Azərbaycan beynəlxalq aləmdə: qlobal dəyişikliklər və transformasiyalar şəraitində xarici siyasət xətti və prioritetlər

 

    Prezident İlham Əliyevin iqtisadi, siyasi və hüquqi mühitin liberallaşdırılması sahəsində uğurlu islahatları Azərbaycanın müstəqil xarici siyasət yeritməsinin əsas təminatıdır

 

    (Əvvəli qəzetin 31 iyul 2010-cu il tarixli sayında)

 

    Qlobal böhrana qarşı etibarlı sipər

 

    Son illərdə Azərbaycanda baş verən çox böyük dəyişikliklər, ölkədə yeridilən modernləşmə xətti uğurlu iqtisadi nailiyyətlərlə sıx şəkildə bağlıdır. Bu gün ikinci elə bir dövlət tapmaq çətindir ki, son altı ildə ümumi daxili məhsulun artım tempinə görə dünyada lider mövqelərini qoruyub saxlasın, qısa müddətdə dövlət büdcəsinin vəsaitlərini 10 dəfədən çox artıra bilsin. Azərbaycan isə bunlarla yanaşı, həm də regionların sosial-iqtisadi inkişafına xidmət edən mühüm dövlət proqramlarını, fərman və sərəncamları uğurla icra etmiş, həyata keçirilən sosial infrastruktur layihələri nəticəsində bölgələrin siması dəyişmiş, sahibkarlığın inkişafı, yeni istehsal müəssisələrinin fəaliyyətə başlaması, yeni iş yerlərinin açılması naminə sistemli addımlar atılmışdır. Qlobal maliyyə böhranı şəraitində respublikanın sosial-iqtisadi siyasət prioritetlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi və uğurla həyata keçirilməsi davamlı inkişafımızı şərtləndirmişdir.

    Bugünkü Azərbaycanın iqtisadiyyatı ölçülərinə görə Qafqazda birinci yeri tutur. O, həm də əvvəllər sosializmin yayılmış olduğu bütün məkanda ən sürətlə tərəqqi edən iqtisadiyyatdır. Ölkədə hökm sürən sabitlik və inkişaf son illər ərzində milli iqtisadiyyatı 3 dəfə, büdcənin həcmini 10 dəfədən artıq, hərbi xərcləri 2 milyard 150 milyon dollar, adambaşına düşən gəliri inkişafda olan ölkələrin səviyyəsinə qaldırmağa imkan vermişdir. Azərbaycan rəqabət indeksi üzrə dünyanın 60 ölkəsi içərisində, postsosialist məkanında isə ilk yerlərdə təmsil olunmuşdur. Adambaşına düşən birbaşa xarici investisiyanın həcminə görə Azərbaycan regionda lider, dünyada isə ilk onluqdadır.

