"Bir gün həqiqət parlayacaq"

M.Ə.Rəsulzadə: "...Qalibiyyət günəşi qızıl istibdad zülmü altında inləyən əziz vətənimizdə yenidən doğacaq. Buna qətiyyən şübhə etməyin"

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu 23 ay ərzində gördüyü işlər həmişə xatırlanacaq. Xüsusən o dövrdə Rusiya imperiyasının caynağından qurtulub çıxmış Quzey Azərbaycanda milli dövlət quruculuğunu həyata keçirmək olduqca müşkül məsələ idi. Professor Qüdrət Əbdülsəlimzadə Cümhuriyyətin xalqımızın tarixi taleyindəki rolunu belə dəyərləndirir: "Sivil dövlətçilik prinsiplərinə və atributlarına -çoxpartiyalı parlamentə, peşəkar siyasətçi və peşəkarlardan ibarət hökumətə, orduya, milli valyutaya, himnə, üçrəngli bayrağa, gerbə malik Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması Azərbaycanın keçdiyi əzablı yolların, sərt dönüşlərin, ziddiyyətli, ictimai-siyasi, iqtisadi-sosial, mədəni-mənəvi inkişaf prosesinin şərəfli yekunu oldu. Millətlərin özünüdərk və oyanışı prosesi əvvəlki nəsillərin maarifçilik ideyaları, yeniləşmək arzuları, mübarizlik çağırışları, insan hüquqlarına, onun ləyaqətinə hörmət göstərilməsi təməlində formalaşır. 19-cu yüzildən başlanan mürəkkəb ictimai proseslərin gedişi Azərbaycan cəmiyyətində zamanın tələblərinə uyğun köklü dəyişiklikləri tarixi zərurət kimi irəli sürmüşdü. Xüsusilə 19-cu yüzilin sonu, 20-ci yüzilin əvvəllərində bütövlükdə beynəlxalq aləmdə, çar Rusiyası daxilində, müxtəlif maraqların toqquşduğu Qafqaz bölgəsində ciddi maneələrə baxmayaraq dünyanın siyasi xəritəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyətinin meydana çıxması, habelə tanınması təkcə xalqımızın yox, Türk Dünyasının tarixi zəfəri idi. Cümhuriyyətin yaradılmasında misilsiz xidmətləri olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fətəli xan Xoyski, Həsən bəy Ağayev, Nəsib bəy Usubbəyov, Mehdi bəy Hacınski, Məmməd Yusif Cəfərov, Xudadat bəy Rəfibəyov, Əkbər ağa Şeyxülislamov, Teymur bəy Makinski, Səməd bəy Mehmandarov, Əliağa Şıxlinski, Sultan Məcid Qənizadə, Xəlil bəy Xasməmmədov, Şəfi bəy Rüstəmbəyov kimi kişilərin xidmətləri sayəsində "işıqlı ulduza" bənzətdikləri və "bir daha enməyəcəyinə inandıqları" "Millətin hüquqi, İstiqlalı, Hürriyyəti" amallı yeni quruluşun siyasi-mənəvi varisi olmaq böyük şərəfdir.

