15 may - Beynəlxalq Ailə Günüdür

Azərbaycanda ailəçiliyin qədim ənənələri olsa da, kənar təsirlərə məruz qalır

Nədən türk üçün ailə bunca dəyərlidir? Nədən çağdaş dünyanın əsas hədəflərindən biri ailədir? Çünki insanın həyat, dünya, özü haqqındakı bütün gözəl düşüncələri ailə quruculuğunda gerçəkliyini tapır. Güclü ailəçilik millətin və dövlətçiliyin təsdiqi, əbədi yaşarılığıdır. Ailə hər şeydən əvvəl millətin özünütəsdiqinin başlanğıcı hesab edilə bilər. Azərbaycanda ailəçiliyin qədim ənənələri mövcuddur. Tarixən ölkəmizdə ailə ənənələri hədsiz möhkəm, davamlı olub. Zamanlar dəyişib, ancaq həmin ənənələr bu gün də demək olar, dəyişməz olaraq qalır. Amma son 20 il ərzində azərbaycanlıların ailə həyatında ciddi problemlər müşahidə edilməkdədir. Dünyanın bir tərəfində baş verən hadisə az sonra o biri tərəfində insanlarda reaksiya doğurur. Bunun zərbəsi isə ilk növbədə ailələrə, həmin ailələrdə böyüyən uşaqlara dəyir. Sözügedən məsələ gənc ailələrin ömründə daha ağrılı izlər yaradır. Zamanın bütün dəyişkənliyinə, ziqzaqlarına davam gətirmək, ailəni qorumaq, milliliyin tələblərinə daim əməl etmək son dərəcə çətin məsələdir. Müxtəlif yönlü informasiyalar ailələrdə stresslərə də səbəb olur.

Cəmiyyətdəki sosial-iqtisadi müxtəliflik

Gənc ər-arvad nə qədər güclü olmalıdırlar ki, belə hallar onlara qətiyyən təsir edə bilməsin. Cəmiyyətdəki sosial-iqtisadi müxtəliflik o cəmiyyətin özəyi olan ailələrdə problemlər yaradır. Gənc ailələrin bir qrupu var ki, onların valideyn sarıdan təminatı yüksəkdir, eləsi də var, təminat orta həddədir. Bir qrup ailələrin cəmiyyətdə xüsusi qabiliyyəti və xüsusi mövqeyi olmadığından daha çox maddi problemlərlə qarşılaşırlar. Cəmiyyətdə bu gün belə ailələr üstünlük təşkil edir. Yüksək təminatlı ailələrin də problemləri var: belələrinin problemləri iqtisadi məsələlər deyil. Yeni yaranan ailələrin anlaşa bilməməsi, xarakterlərində bir çox hallarda uyğunluğun olmaması bu qəbildəndir. Amma elə imkanlı ailələr də var, bu cür psixoloji problemlər müşahidə olunmur. Yüksək təminatlı ailədən olan xanım özünü yeni ailədə də istədiyi kimi aparır.

Sırf fizioloji faktorların bugünkü gənc ailələrin ömründə yaratdığı problemlər haqqında da danışmaq gərəkdir. Bunun kökü isə ondan irəli gəlir ki, valideynlər övladlarındakı fizioloji çatışmazlıqları daha çox gizlətməyə meyl edirlər. Uşaq beləcə böyüyür. Belə məsələlərin üstü evlilikdən sonra təbii ki, açılır, gənc ailələrin dağılmasına səbəb olur.

