Qlobal böhran dünyanı sarsıdır

Əli Məsimli: "Böhran nəticəsində Azərbaycana pul axını azalacaq, keyfiyyətsiz mal axını isə çoxalacaq"

Dünya ölkələri qlobal iqtisadi böhranın təsirlərini aradan qaldırmaq üçün müxtəlif istiqamətlərdə səylər göstərirlər. Amma ən yaxşı halda böhranın 2010-cu ilin sonu, 2011-ci ilin əvvəlindən tez başa çatmayacağını düşünənlər əksəriyyət təşkil edir. Daha bədbin fikirləşənlər də yetərincədir.

Bəs Azərbaycan bu böhranın təsirlərinə nə dərəcədə məruz qalıb? Hansı addımların atılması zəruridir?

Milli Məclisin İqtisadi siyasət məsələləri daimi komissiyasının üzvü Əli Məsimli hesab edir ki, Azərbaycan azsaylı ölkələrdən biridir ki, böhran nəticəsində iqtisadiyyatı dağılmayıb, hələ də böhranın təsirinə duruş gətirə bilir. 2008-ci ilin iqtisadi göstəriciləri əvvəlcədən müəyyənləşdirilən proqnozlara uyğun gəlməsə də, hökumət demək olar ki, bütün sosial öhdəliklərini yerinə yetirib. Həm də bu cür böhranlar zamanı nəticələr itirilən pullarla hesablanır. Burada söhbət böyük şirkətlərin, bankların itkilərindən gedir. Budəfəki böhran zamanı ən böyük itki inam itkisidir. Böhran başlayandan sonra bir çox ölkələrdə inam itib və sosial xarakterli narazılıqlar siyasi xarakterli narazılıqlara gətirib çıxardı. Nəticədə vətəndaşlarla hökumətlər arasında toqquşmalar yaranıb. Amma Azərbaycanda bu mənfi proseslər yaşanmır. Hökumət kifayət qədər böyük həcmli təhlükəsizlik yastığından istifadə edərək uğurlu manevrlər edir. Azərbaycanın xarici borclarının az olması da böhran dövründə bizə yardımçı olur. Digər üstünlüyümüz Azərbaycanın maliyyə bazarının dünya maliyyə bazarlarına inteqrasiya etməməsidir. Obyektivlik naminə hökumətin, xüsusilə də Milli Bankın böhran dövründəki siyasəti dəstəklənməlidir. Milli Bank kifayət qədər mühafizəkar siyasət yürütməklə Azərbaycan iqtisadiyyatını dağıntılardan sığortalayır. Bununla belə, iqtisadçı dedi ki, böhran Azərbaycanın iqtisadi göstəricilərinə təsir edib. 2007-ci ilin sonlarında parlamentdə təsdiqlənən proqnozlarla 2008-ci ilin iqtisadi göstəricilərini tutuşdurmaqla bunu görmək olar. İlin əvvəlində Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 21 faizlik artımı proqnozlaşdırılıb. Amma ÜDM-in artımı böhranla əlaqədar cəmi 11 faiz olub. Bu o deməkdir ki, böhran səbəbilə proqnoz göstəricilərini yerinə yetirməməklə ən azı 3-3,6 milyard dollar əlavə vəsait itirdik. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanın neft sənayesinin təxminən 85 faizi dünya iqtisadiyyatıyla sıx inteqrasiyadadır. Müxtəlif hesablamalara görə, neftin 1 barelinin qiymətinin 1 dollar ucuzlaşması nəticəsində Azərbaycanın gəlirləri 220-250 milyon azalır. Keçən il elə günlər olub ki, böhran nəticəsində 50 milyon dollar itirmişik. Böhran keçən il bizim sənayemizə də təsir göstərib. İlin əvvəlində biz sənayedə 27 faizlik artım proqnozlaşdırılsa da, ilin sonunda sənayedə cəmi 7 faizlik artım qeydə alınıb. Böhran keçən il Azərbaycanda nəzərdə tutulan əməkhaqqı artımı üzrə proqnozların yerinə yetirilməsinə də mənfi təsir göstərib. Düzdür, keçən il əməkhaqları artıb. Amma böhranla əlaqədar hər bir əməkhaqqı alan şəxsin artımı nəzərdə tutulandan təxminən 12 manat az olub. O cümlədən böhran nəticəsində Azərbaycana valyuta axınının sürəti də azalıb. Bu isə dünyadakı maliyyə böhranının Azərbaycana göstərdiyi təsirlərdən biridir. Əli Məsimlinin fikrincə, bu il böhran nəticəsində Azərbaycana pul axını azalacaq, keyfiyyətsiz mal axını isə çoxalacaq. Xüsusilə də ölkəyə xeyli sayda keyfiyyətsiz ərzaq məhsullarının gətiriləcəyi proqnozlaşdırılır. Bunun nəticəsində Azərbaycan keyfiyyətsiz malların satış poliqonuna çevrilə bilər. Ona görə də yerli istehsal stimullaşdırılmalıdır. Xüsusilə də kənd təsərrüfatı inkişaf etdirilməlidir. Çünki bu sahədəki göstəricilərimiz o qədər də ürəkaçan deyil. Hazırda Azərbaycanda adambaşına ayda cəmi 5 manatlıq ərzaq məhsulu istehsal olunur. Bu da çox azdır. Bundan əlavə, hökumət bank sisteminin sağlamlığının təmin edilməsinə diqqəti artırmalıdır. Hökumət böhranın sadə vətəndaşlara təsirini də minimuma endirməlidir. Əli Məsimli hökumətin antiböhran tədbirlər paketinin hazırlanmasını sürətləndirməsini də zəruri sayır. Son illər bizim quşçuluq sənayemizin xeyli inkişaf etdiyinə diqqət çəkən millət vəkili xatırlatdı ki, bir neçə il əvvəl Azərbaycan quşçuluq məhsullarının əksəriyyətini xaricdən alıb. Nəticədə ölkəyə keyfiyyətsiz quşçuluq məhsulları gətirilirdi. Bir neçə ildir ki, bunun qarşısı alınıb, çünki ölkənin quşçuluq sənayesi xeyli inkişaf edib. İnkişaf o səviyyədə olub ki, yerli broyler fabriklərinin malları xarici şirkətlərin məhsullarını Azərbaycan bazarından sıxışdırıb çıxara bildilər. Bu gün ölkənin tələbatının 70 faizindən çoxu yerli quşçuluq fabriklərinin məhsulları hesabına təmin olunur. Əgər hökumət bu sahəyə dəstəyi bir qədər də artırsa, biz nəinki öz tələbətımızı tamamilə ödəyə bilərik, hətta xaricə də quşçuluq məhsullarını ixrac edərik. Buna görə də hökumət böhran dövründə bu cür perspektivli sahələri köməksiz buraxmamalıdır. Göstəriləcək yardım da gecikməməlidir. Xüsusilə də ölkəyə xaricdən ərzaq gətirən şirkətlərlə rəqabətə girə biləcək məhsul istehsal edən sahibkarlara dəstək artırılmalıdır.