    Dünyanın nüfuzlu maliyyə və reytinq təşkilatları, ekspertlər Azərbaycanın sürətli iqtisadi inkişafını, ölkədə bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin bərqərar olduğunu, liberal iqtisadiyyat yaradıldığını xüsusi olaraq qeyd edirlər. Məhz bu göstəricilərin nəticəsidir ki, Azərbaycan həmin təşkilatların hesabatlarında öncül yerlərdən birini tutur. Təsadüfi deyil ki, Dünya İqtisadi Forumu, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, "Qoldman Saks" təşkilatı, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası, MDB-nin Statistika Komitəsi, "Standard&Poors" və "Fitch Ratings" beynəlxalq reytinq agentlikləri və digər qurumların məruzələrində Azərbaycanda investisiyalar üçün əlverişli biznes mühitinin yaradılması, sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyat prosesinin təkmilləşdirilməsi, əcnəbi sərmayəçilər üçün hökumət tərəfindən əlverişli sərmayə imkanlarının təmin edilməsi, eləcə də digər tədbirlərin intensiv xarakter alması əksini tapmışdır. Hökumətin iqtisadi strategiyasının səmərəliliyini Dünya Bankının və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının dövlət tənzimləməsinin keyfiyyəti və dünyanın 181 ölkəsində onun kiçik və orta biznesə təsiri haqqında "Doing business-2009" adlı sonuncu hesabatı da təsdiq etmişdir. İslahatların həyata keçirilməsi sürətinə görə Azərbaycan dünyada lider hesab edilmişdir. Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən 2009-2010-cu illər üçün tərtib edilmiş qlobal rəqabət qabiliyyəti icmalı (Global Kompetitiveness Report) Azərbaycanı MDB ölkələri arasında birinci yerə çıxarmışdır. Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatına görə, qarşıdakı altı ildə Azərbaycanda adambaşına düşən gəlir dünyada ən yüksək sürətlə (252,6 faiz) artacaqdır. Belə ki, Azərbaycanda adambaşına ümumi daxili məhsulun həcmi 2007-ci ildəki 3.663 ABŞ dollarından 2013-cü ildə 12.915 ABŞ dollarına çatacaqdır. Beləliklə, əgər 2003-cü ildə Azərbaycanda adambaşına milli gəlirin həcmi (888 ABŞ dolları) Ermənistandakı müvafiq göstəriciyə (873 ABŞ dolları) təxminən bərabər idisə, 2013-cü ildə Azərbaycan həmin göstərici üzrə qonşu dövləti üç dəfədən çox qabaqlayacaqdır. 2013-cü ildə Azərbaycan adambaşına ümumi daxili məhsul üzrə Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesabatında təmsil olunmuş 181 ölkə arasında 56-cı yeri tutacaqdır. Azərbaycan siyahıda Avropa İttifaqı ölkələri, Şimali Amerika və Asiyanın inkişaf etmiş, Yaxın Şərqin neft hasil edən ölkələrindən sonra gələcəkdir.

    Sosial-iqtisadi sahədə əldə olunmuş nailiyyətlər özünün bariz ifadəsini dünya iqtisadi və maliyyə böhranı şəraitində Azərbaycan iqtisadiyyatının müsbət dinamikasında tapır. Böhran ilində MDB dövlətlərinin əksəriyyətində iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi - ümumi daxili məhsulun Rusiyada 14, Qazaxıstanda 1,5, Belarusda 4,6, Qırğızıstanda 12,7, Moldovada 24,6, Ermənistanda 20, Tacikistanda 11,4, Ukraynada 29,6 faiz azalması fonunda Azərbaycanda 9,3 faiz artıma nail olunması inkişafın bariz göstəricisi sayıla bilər. Bu dövrdə sənayedə 5, kənd təsərrüfatında 3 faiz artımın baş verməsi də dünya iqtisadiyyatının tənəzzülə uğradığı hazırkı mərhələdə kifayət qədər diqqətəlayiq rəqəmlərdir. Mühüm nəticələrdən biri də respublikanın strateji valyuta ehtiyatlarının əvvəlki illərlə müqayisədə 1 milyard dollar artaraq 19,1 milyard dollara çatmasıdır. Ümumilikdə, son altı il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatı 3 dəfə, büdcə xərcləri 10 dəfədən çox artmışdır. Təkcə 2009-cu il ərzində milli iqtisadiyyata 9,2 milyard dollar investisiya qoyulmuşdur ki, bunların da 7,3 milyardı daxili sərmayələrdir. Ölkəmiz həmçinin, xarici dövlətlərə də böyük sərmayələr yatırır. Belə ki, xarici ölkələrin nəqliyyat və enerji sektoruna yatırılan Azərbaycan sərmayəsi artıq 7 milyard ABŞ dollarını keçmişdir. Son altı ildə yeni açılan iş yerlərinin ümumi sayı 900 minə çatmışdır. Ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində vacib və zəruri addımlar atılmışdır.