Azərbaycanda bu gün qan qohumları arasında nigahlar geniş yayılıb. Ölkədə geniş yayılmış qan xəstəliklərindən biri də talassemiyadır. Gen daşıyıcılarının belə çox olması onların biri-birilə evlənməsi ehtimalını artırır, xəstəliyin yayılmasına səbəb olur. Nəticə budur ki, ailələrdə xəstə uşaq doğulması ehtimalı artır. Bəzi ölkələrdə qan qohumlu nikahlara dövlət icazə vermir. Problemin qarşısını ancaq maarifləndirmə yolu ilə almaq olar. Azərbaycanda tibbi maarifləndirmə hələ istənilən səviyyədə deyil. Bu gün gənc ailələrdə çoxuşaqlılıq dəb deyil. İndi gənc evlənənlər 1, uzaqbaşı 2 uşaqla kifayətlənirlər. Hətta bəzi təzə evlənənlər fikirləşirlər ki, maddi şəraitləri düzələndən sonra uşaq barədə qənaətə gəlmək olar. Ginekoloq Arzu Məhərrəmova hesab edir ki, dalbadal davam edən doğuşlar qadınlarda müxtəlif mənfi dəyişikliklər əmələ gətirir, vitamin çatışmazlığı, qanazlığı yaranır: "Mən şəxsən 1-2 uşağın əleyhinəm. 3-4, 5-6 sağlam uşağı dünyaya gətirib tərbiyə etməyin ölkəmiz üçün də mühüm əhəmiyyəti var. Hazırda plansız şəkildə nəsli artırmağa lüzum yoxdur".

Professor Nadir İsmayılovun fikrincə, Azərbaycanda ailəçilik ənənələri başqa millətlərlə müqayisədə güclüdür. Gənc ailələrin təməlinin möhkəm olması valideynlərdən çox asılıdır: "Biz uşağı körpəykən əzizləyirik. Yaxşı haldır ki, bu qayğı uşaq nəinki böyüyəndə, hətta ailə qurandan sonra da səngimir, əksinə, daha da artır. Hər bir evlənmək istəyən gənc kişi ailə quracağı halda böyük məsuliyyət daşıyacağını yaxşı dərk etməlidir".

Təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda evlənənlərə cehiz verilməsi problemi valideynlərin öz boğazlarına keçirdikləri "ilgək"dir. Dəbdəbəli toylar edilir, ailələr borca girməli olur, nəticədə bu yükün böyük bir ağırlığı istər-istəməz gənc evlənənlərin çiyninə düşmüş olur. Bu, qanadları hədsiz kövrək olan gənc ailələrin problemlərini daha da artırır, ailədə qovğaların, qalmaqalların, dedi-qoduların yaranmasının əsasını qoyur.

Ailəçilik problemlərinə münasibətdə ziddiyyətlər

Ailə ta qədimdən türklərin həyatında əhəmiyyətli yer tutub. Ailəçilik insanın cəmiyyətçilikdən fərqlənməsinin sübutudur. Əgər ailə olmasaydı, o zaman insanın indiki səviyyəsi də olmayacaqdı. Amma təəssüf ki, hazırda Azərbaycanda yeni ictimai münasibətlərin formalaşması fonunda ailəçilik ənənələrinə ziyan dəyməkdədir. Sosioloq-alim Əhməd Qəşəmoğlunun fikrincə, bu gün Azərbaycanda ailə problemlərinə yanaşmaq məsələlərində kifayət qədər problemlər, hətta yanlışlıqlar mövcuddur: "Məhz sözügedən yanlışlıq baxımından Azərbaycanda ailəçilik problemlərinə münasibətdə ziddiyyətlər mövcuddur. İlk baxışda gender mövzusu cəlbedici görünür. Burada əsas məsələ bütün instansiyalarda kişilərlə yanaşı qadınların hüquq bərabərliyinin təmin edilməsidir. BMT səviyyəsində belə qadın-kişi münasibətləri məsələsində bərabərlik xüsusi şəkildə qeyd edilib. Məlumdur ki, Şərq ailəçiliyi hər mənada özünəməxsusluğa malikdir. Gender məsələsi Qərb ailəçiliyinin xüsusiyyətlərini Şərq ailəçiliyinin daxilinə yeridilməsinə əsaslanır. Əslində bu gün dünyada ailəçiliyin qorunması yönündə bir əsas məsələ diqqət mərkəzində durmalıdır. Yəni necə etməli ki, ailələrdəki harmonik hal heç vaxt pozulmasın. Amma əksinə, olduqca süni şəkildə ailədə qadın-kişi hüquqlarının bərabərliyi məsələsi pafoslu şəkildə qabardılır; çox zaman isə bu hüquq bərabərliyinin nədən ibarət olması bilinmir, müəyyən məqamlarda mücərrədlik daha çox qabarır. O fikirdə deyiləm ki, Azərbaycan ailəsində problemlər yoxdur. Belə problemlər var, özü də kifayət qədərdir. Amma mən bu məsələlərdə Qərbin metedologiyalarına əsaslanmağın əleyhinəyəm. Şərqdə ta qədimdən cəmiyyət ailə prinsipləri üzərində qurulub. Amma Qərbdə hazırda liberalizm yönü daha çox qabarmaqdadır, burada əsas xətt cəmiyyəti fərd üzərində görməkdən ibarətdir. Əgər cəmiyyət fərddən ibarət görünür, bilinirsə, o zaman ailə avtomatik olaraq arxa plana keçir. Azərbaycan daim Qərb dünyasına, Avropaya inteqrasiya olunur, gecə-gündüz telekanallarda Qərb dünyasının əhvalını, psixologiyasını açan, tamaşaçıya çatdıran verilişlər, kinoseriallar, musiqilər, ümumiyyətlə, dünyagörüşləri nümayiş etdirilir".

