Elektron kitabxana sistemi: ümumi informasiya mərkəzinin
yaradılması zəruridir
Ali məktəb kitabxanaları ali məktəblərin
struktur bölmələri arasında önəmli yer tutur.
Yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında ali məktəb
kitabxanalarının rolu danılmazdır. Təxmini
hesablamalara görə, kitabxana təhsil aldığı
dörd il müddətində hər bir tələbəyə,
oxu zallarından əlavə, azı 30-40 dəfə müxtəlif
növ xidmət göstərir.
Tədris prosesində
olduğu kimi təlim-tərbiyə işində də
kitabxana kadr hazırlığında yaxından iştirak
edir. Ali məktəb kitabxanalarında işin düzgün təşkili
oxuculara yüksək xidmət göstərmək deməkdir.
Hazırda ölkəmizdə ali məktəb
kitabxanalarının fəaliyyətini dünyanın ən
qabaqcıl ali məktəb kitabxanaları səviyyəsinə
çatdırmaq günün tələbi kimi qarşıda
durur. Dünyada İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının
(İKT) sürətli inkişafı və kitabxana işinə
tətbiqi Azərbaycan ali məktəb kitabxanalarında bu sahəyə
diqqəti artırmağı tələb edir.
Təsadüfi deyil ki,
2003-cü ilin dekabrında Brüsseldə hökümət və
dövlət başçılarının informasiya cəmiyyəti
mövzusunda sammitində kitabxanaları “informasiya cəmiyyətinin
ürəyi” adlandırmışlar. Dövlətin inkişaf
səviyyəsi onun əhalisinin intellektual səviyyəsi ilə
ölçüldüyündən, kitabxanaların əhəmiyyətli
rolundan danışmağa dəyər.
Azərbaycan ali məktəb
kitabxanalarında elektron texnologiyaların tətbiqinə
keçən əsrin 70-ci illərindən təşəbbüs
göstərilmişdir. O dövrdə informasiya kommunikasiya
texnologiyaları kifayət qədər inkişaf etməmişdi.
İlk dəfə olaraq BDU-nun Elmi kitabxanasında “ERA” və
“VEQA” surətxıçarma aparatlarından istifadə
edilirdi. Bu cihazlar əslində sırf kitabxana işində
heç bir effekt vermir, yalnız onda bəzi sənədlərin
surətləri çıxarılırdı. 1990-cı illərdən
başlayaraq bütün dünya kitabxanalarında, o cümlədən
ali məktəb kitabxanalarında informasiya texnologiyaları
geniş tətbiq edilməyə başlandı.
Azərbaycanın ali məktəb
kitabxanalarında yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqinə
dövlət səviyyəsində diqqət yetirilir.
Respublikamızın Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2009-cu
ilin may ayında imzaladığı “Azərbaycan ali təhsil
sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı”nda
ali məktəb kitabxanalarının işinin və
onların təminatının günün tələblərinə
cavab vermədiyi, elektron kitabxana və dərsliklərin
elektron variantının yaradılması işinin ləng
getdiyi qeyd edilir, ölkəmizin ali təhsil müəssisələrinin
beynəlxalq informasiya kommunikasiya şəbəkəsinə
qoşulmasının təmin edilməməsinin narahatlıq
doğurduğu bildirilir. Bu barədə Prezidentin
imzaladığı digər sənəd “Azərbaycan Respublikasında
kitabxana-informasiya sahəsinin 2009-2013-cü illərdə
inkişafı üzrə Dövlət Proqramının tətbiq
edilməsi” adlanır. Bu sərəncamda ölkədə olan
bütün kitabxanalarda fondun komplektləşdirilməsi
mexanizminin elektron variantının yaradılması və
kompyuterləşdirilmiş kitabxana-informasiya şəbəkələrinin
yaradılması vəzifəsi qarşıya qoyulur.
Ali məktəb
kitabxanalarında informasiya texnologiyalarının tətbiqinin
sürətləndirilməsi, ali məktəbdə yerinə
yetirilən elmi-tədqiqat, tədris prosesini daha yüksək
səviyyədə aparmaq, onların informasiya tələbatını
daha yüksək səviyyədə ödəmək
üçün tədris-informasiya vasitələrinin
inkişafı tələb olunur. Ancaq bu halda ali məktəb
kitabxanaları texnoloji cəhətdən yeniləşdirilmiş
elmi-tədris mərkəzinə çevrilə bilər.
Azərbaycan ali məktəb
kitabxanalarında bütün respublikanı əhatə edə
biləcək informasiya strukturu yaratmaq mümkündür.