    Əvvəlki illərdə respublikamızda müşahidə olunan iqtisadi inkişaf sürəti indi də davam edir. Dünyada davam edən iqtisadi böhran nəticəsində ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi vəziyyətinin pisləşməsinə, ümumi daxili məhsulun həcminin azalmasına, investisiya qoyuluşları və kreditlərin cəlb edilməsi imkanlarının məhdudlaşmasına, bir çox ölkələrin milli pul vahidlərinin devalvasiya edilməsinə, işsizlik səviyyəsinin artmasına baxmayaraq, ölkədə mövcud olan siyasi sabitlik və iqtisadi potensial Azərbaycan iqtisadiyyatını böhrana qarşı dayanıqlı etmiş, ölkəmizi ən yaxşı inkişaf perspektivlərinə malik dövlətlərdən birinə çevirmişdir. Bu, 2010-cu ilin birinci yarısının makroiqtisadi göstəricilərində də əksini tapmışdır. Cari ilin altı ayında ümumi daxili məhsulun artımı davam etmiş (3,7 faiz), inflyasiya 4,9 faiz olmuş, strateji valyuta ehtiyatları ilin əvvəli ilə müqayisədə 4 milyard dollar artaraq 24,7 milyard dollara çatmışdır. Ölkə iqtisadiyyatında əldə olunmuş davamlı inkişaf həm də əhalinin rifahının yaxşılaşmasına, o cümlədən gəlirlərin və əmək haqqının artmasına öz müsbət təsirini göstərmişdir. Belə ki, altı ay ərzində orta aylıq əmək haqqı 5 faiz, əhalinin adambaşına düşən gəlirləri 8,4, pullu xidmətlərin həcmi isə 10,5 faiz artmışdır.

    Ən yeni tarixdə iqtisadiyyatın bu cür sürətlə inkişaf etməsi, bəlkə də, dünyanın heç bir ölkəsində müşahidə olunmamışdır. Mütəxəssislərin qənaətinə görə, işgüzar göstəricilərin belə əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmasına biznes mühitinin liberallaşdırılması istiqamətində həyata keçirilmiş əməli tədbirlər və paralel olaraq işgüzar və əmək qanunvericiliyinə edilmiş dəyişikliklər təsir göstərmişdir. Bu uğurlarda Azərbaycan Prezidentinin 2007-ci il 30 aprel tarixli "Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" fərmanının icrası ilə əlaqədar bəzi sahələrin tənzimlənməsi prosesinin asanlaşdırılması, o cümlədən biznesin başlanması və "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi kimi əməli tədbirlər xüsusi vurğulanmalıdır.

    Azərbaycanı Cənubi Qafqaz regionunda böyük nüfuz sahibinə çevirən qlobal enerji və kommunikasiya layihələrinin həyata keçirilməsi, ölkədə bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin tam bərqərar olması, xarici investisiyaların qeyri-neft sektoruna, xüsusən də, regionların inkişafına yönəldilməsi, əlverişli sahibkarlıq və biznes mühitinin formalaşdırılması, işsizlik probleminin həlli, əhalinin maddi rifah halının yaxşılaşdırılması, orta sinfin formalaşması üçün əsas təməlin yaradılması, infrastrukturun modernləşməsi məsələləri 2003-2010-cu illərdə dövlət başçısı İlham Əliyevin yeritdiyi iqtisadi siyasətin prioritet istiqamətləri kimi diqqəti cəlb edir.

    Respublika Prezidentinin imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında" və "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının (2004-2008-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında" fərmanları ölkə iqtisadiyyatında yeni inkişaf mərhələsinin əsasını qoymuşdur. Dövlət proqramının uğurla icrası qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsinə, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin artırılmasına, əhalinin maddi rifahının, sosial-məişət şəraitinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmasına, işləməyən müəssisələrin fəaliyyətinin bərpasına və yeni iş yerlərinin açılmasına geniş imkanlar açmışdır. Sosial-iqtisadi sahədə davamlı inkişafı təmin etmək məqsədilə dövlət başçısı tərəfindən "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi növbəti illərdə də ölkəmizdə dinamik inkişafın davam etdirilməsi, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, qeyri-neft sektorunun gücləndirilməsi kimi mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsinə imkan yaradacaqdır.

