Cümhuriyyət qurucularına soyuq münasibət aradan qalxmayıb

Vaqif Abışov: "Daşlar göyərib, ancaq cümhuriyyət qurucularına abidə ucaldılması reallaşmayıb"

Mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 91-ci ildönümü, Respublika Günüdür. Ancaq təəssüf ki, indiyədək cümhuriyyət qurucularının adlarının əbədiləşdirilməsi istiqamətində lazım olan addımlar atılmayıb. Demək olar ki, hər il Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə, Bakının işğaldan azad olunmasında müstəsna xidmətləri olan Nuru Paşaya paytaxtda heykəl qoyulması ilə bağlı vədlər verilir, ancaq bu günədək verilmiş vədlər gerçəkləşməyib. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Bakıxanov adına Tarix İnsitutunun əməkdaşı Vaqif Abışov deyir ki, cümhuriyyət qurucuları zamanında hamımız üçün örnək ola biləcək fəaliyyət göstəriblər və onların adının əbədiləşdirilməsi istiqamətində gərəkli addımların atılmaması utancvericidir:

"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və fəaliyyəti, ümumiyyətlə, o dövr Azərbaycan tarixinin ən şanlı və şərəfli səhifələrindən biridir. Həmin dövrdə çox çətin ictimai-siyasi şərait mövcud idi. Rusun, erməninin, farsın gözü Azərbaycan adlı yağlı tikəyə dikilmişdi, onlar bu ərazini ələ keçirib, burada yaşayanları qırmaq, deportasiya etmək arzusunda idilər. Məhz bu çətin dövrdə bütün çətinliklərə sinə gərən, özlərini güllə qabağına verən Azərbaycan oğulları meydana çıxdı. İri torpaq sahibləri, böyük imkana malik şəxslər vardı ki, qazandıqlarını xalqın yolunda xərcləyir, bununla fəxr edirdilər. Çətinliklərə, problemlərə baxmayaraq onlar öz yollarından dönmədilər. Ümumiyyətlə, 1918-ci il mayın 28-də "İstiqlal bəyannaməsi" ilə Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi böyük hadisə idi. Yada salaq ki, mayın 26-da Gürcüstan, bundan sonra isə Ermənistan müstəqilliyini elan etmişdi. Əgər cümhuriyyət qurucuları olmasaydı, Azərbaycan torpaqları qonşu dövlətlər arasında bölünəcəkdi. Hətta cümhuriyyətin 23 aylıq fəaliyyətini nəzərə almasaq belə, təkcə cümhuriyyətin elan edilməsinin özünü böyük hadisə kimi qiymətləndirə bilərik. Ancaq faktdır ki, 23 aylıq müddət ərzində cümhuriyyət qurucuları Azərbaycan üçün böyük işlər görüblər. O da faktdır ki, müstəqil Azərbaycan Respublikasının atributları həmin dövrdən qalmadır. Bütün parametrləri nəzərə alsaq müşahidə edərik ki, bu şəxslər nə qədər böyük işlər görüblər. Rusiyanın, İngiltərənin, ABŞ-ın maraqları Azərbaycanda toqquşurdu və həmin dövrdə sadalanan işləri görmək o qədər də asan başa gəlmirdi. Çox çətin bir məqamda düzgün siyasi xətt götürmək, doğru, düzgün analizlər vermək, baş verənlərdən vaxtında nəticə çıxarmaq hər adamın işi deyildi. Cümhuriyyəti, onun yaradıcılarını yaddan çıxarmaq olmaz. Təəssüf ki, biz indi cümhuriyyət qurucularına lazım olan diqqəti görmürük. Bir çox şəxslər, dövlət qurumları bu məsələlərə barmaqarası baxırlar. Şəhərin bir neçə görkəmli yerində cümhuriyyətin qurucularına abidə qoyulması ilə bağlı dəfələrlə vədlər verilib. Daşların üzərinə abidə qoyulacağıyla bağlı qeydlər həkk edilib. Ancaq sonradan hər şey yaddan çıxıb. Daşlar göyərib, ancaq abidənin ucaldılması reallaşmayıb. Sanki cümhuriyyət qurucularına qarşı bir ögeylik var. Bu insanları tanıtmağın nə ziyanı var ki? Əksinə bunun Azərbaycana çox böyük xeyri olar. Çünki Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni, Fətəli xan Xoyskini, Nəsib bəy Yusifbəylini, Ceyhun Hacıbəylini tək Azərbaycanda yox, bütün dünyada tanıyırlar. Bu şəxsləri tanıyan dövlətlərdə isə istər-istəməz belə bir fikir formalaşır ki, bunlar niyə öz tarixlərinə bu qədər biganə yanaşırlar?"

Vaqif Abışov ziyalıların bu məsələni qaldırmalı olduğunu, onların indiki mövqeyinin qanedici olmadığını da bildirdi:

"Qarşıdan cümhuriyyətin elan edilməsinin növbəti ildönümü gəlir və abidə qoyulması məsələsi gündəmə gətirilməlidir. Pəncərədən çölə baxsaq görərik ki, uçub-dağılmış bir park qısa müddət ərzində yüksək səviyyədə təmir edilir. Gözəl şəkildə bərpa olunaraq ictimaiyyətin ixtiyarına verilir. Eləcə də cümhuriyyətlə, onun qurucuları ilə bağlı abidəni qısa müddət ərzində ərsəyə gətirmək mümkündür. Bu məsələnin reallaşmamasının məsuliyyəti isə birbaşa hökumətin üzərinə düşür. Bu gün Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə yalnız Novxanıda abidə qoyulub ki, bu yetərli sayıla bilməz. İnsanların heç çoxu bilmir ki, orada Məhəmməd Əminin abidəsi var. 15 ildir Bakı Dövlət Universitetinin həyətindəki kiçik bir qara daşa yazılıb ki, burada Məhəmməd Əminə abidə qoyulacaq, ancaq indiyə qədər bir xəbər yoxdur. Bütün bunlar cümhuriyyət qurucularına hörmətsizlikdir. Cümhuriyyət dövrünün bayrağı altından keçir, onun himnini səsləndiririksə, bu dövləti quranlara da hörmətlə yanaşmaq borcumuzdur. Kiçik və dar, çox adamın tanımadığı bir yerdə "İstiqlal bəyannaməsini" imzalayanlarla bağlı balaca bir adibə qoyulub. Ancaq orada da Məhəmməd Əminin adı yoxdur. Təəssüf ki, ziyalıların böyük əksəriyyətinin bu məsələylə bağlı mövqeyi qanedici deyil. Çoxları deyir ki, səsimi qaldırsam, birdən işdən çıxararlar, maaşımı kəsərlər və s. İndiki ziyalıların çoxuna "cib ziyalısı" demək lazımdır. Bu insanlar daha çox özü və ailəsi üçün çalışır. Amma baxın görək, Məhəmməd Əmin özü və ailəsi üçün çalışdımı? Nəinki Məhəmməd Əmin, eləcə də digər cümhuriyyət qurucuları üçün ailə Vətəndən öndə deyildi. Eyni zamanda onlar fikirləşirdilər ki, Vətən olmasa ailə də olmayacaq. Onların davası kreslo davası yox, Azərbaycan davası idi. Tək-tək ziyalılar var ki, öz sözlərini mətbu orqanlar vasitəsilə deyirlər, ancaq bundan artığına gücləri çatmır".

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 20 may.- S.9.