Respublika ali məktəb kitabxanalarında yeni informasiya
texnologiyaları bu və ya digər şəkildə az da
olsa, tətbiq edilir. BDU-nun Elmi kitabxanasında bu sahədə
xeyli iş görülmüş, lokal şəbəkə
yaradılmışdır. Bütün ali məktəb
kitabxanalarında bu sahədə görülən işləri
birləşdirib, vahid informasiya mərkəzi yaratmaq
günün tələbidir. Bunun üçün də
növbədə elektron kitabxana
formalaşdırılmalı, elektron kataloq tərtib edilməlidir.
Vahid elektron informasiya mərkəzi
yaradılarkən hər bir ali məktəb
kitabxanasının xüsusiyyəti, fərdi cəhətləri,
profili, oxucu kontingentinin tərkibi nəzərə
alınmalıdır. Mərkəzləşdirilmiş
İnformasiya Mərkəzi - yeni Elektron Kitabxana və Elektron
kataloq ali məktəb kitabxanaları arasında ən
qabaqcılında təşkil oluna bilər.
Ali məktəb
kitabxanalarında mərkəzləşdirilmiş informasiya mərkəzi
yaradarkən bütün iştirakçı kitabxanalar birlikdə
layihə hazırlamalı, zəruri texniki məsələlər
həll edilməlidir. Proyektin planı hazırlanarkən,
dünya miqyasında istifadə edilən standartlardan,
qabaqcıl təcrübədən istifadə edilməlidir.
Proyekt elə qurulmalıdır ki, elektron kitabxana və
kataloqun bütün sistemləri layihənin texnologiyasına
uyğun gəlsin. Müxtəlif bilik sahələrinə aid ədəbiyyatın
elktron variantı təsnifata uyğun olaraq, elə verilməlidir
ki, lazım gəldikdə orada dəyişiklik etməyə
imkan olsun.
Hər bir ali məktəbin
yaratdığı məlumat bazası universitetin profilinə
uyğun spesifik olmaqla bərabər, həm də ümumi məlumat
bazasına malik olur. Bütün bu məlumat bazaları hər
bir kitabxanada fayllar şəklində saxlanılaraq, avtomatik
olaraq mərkəzləşdirilmiş məlumat bazasına
ötürülə bilər.
Bu işi düzgün təşkil
etmək üçün mərkəzləşdirilmiş
informasiya mərkəzini idarə edən kitabxanalararası
şəbəkə yaradılmalı, şəbəkə
müasir texniki avadanlıqlar və bu sahəni yaxşı
bilən mütəxəssislərlə təmin edilməlidir.
Şəbəkədə
informasiya ehtiyatlarının yalnız vahid axtarış
sistemi ilə deyil, həm də kitabxanaların şəbəkəyə
daxil olan saytında verilmiş siyahı üzrə həyata
keçirilməsi təmin edilməlidir. Mərkəzləşdirilmiş
məlumat bazasında şəbəkədənkənar,
internet vasitəsilə onlayn rejimi üzrə də
axtarış təmin olunmalıdır. Bu rejim distansiya təhsil
sistemi üzrə də böyük əhəmiyyət kəsb
edər.
Ali məktəb
kitabxanalarında mərkəzləşdirilmiş informasiya mərkəzinin
yaradılması ilə respublika ali məktəb
kitabxanalarının fondunda olan 20 milyon nüsxə dərslik
və elmi ədəbiyyatdan bütün ali məktəblərin
oxucularının istifadə etməsinə imkan yaranar.
Bu sistemin yaranması
bütün ali məktəb kitabxanalarında ümumi fənlər
üzrə ədəbiyyatın alınması
ehtiyacını azaldar ki, bu da dövlət vəsaitinə
xeyli qənaət deməkdir. Tələbə və müəllimlər
istədiyi vaxt, istənilən yerdə elektron rabitə vasitəsilə
kitabxanadan istifadə edə bilər.
Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan ali məktəbləri Avropa təhsil sisteminə inteqrasiya olunur, onların kitabxanaları da Avropa təhsil sistemində fəaliyyət göstərən kitabxanalar səviyyəsinə çatdırılmalıdır. Bu barədə düşünməyin vaxtıdır.
Zülfünaz HƏSƏNOVA,
BDU-nun Elmi kitabxanasının
elmi-biblioqrafiya və informasiya
şöbəsinin müdiri
Xalq qəzeti.- 2010.- 29 aprel.- S. 7.