    Məlum olduğu kimi, Azərbaycan qlobal maliyyə böhranından maksimum az itki ilə çıxan ölkələr sırasındadır. Sözsüz ki, indiki iqtisadi böhranın bu və ya digər dərəcədə təsir etmədiyi ölkə qalmamışdır. Qlobal iqtisadiyyatın sistemli risklərinin zərbəsini Azərbaycan da hiss etmişdir, lakin onların öhdəsindən kifayət qədər uğurla gəlmişdir. Bunun başlıca səbəbi ölkə rəhbərliyi tərəfindən uğurla gerçəkləşdirilən antiböhran tədbirləri hesabına ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlığının qorunub saxlanılmasıdır. Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan hökumətinin ötən ilin yanvarda keçirilmiş iclasında səsləndirdiyi və nüfuzlu beynəlxalq ekspertlərin, analitiklərin "Azərbaycan Prezidentinin 7 antiböhran addımı" kimi səciyyələndirdikləri tədbirlər proqramının ideologiyasının ayrı-ayrı elementləri dünya mətbuatında dərc edilmişdir və çox ciddi təbliğ olunurdu. Bu ideologiyanın əsasında: (1) İstehlak qiymətlərinin azaldılması zərurəti; (2) İnhisarçılıqla mübarizə; (3) Milli banklara dəstəyi, kreditlərə və faiz dərəcələrinə nəzarəti əhatə edən maliyyə monitorinqi; (4) Real iqtisadiyyata sərmayə qoyuluşunun davam etdirilməsi; (5) Sosial öhdəliklərin dəstəklənməsi; (6) Sənaye müəssisələrinin daxili bazara istiqamətləndirilməsi; (7) Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi məsələlər durur. Qlobal böhrana qarşı vaxtında qabaqlayıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi, iqtisadi inkişafa zəmin yaradan milli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi siyasətinin uğurla davam etdirilməsi, habelə əsas istehsal sahələrinin uzlaşdırılması, inkişaf potensialının qarşılıqlı kömək mexanizmi əsasında realizə edilməsi hazırkı davamlı inkişafımızı təmin etmişdir.

    2009-cu ilin əvvəllərindən başlayaraq maliyyə böhranının Azərbaycana guya ciddi təsir göstərəcəyi ilə bağlı səslənən bəzi əsassız fikirlərə rəğmən, ötən illər ərzində respublika iqtisadiyyatı ümumən normal məcrada inkişaf etmişdir. Proseslərin gedişi "böhran ajiotajı"nın respublikamız üçün geridə qaldığını, bank və maliyyə sektoru üçün real təhdid sayıla biləcək ictimai narahatlığın tamamilə aradan qalxdığını əminliklə söyləməyə ciddi əsaslar verir. Əhalinin banklara olan tərəddüdlü münasibəti aradan qalxır, tikinti sektorunda yenidən canlanma və fəallıq müşahidə olunur, böhrana rəğmən, sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi əvvəlkindən də daha geniş miqyasda davam etdirilir. Üstəlik, ötən ilin iyun ayında ipoteka kreditləşməsinin bərpası respublika rəhbərliyinin uğurlu antiböhran tədbirlərinin nəticəsi kimi diqqəti çəkir. Son illərdə respublikada manatın məzənnəsinin sabit saxlanması, bank sektorunda likvidlik probleminin yaranmaması, daxili istehlak bazarına işləyən müəssisələrin əvvəlki qaydada fəaliyyət göstərməsi maliyyə böhranının respublika iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərmədiyinə dəlalət edir.