Babalarımızın bünövrəsini qoyduqları işi, arzularını başa çatdırmalıyıq. O çətin şəraitdə hansı işlərisə yerinə yetirməmək, başa çatdırmamaq halları olub. Biz daxili-xarici müqavimətlərə sinə gərən, Azərbaycanı müstəqil dövlət kimi beynəlxalq aləmdə tanıdan, iqtisadi-sosial sahədə mühüm tədbirləri həyata keçirən, son nəfəslərinə qədər sözün əsil mənasında azadlıq uğrunda şəhid ömrü yaşamış kişilərin guya nəyisə düzgün etmədikləri, yaxud bacarmadıqları haqqında mücərrəd mülahizədər də yürüdürük. Bir anlıq o mürəkkəb, ziddiyyətli günlərə qayıdaraq siyasətin imkanı gerçəkliyə çevirmək bacarığı - sənəti olduğunu, habelə hökmən müəyyən güzəştlər müstəvisində gerçəkləşməsi zəruriliyini nəzərə alsaq, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin sözləri nə qədər aktual səslənir: "Zaman ağır, gedəcəyimiz yol çox tikanlı və əngəllidir. İrəlidə bir çox müşkülat və maneələri dəxi nəzərə almalıyıq. Dumanlı yollar keçmək və son məqsədə çatmaq üçün bir çox fədakarlıq etməli, səbat göstərilməlidir". Çətin şəraitdə Cümhuriyyətin iqtisadi siyasətinin cari və perspektiv konturları, onun lideri M.Ə.Rəsulzadənin "Fikri, milli və siyasi istiqlalın kökü - istiqlaldır" ideyası əsasında formalaşmışdı. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Əsrimizin Səyavuşu" əsərində hər bir yeni hakimiyyət üçün aktual əhəmiyyət daşıyan mülkiyyət, torpaq, əmlak məsələlərinə dair hökumətin təkamül xarakterli demokratik dəyişikliklər yolu ilə irəliləmək siyasətini aydınlaşdıraraq yazırdı ki, əsas məqsəd cəmiyyətin bütün vətəndaşlarının bərabər yaşamaq hüququ əsasında qurulması idi: "Burada bir sinif digər sinfə hakim deyildi. İnsan nə varına görə varlı, nə də yoxsulluğuna görə haqsız sayılırdı... Azərbaycan zehniyyətincə, dünyanın əvvəlindən bəri insanların yaşayış və iqtisadiyyatında qarşılaşdıqları ədalətsizliyi birdən-birə ortadan qaldırmaq, inqilabçı bir zərbə ilə mülkiyyəti və bununla bağlı insanlar arasında ortaya çıxan səfaləti aradan götürmək mümkün deyildi. Bundan anarxiya, daha çox səfalət çıxar və iç qarışıqlıqlardan başqa ayrı bir nəticə alına bilməzdi". Nisbətən qısa bir tarixi dövr ərzində AXC-nin dünyanın müxtəlif qitələrində yerləşən 23 dövləti tərəfindən tanınması faktı onun və liderlərinini beynəlxalq aləmdəki nüfuzunu təsdiq edir".

