstərdi. Bu gün Təbriz ətrafı, Ərdəbil, Qaradağ və başqa mahallar ikili üslubları yaşadırlar: həm Göyçə, Miskin Abdal məskənindən gələn bir qanad ora təsir edib, həm də Şirvanın təsiri özünü göstərib. Sıralanmasına görə 4 aşıq məktəbi var - Anadolu, Şirvan, Təbriz, cavanı və ən qüdrətlisi isə Göyçə aşıq məktəbidir. Çünki yeni olan özündən əvvəlkilərdən bütün incəlikləri əxz etməklə daha əsaslı bir məktəb yaradır. Bunun da ən böyük nümayəndəsi Aşıq Ələsgərdir. Göyçə məktəbi əsasən 18-ci yüzildən sonra formalaşıb. Maraqlı bir fakt ki, tanınmış tədqiqatçı alim, professor Hüseyn İsmayılovun tədqiqatlarında bu, xüsusi araşdırılıb: Miskin Abdal övliya, böyük fikir, düşüncə adamı olub. Bu fakt hələ 16-cı yüzildə Göyçədə böyük ədəbi mühitin mövcudluğunu göstərir".

Ağalar Mirzənin publisistikasında Dərbənd mövzusu aparıcı yer tuturdu. Dərbəndin çağdaş dövrdə hansı özünəməxsus cəhətlərini qoruyub saxlaması onun jurnalistlik fəaliyyətində həmişə xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı: "1987-88-ci illərdə "Araz" adlı proqram açmışdım. O zaman verilişin təsirilə həyatını risqə qoyaraq sərhəddi keçib gələn insanlar vardı. Əslində bu, gələcək milli proqramların əsasının qoyulması demək idi. Əslində bu milli hiss, düşüncə, mücadilə "Bulaq"la başlanmışdı. 1986-cı ildə "Ozan" adlı milli proqramın redaktoru oldum. Bunlar publisistikamın qanadları idi. Həmçinin "Araz"la paralel olaraq "Karvan" proqramı yaratdım. Əslində bu, "milli mədəniyyətimizin, xalq yaddaşımızın karvanı" oldu. Azərbaycan televiziyasında "Xalq yaradıcılığı" adlı baş redaksiya yaratdım, burada onlarla veriliş xalqın yaradıcılığını əks etdirməyə həsr olunmuşdu: "Buta", "Sandıqça", "Qala", "Aşıq Pəri məclisi"... Məqsədim o idi ki, "Dərbənd", "Borçalı" adlı proqramlar açım. Bunlardan bəzilərini həyata keçirmək mümkün olmadı, amma "Dəmir qapı Dərbənd" proqramını yaratdıq. Ruhumuzun sərhədləri harayacan gedirsə, oranı Vətən hesab edirik. Üstəlik də bu, bizim təkcə ruhumuzun yox, həm də millətimizin sərhəddidir. Çünki Dərbənddə kompakt halında 150 mindən artıq soydaşımız yaşayır. Bunların maraqlarını əhatə etmək, folklorunu, dilini yaşatmaq lazım idi. "Dəmir qapı Dərbənd" verilişi çox böyük əks-səda doğurdu. Dərbəndlə bağlı proqramlarda oradakı soydaşlarımızın adət-ənənələri, bayramları və s. barədə dəfələrlə çəkilişlər olub. Deyərdim ki, Azərbaycanın bəzi bölgələrindən fərqli olaraq Dərbənddə adət-ənələrimiz daha mühafizəkar şəkildə qorunur. Görünür, assimilyasiya prosesi gedəndə insanların müqaviməti də bir o qədər artır. Biz Dərbənddəki soydaşlarımıza arxa, yaddaş olmasaq, onlar təbii olaraq əks tərəfə meyllənəcəklər".

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.-11 mart.- S.14.