    Qlobal böhranın Azərbaycana ciddi sirayət etməməsinin əsas səbəblərindən biri də regionlarda əlverişli biznes və investisiya mühitinin formalaşması, iş adamlarının fəaliyyət imkanlarının genişlənməsi, bölgələrin istehsal potensialının səmərəli realizəsi, daxili istehsalın təşviq edilməsidir. Daxili investisiya qoyuluşlarının həcminin əhəmiyyətli dərəcədə artması, xaricdən maliyyə asılılığının minimuma endirilməsi, real sektorun, istehsalla məşğul olan müəssisələrin hərtərəfli dəstəklənməsi, daxili bazarın qorunması da bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qlobal böhrana rəğmən, ötən dövrdə sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, ayrılan maliyyə vəsaitlərinin həcminin artması son dərəcə təqdirəlayiq faktdır.

    Əksər dünya dövlətlərində qlobal böhranın mənfi fəsadları ilk növbədə insanların gündəlik həyatında mənfi izlərini buraxır: iş yerləri qapanır, milli valyuta devalvasiyaya uğrayır, inflyasiya dərinləşir, iri müəssisələr iflic vəziyyətinə düşür. Azərbaycanda isə tam fərqli, həm də ürəkaçan mənzərə hökm sürür. Prezident İlham Əliyevin effektiv iqtisadi siyasəti nəticəsində vətəndaşların yaşayış səviyyəsi gündən-günə yaxşılaşır, sosial məsələlərin həlli istiqamətində mühüm addımlar atılır. Son illərdə təkcə meqapolisin deyil, bölgələrin də siması xeyli dəyişmişdir. Bu iqtisadi siyasət xəttinin uğurla davam etdirilməsi gələcəkdə də Azərbaycan iqtisadiyyatının daha da güclənməsinə imkan yaradacaqdır.

 

    İqtisadi sahədə keçid dövrünün sonu

 

    Prezident İlham Əliyevin uğurla gerçəkləşdirdiyi sosial-iqtisadi islahatların praktik nəticələri Azərbaycan üçün hələ ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəlindən başlanmış mürəkkəb ictimai-iqtisadi formasiya dəyişkənliyi mərhələsinin artıq geridə qaldığını deməyə ciddi əsaslar verir. Söhbət iqtisadi sahədə keçid dövrü üçün zəruri qanunverici, institusional, maddi-texniki bazanın formalaşdırılması prosesinin yekunlaşmasından gedir. Son 15 ildə iqtisadiyyatın inkişafı üçün yeni qanunlar qəbul olunmuş, özəlləşdirmə prosesi, vergi, torpaq islahatı əsasən başa çatmış, infrastrukturun yeniləşdirilməsi keyfiyyətcə yeni mərhələyə adlamış, güclü yanacaq-energetika və neft sənayesi formalaşmış, sahibkarlığın milli inkişafda rolu artmış, sosial problemlərin böyük qismi həllini tapmış, respublikamızın dünya iqtisadi-təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası təmin olunmuş, Azərbaycan özü və bölgə dövlətləri üçün etibarlı enerji təhlükəsizliyi sistemini yaratmışdır. Bu gün milli iqtisadi inkişaf modeli ilə tanınan Azərbaycan sovet dövründən qalmış köhnə infrastrukturdan tamamilə azad olaraq, iqtisadi-mədəni səviyyədə modernləşir, ölkənin hər bir guşəsində müasir tələblərə cavab verən abadlıq-quruculuq işləri aparılır. Bunların hamısı isə məhz iqtisadi sahədə keçid dövrünün geridə qaldığını əminliklə söyləməyə ciddi əsaslar yaradır.