Yeri gəlmişkən, böhranın gətirdiyi bəlalardan biri milli valyutaların devalvasiyası ilə bağlıdır. Bəzi iqtisadçılar Azərbaycan manatının da gec-tez devalivasiya olunacağını proqnozlaşdırırlar. Amma Milli Bank hökumətin bu addımı atmayacağını vəd edir. Əli Məsimlinin müşahidələrinə görə, Azərbaycan artıq manatın daha liberal idarə olunması kursuna keçib. Məsələn, keçən il manat dollara nisbətən 5 faiz, avroya nisbətən isə 9 faiz möhkəmlənib. Əslində bu, bizə o qədər də sərf etmirdi. Çünki milli valyutanın möhkəmlənməsi yerli istehsalçıların ziyanınadır. Bu prosesin bir neçə il davam etməsi bizim yerli istehsalı iflic edə bilərdi. Amma bu ildən Milli Bank manatın daha liberal idarə olunmasına keçib. İlin əvvəlindən başlayaraq manat dollara nisbətən cüzi də olsa ucuzlaşır. İlin ilk aylarında manatın dollara nisbətən ucuzlaşması 0,5 faiz təşkil edib. Bunun özü elə devalivasiyadır. Amma hökumət bu siyasəti çox ağıllı və ehtiyatla həyata keçirir. Bu siyasəti dəstəkləyən Əli Məsimli düşünür ki, hökumətin bu siyasəti milli iqtisadiyyatın dirçəlməsinə, ixracın dəstəklənməsinə, qeyri-neft sektorunda fəallığın artmasına gətirib çıxaracaq. O düşünür ki, manatın il ərzində təxminən 1 faiz ucuzlaşması Azərbaycanın xeyrinə olacaq.

Rəvan Məmmədli

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 31 mart.- S.5.