Qərbdə ailəsizlik fəlakəti

Əhməd Qəşəmoğlunun fikrincə, bu gün Qərbdə ailəsizlik fəlakəti mövcuddur. Qərb ümumiyyətlə, həyatın bir çox sahələrində öz iflasını gördüyü dərəcədə bunu xilas kimi Şərqə təqdim edir: "Qərb ailəsizlik fəlakətindən doğan Qərb baxışını Şərqə təqdim edir. Bu gün Qərb liberalist dəyərləri ardıcıl şəkildə bizə təqdim edir. Biz ideoloji cəhətdən müxtəlif dünya baxışları ilə üz-üzə, göz-gözə durmuşuq. Bir tərəfdən də ideoloji problemlər ailəni dağıdır. Bu gün Azərbaycan ailəsi maddi və mənəvi problemlərin əlində qalıb. Həmçinin o, qloballaşma problemi ilə üz-üzədir, məhz bu problemlərin çoxluğu onu hətta çaşdırır. Qərb dünyasında qadının kişiyə, eləcə də atanın anaya, övladın valideynlərə münasibəti elə səviyyədədir ki, bu, bir şərqlinin qəbul etdiyi çərçivədə deyil. Amma əslində Azərbaycanın ailə modelini bütün dünyada təbliğ etmək lazım idi. Azərbaycan ailəsi sadəcə iki-üç nəfərin ittifaqı demək deyil. 20-30 il qabaqkı azərbaycanlı ailəsi dedikdə ailə və və ətrafı-ata-ana, qaynata-qaynana, çoxsaylı qohumlar, ən başlıcası isə çoxlu uşaqlar göz özünə gəlirdi. Bu insanlar arasında olan doğmalıq telləri o zaman indikindən çox güclü idi. Vaxtilə hesablamışdım, bir ailə ətrafında 150-200-ə qədər doğma insanlar olurdu. Məhz bu qədər insan demək olar, bir ocaqdan qaynaqlanır, bunun istisi isə hər tərəfə yayılırdı. Şübhəsiz ki, Azərbaycanda belə ailələr az olmayıb, indi də var. O zamanlar insanlar indikindən daha çox daim bir-birilərinin qayğıları ilə yaşayırdılar, həyanlıq, doğmalıq indikindən qat-qat artıq idi".

Azərbaycan ailəçiliyinin təməli, ənənələri nə qədər gözəl, qədim olsa da, digər tərəfdən etiraf edək, həmişə bu və digər məsələlərdə daha çox bədiyyata, yəni sözə güc vermişik. Tariximizin bütün çağlarında Azərbaycan ailəsinin problemləri olub. Tarixən türk ailəçiliyinin özünəməxsusluğuna çox zərbə dəydi. Sovet dövründə kolxozlaşma, sovxozlaşma, həmçinin sənayeləşmə prosesində Azərbaycan ailəsi yenə də əzəli ahəngindən ayrı salındı: işə tələsən ana balasını tələsik öpdü. Ata bütün ömrünü işə sərf etdi. Nəticədə ailə teli çox hallarda bu gərginliklərə davam gətirmədi...

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 15 may.- S.14.