    Dövlət başçısı İlham Əliyev Bakı Dövlət Universitetinin 90 illik yubileyi ilə bağlı keçirilən təntənəli mərasimdəki çıxışında bununla bağlı demişdir: "Azərbaycan iqtisadi cəhətdən artıq oturuşmuş dövlət kimi tanınır. Mən hesab edirəm ki, biz artıq iqtisadi sahədə keçid dövrünü başa vurmuşuq. Nəzərə alsaq ki, dünyanın aparıcı maliyyə qurumları Azərbaycanda aparılan islahatları çox yüksək qiymətləndirir. Müxtəlif hesablamalara görə Azərbaycan postsovet məkanında iqtisadi islahatlar və iqtisadi inkişaf baxımından birinci yerdədir. Mən hesab edirəm ki, artıq bu sahədə keçid dövrü başa çatıbdır. Dünya İqtisadi Forumu - dünyanın ən mötəbər qurumlarından biri olan bu təşkilat rəqabət qabiliyyətliliyinə görə Azərbaycanı dünya miqyasında 51-ci yerdə görür və bütün MDB məkanında biz bu sahədə birinci yerdəyik. Dünya Bankı 2008-ci ilin hesablamalarına görə Azərbaycanı bir nömrəli islahatçı ölkə kimi tanıdı. Bu, bir daha onu göstərir ki, bizim uğurlarımızın əsas səbəbi ölkədə aparılan siyasi və iqtisadi islahatlardır".

    Beləliklə, bu gün artıq inkişafın yeni vektoruna, yeni tarixi epoxaya keçid barədə danışmaq olar. Azərbaycan iqtisadi təhlükəsizliyin və sabitliyin bərqərar olunması sahəsində ciddi uğurlar qazanmışdır. Xammal kapitalları qənaətcilliklə akkumulyasiya edilməklə yanaşı, həm də dəqiq ölçülüb-biçilmiş şəkildə yenidən bölüşdürülmüşdür. Məlum obyektiv şəraitə görə ölkənin əsas ixracını hələlik neft və qaz təşkil edir. Lakin ölkənin hakimiyyəti iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi xəttini ardıcıl inkişaf etdirir. Son bir neçə ildə Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi islahatlar kənd təsərrüfatı, kiçik və orta biznes sahələrində artıq mühüm nəticələr vermişdir. Nəqliyyat kommunikasiyalarının inkişaf layihələri uğurla həyata keçirilir. Azərbaycanın demək olar ki, iri korporativ borcu yoxdur, kreditlərin əksəriyyəti dövlət tərəfindən məhz əsas fondlara - yollara, suvarma sistemlərinə, şəhər kommunikasiyalarına sərf edilmişdir. Bütün bunlar həyatın keyfiyyətində də özünü göstərir. Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ümumi daxili məhsulun artımı 15 faizdən çox olmuşdur. Postkommunist ölkələrinin heç biri bu cür artımla qürrələnə bilməz.

    Beş Xəzəryanı dövlət arasında Azərbaycan hətta enerji ehtiyatları, hasilat və ixrac baxımından ən böyük ölkə hesab edilmir. Ona görə də Azərbaycanın əsas uğurları məhz islahatlar sayəsində mümkün olmuşdur. Yada salaq ki, Dünya Bankı özünün "Doing Business" adlı icmalında Azərbaycanı dünyada bir nömrəli islahatçı ölkə hesab etmişdir. BMT Azərbaycan Neft Fondunu gəlirlərin yığımında şəffaf maliyyə sisteminə görə transparentlik mükafatı ilə təltif etmişdir.

    Qloballaşan dünyada artan neft gəlirləri ölkələrin iqtisadi siyasətinin müəyyənləşdirilməsində həlledici rol oynayır. Neftlə zəngin Azərbaycan iqtisadiyyatını daha da inkişaf etdirmək məqsədi ilə bu gəlirlərdən səmərəli istifadə edir. Azərbaycan mədən sənayesində şəffaflıq təşəbbüsünə qoşulmuş ilk ölkələrdən biridir, neft gəlirlərinin xərclənməsi baxımından uğurlu siyasət yürüdülür. Prezident İlham Əliyev demişdir: "Son beş ildə qazanılmış mühüm uğurlardan biri deyə bilərəm ki, işsizlik probleminin tamamilə aradan qaldırılması və yoxsulluğun xeyli azaldılması olmuşdur".