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bolşevik Rusiyası tərəfindən işğalından sonra M.Ə.Rəsulzadə Azərbaycanda həbs edilərək Moskvaya aparıldı. Bir müddətdən sonra o, xaricə mühacirət etməyə müvəffəq oldu. Mühacirət dövrü ərzində M.Ə.Rəsulzadə daim Azərbaycanın azadlığı, onun sovet əsarətindən xilas olması uğrunda mübarizə apardı. Onun 1953-cü il mayın 28-də "Amerikanın səsi" radiosu ilə Azərbaycan xalqına müraciəti çox diqqətçəkəndir. Məlumdur ki, həmin ilin martında artıq Stalin ölmüşdü, onun yaratdığı xof hələ də yaşayırdı. Az sonra Xruşşov adlı birisi meydana çıxacaq, Stalinin xofunu yıxacaqdı. M.Ə.Rəsulzadəni qayğılandıran isə belə bir məqamda xalqın daxilən köklənməsi, ayılması istəyi idi. Bu mənada o, Cümhuriyyətin qurulmasının elan edildiyi 28 Mayda xalqa müraciət edərək onun tarixi qəhrəmanlıqlarla dolu keçmişini xatırladır. Qeyd edir ki, yüz il sürən çar əsarətindən sonra bundan 35 il əvvəl (1918-ci ildə - E.Q.) Azərbaycan Milli Şurası Azərbaycan Cmhuriyyətinin istiqlalını bütün dünyaya elan etdi. O, "istiqlal uğrunda yapılan tarixi savaşların ən qanlısının" 19-cu yüzilin əvvəllərində Rusiya imperiyasına qarşı aparıldığını bildirir: "Cavad xanın 1804-cü ildə Gəncədəki şanlı qəzası dillərdə dastandır. "Ölmək var, dönmək yoxdur". Bu, həqiqi vətənpərvərlərin tətbiq etdikləri ən müqəddəs bir şüardır. İstiqlal elanından keçən az bir vaxtda Milli Azərbaycan hökuməti məmləkətdə çox işlər gördü. Yüz ildən bəri hərbi xidmətdən məhrum edilən Azərbaycanda bir ordu, çarlıq zamanında dövlət idarələrinə yaxın buraxılmayan azərbaycanlılardan zabit və ictimai asayiş qüvvələri yaratdı. Sosial sahədə əsaslı islahata girişdi. Kəndlilərə torpaq vermək üçün qanunlar hazırladı. Fəhlələrin hüquqlarını qorumaq üçün tədbirlər gördü. Xalq az zamanda oxumağa başladı. Türk dili dövlətin rəsmi dili elan edildi. Orta və ali məktəblər açıldı". M.Ə.Rəsulzadə soydaşlarımıza müraciətində daha sonra bir məqamı xatırladır ki, Stalin dönəmindən fərqli olaraq Cümhuriyyət dövründə Azərbaycanda tam bir azadlıq var idi: "O zaman indi Sovet zamanında olduğu kimi terror deyilən şeydən heç bir əsər yox idi. Hər yerdə əmin-amanlıq vardı. Vətənin qapıları indi olduğu kimi bütün dünyaya qapalı deyildi. Hər azərbaycanlı istədiyi zaman hara istərsə gedərdi. Az vaxtda bir çox böyük dövlətlər istiqlalımızı tanıdılar. 1920-ci ilin 12 yanvarı cümhuriyyətin dövlətlər tərəfindən tanınması günü idi. Bu günü Azərbaycan xalqı candan bayram etdi. Çünki bu gündən etibarən Azərbaycan davası Rusiyanın bir iç məsələsi olmaqdan çıxmış, millətlərarası bir məsələ olmuşdu. Yüz ildən bəri üstümüzə çökən istibdad və istila xəyalı artıq bizdən uzaqlaşdı. Heyhat, tale imtahanları tamam deyilmiş. Qanlı çar istibdadının yerini bu dəfə daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Müqavimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı. Bundan bir ay əvvəl 28 apreldə sovet təbliğatçıları bu qanlı istila hərəkətini sizə azadlıq və istiqlal hadisəsi kimi göstərdilər". O, sovet quruluşunu "qəddar", "ən yalançı bir istibdad rejim" adlandırır: "Müqayisə etmək imkanında olsaydınız, bunun nə qədər doğru olduğunu gözünüzlə görərdiniz. Qorxmurlarsa, dəmir pərdəni qaldırsınlar, azadlıq elan etsinlər. Edə bilməzlər, çünki ağla qara meydana çıxar. Onlar yarasa kimidirlər, günəşdən qaçarlar".

M.Ə.Rəsulzadə qeyd edir ki, SSRİ-dəki kommunist rejimində yaşayan millətlərin hər cür hüquqdan məhrum şəkildə yaşamasını dünyaya anlatmaq çox çətin olmayıb: "Azadlıq cahanşümul bir fikirdir. Rusiyadan ayrılmanın bir irtica, başqalarından ayrılmanın bir inqilab olduğunu söyləyən sovet diktatoru Stalin ölmüşdür. Amma onun ikiüzlü sistemi olan stalinizm hələ ayaqdadır. Şübhəsiz ki, bir gün həqiqət parlayacaq. Bu qalibiyyət günəşi qızıl istibdad zülmü altında inləyən əziz vətənimizdə yenidən doğacaq. Buna qətiyyən şübhə etməyin".

Elçin Qaliboğlu

Xalq Cəbhəsi.- 2009.- 26 may.- S.14.