    2003-cü ildə Azərbaycan əhalisinin 49 faizi yoxsulluq səviyyəsindən aşağı həddə yaşayırdı. 2010-cu il üçün həmin göstərici 12 faiz təşkil edir. Bu, belə bir fikri təsdiqləyir ki, ölkənin enerji siyasəti sərvətlərin ədalətli bölgüsünə, həyat şəraitinin həqiqətən yaxşılaşmasına xidmət edir.

    Prezident İlham Əliyev artıq elan etmişdir ki, kreativ millətlər birliyinə yol açmaq üçün xammal iqtisadiyyatı intellektual iqtisadiyyata çevrilməlidir. Bu məqsədə nail olmaqdan ötrü yeni intellektuallar sinfinin, yeni top-menecerlər qrupunun yaradılması ölkəmiz üçün həyati zərurətdir. Bu istiqamətdə gənclərin rolu strateji əhəmiyyət kəsb edir. Gənclərin mövcud təhsil və elm potensialı rəqabətədavamlı, yüksək intellektə və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyat yaratmağa imkan verir. Bu transformasiyanın təməli artıq qoyulmuşdur. Akademik Ramiz Mehdiyevin sözləri ilə desək, "Prezident İlham Əliyevin 5000 Azərbaycan gəncinin xaricə oxumağa göndərilməsi barədə qərarı ən yeni ixtisaslar üzrə ali təhsil almaq imkanlarını genişləndirir, gənclərin ümumi intellektual səviyyəsini yüksəldir, yeni dünyagörüşü mühiti formalaşdırır. Bu istiqamətdə həyata keçirilən siyasətin əsas vəzifəsi yeni idarəçilər üçün zəruri bazis yaratmaq, ölkəni müasir kateqoriyalarla düşünməyi, dövlətimizin maraqlarını müdafiə etməyi bacaran kadrlarla təmin etməkdir. Bu strateji məqsədin əsasını üç başlıca amil təşkil edir: modernləşmə xəttinin uğurunu təmin etmək, siyasi təsisatları və ənənələri möhkəmləndirmək, intensiv qərbləşmə və qloballaşma şəraitində Azərbaycan xalqının milli özgünlüyünü qoruyub saxlamaq".

    Azərbaycan dinamik inkişaf edən, sanballı transmilli layihələr, o cümlədən prioritet milli proqramlar həyata keçirən, beynəlxalq iqtisadi və sosiomədəni proseslərə dinamik inteqrasiya edən ölkə kimi şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. İqtisadi inkişafla paralel olaraq son illərdə respublikada demokratik proseslərin dərinləşdirilməsinə, güclü vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasına, qanunçuluğun gücləndirilməsinə və liberallaşmaya xidmət edən hüquqi-siyasi və demokratik islahatlar uğurla davam etdirilmişdir. Ölkənin aktiv inkişaf fazasına daxil olduğu indiki mərhələdə demokratik normaların ictimai şüurda möhkəmlənməsinə və qəbul edilməsinə daha yaxşı imkanlar yaranmışdır. Əminliklə demək olar ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin yeritdiyi siyasətin ölkə vətəndaşları tərəfindən birmənalı dəstəklənməsini təmin edən mühüm amillərdən biri də ötən illərdə ölkədə siyasi sabitliyin, vətəndaş sülhü və həmrəyliyinin möhkəmləndirilməsi, əks-qütblü siyasi qüvvələr arasında gərginliyin aradan qaldırılması olmuşdur. Bu dövrdə həmçinin məhkəmə-hüquq və ədliyyə sisteminin təkmilləşdirilməsi, insan və vətəndaş hüquq-azadlıqlarının təmini mexanizmlərinin müasirləşdirilməsi, vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının sürətli inkişafı uğurla təmin edilmişdir. Son illərdə qeyri-hökumət təşkilatlarının və mətbuatın inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyalarının praktik surətdə gerçəkləşdirilməsi də bu baxımdan diqqəti xüsusi çəkir.

    Azərbaycanın siyasi və iqtisadi yüksəlişinin əsas oriyentiri demokratik təsisatların və ənənələrin möhkəm sisteminin formalaşmasına yönəlmişdir. Azərbaycanın demokratikləşməsi və sivilizasiyalı birliyə inteqrasiyası yolunda keyfiyyətcə yeni mərhələnin əsasını qoymuş 2008-ci ilin 15 oktyabr prezident seçkiləri Azərbaycan vətəndaşlarının xalqın və dövlətin gələcəyi baxımından son dərəcə dürust, reallığa adekvat seçim etdiyini, habelə Heydər Əliyev siyasi kursunun cəmiyyət üçün strateji önəmini nümayiş etdirmişdir. Tamamilə demokratik və şəffaf şəraitdə keçirilən bu seçkilər Azərbaycanda siyasi qüvvələr arasında dialoq və anlaşma mədəniyyətinin formalaşması baxımından da əhəmiyyətli olmuşdur. Seçkilərin tam demokratik şəraitdə keçməsi rəsmi Bakının beynəlxalq miqyasda mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirmişdir.

    Son illərin mühüm siyasi və hüquqi islahatları fonunda 2009-cu il martın 18-də Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərin edilməsini nəzərdə tutan ümumxalq referendumunun keçirilməsini də xüsusi xatırlatmaq lazımdır. Ölkə seçicilərinin yüksək aktivliyi ilə müşayiət olunan ümumxalq referendumunun nəticələri göstərmişdir ki, respublikamızın davamlı şəkildə demokratikləşdirilməsinin vacibliyi ictimaiyyət tərəfindən obyektiv zərurət kimi qəbul edilir. Vətəndaşların hüquq düşüncəsinin yetkinləşməsi, habelə siyasi fəallığının yüksəlməsi isə ilk növbədə ölkədə həyata keçirilən uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının nəticəsi sayıla bilər.

    Bu referendum ölkənin modernləşdirilməsi, demokratik dəyişikliklərin intensivləşdirilməsi və ölkədə sabitliyin qorunub saxlanması istiqamətində irəliyə doğru bir addım kimi qiymətləndirilir. Qlobal və lokal transformasiyalar, yeni çağırışlar nəzərə alınmaqla Konstitusiyaya dəyişikliklər edilməsi vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsini təkmilləşdirməyə, ən başlıcası isə Azərbaycan dövlətçiliyinin davamlı və səmərəli inkişafını təmin etməyə imkan verir.

    Ümumxalq referendumunda ciddi ictimai dəstək almış yeniliklər hüquqi baxımdan Konstitusiyanın bir çox normalarını yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədi daşıyaraq, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmini sahəsində dövlətin məsuliyyətini artırmış, onun üzərinə bir sıra yeni hüquqi öhdəliklər qoymuşdur. Konstitusiya islahatı milli qanunvericiliyin beynəlxalq konvensiya və sazişlərə uyğunlaşdırılması prosesində keyfiyyətcə yeni mərhələ açmışdır. Əsas Qanunun 29 maddəsinə edilmiş 41 əlavə və dəyişikliyin hər biri mahiyyətcə respublikamızın tərəfdar çıxdığı beynəlxalq konvensiya və sazişlərin tələblərinə tam cavab verir. İctimai dəstək almış hüquqi yeniliklər 1948-ci il tarixli "Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi"nə, 1950-ci il tarixli "İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası"na, 1966-cı il tarixli "Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt"a, 1989-cu il tarixli "Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya"nın və s. müddəalarına uyğun olmaqla, ölkənin milli qanunvericiliyinin beynəlxalq norma və prinsiplər ilə uzlaşdırılmasına yönəlmişdir.

 

 

    (ardı var)

 

    Kamal ADIGÖZƏLOV,

   Bakı Dövlət Universitetinin diplomatiya

   müasir inteqrasiya prosesləri kafedrasının

   dissertantı

 

   Xalq qəzeti.- 2010.- 4 avqust.- S. 3.