Elm insana zinət verir

Həyatın axarı, dünyanın gəliş-gedişi göstərir ki, adamlar müxtəlif cür müdrikləşirlər. Çoxları altmış-yetmişi keçib topladığı həyat təcrübəsi və saç-saqqalının ağlığı hesabına özlərini ömrün müdriklik çağında sayırlar. Ancaq elə adamlar da var ki, onlar yaşın, saç-saqqalın gətirəcəyi səlahiyyəti gözləmədən ömrünün çox erkən çağlarından müdriklik statusu qazanır, bu nurlu mərtəbəyə öz ləyaqət və davranışları ilə xeyli öncədən yüksələ bilirlər.

Belə nadir şəxsiyyətlər təmənnasız xeyirxahlıqları, uzaqgörənliyi, aydınlığa, rahatlığa çıxaran yolgöstəriciliyi, müdrik hərəkət və məsləhətləri, təpədən-dırnağa ziya-işıq olan əqli-mənəvi fəaliyyəti, dumduru, saf duyğuları ilə seçilir, sevilir. Sayılan mənəvi portret göstəricilərini hələ neçə-neçə onilliklər öncəsi öz humanist təbiəti, halal zəhməti və istedadı ilə qazanmış akademik Bəkir Nəbiyevi Azərbaycan elmi-mədəni və ədəbi mühiti, bütünlükdə ziyalı arenası məhz belə tanıyır və dəyərləndirir.

Yarım əsrdən də artıqdır ki, Azərbaycan cəmiyyətinin mənəvi həyatında, filoloji fikrin istiqamətlənməsində mühüm rol oynayan Bəkir Nəbiyev qələminə məxsus ədəbi-nəzəri təhlil və qiymətləndirmələr kifayət qədər böyük ehtiram və nüfuza malikdir. Onun istər şifahi və yazılı qaynaqların,istər divan ədəbiyyatı klassiklərinə məxsus ədəbi-mədəni irsin, istərsə də çağdaş ədəbi həyatın öyrənilməsinə həsr edilmiş geniş miqyaslı tədqiqatları həmişə dərin elmi tutumu, predmetliliyi və əhatəliliyi ilə diqqəti cəlb etmişdir. Ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətinə ilk ədəbiyyat tarixçimiz Firudin bəy Köçərlinin elmi irsinin öyrənilməsinə yönəlmiş sanballı monoqrafik tədqiqatla başlaması da onun gələcək elmi- filoloji həyatının uğurlu bir təməli olmuşdur. Bəkir müəllim özünün sonrakı bütün fəaliyyəti boyunca Firudin bəy Köçərli ədəbiyyatşünaslıq məktəbinin layiqli davamçısı olduğunu sübut etmişdir. Ədəbiyyat tariximizin və çağdaş ədəbi prosesin ən müxtəlif yaradıcılıq problemlərinə həsr olunmuş əllidən yuxarı kitabın, altı yüzdən artıq məqalənin yaratdığı ümumi təəssürat bunu söyləməyə hər mənada əsas verir. Bu gün elmi ictimaiyyətə bir neçə sanballı cildi təqdim olunmuş "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" çoxcildliyinin baş redaktoru kimi məsuliyyətli və şərəfli bir vəzifəni uğurla həyata keçirməsi də Bəkir müəllimin görkəmli bir alim kimi elmi və mənəvi səlahiyyətinin düzgün müəyyənləşdiyini təsdiqləyir.

Şifahi söz sərvətimizin unikal abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarından başlamış Aşıq Ələsgər poeziyasının incəliklərinə qədər folklor mədəniyyətimizin ən seçkin dəyərləri barədə Bəkir Nəbiyevin təhlil və tədqiqatları nüfuzlu elmi toplantılarda, rəsmi yubiley tədbirlərində mötəbər alim sözü kimi qəbul edilmişdir. Eyni sözləri onun klassik irsimizin Nizami, Füzuli, M.F.Axundov, Sabir, C.Cabbarlı, Ə.Cavad, S.Vurğun, Şəhriyar, Almaz İldırım və başqa görkəmli ədəbi simaları barədəki elmi dəyərləndirmələrinə də şamil etmək olar. Nədən və nə münasibətlə yazmasından asılı olmayaraq, Bəkir Nəbiyev qələmi həmişə milli və elmi ləyaqəti qorumağı özünə mənəvi borc bilmişdir.

XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında baş verən bir çox hadisə və proseslərin canlı şahidi və iştirakçısı olan Bəkir müəllim öz taleyi ilə yaşadığı repressiya və ədəbiyyat, müharibə və ədəbiyyat kimi ağrılı mövzulardan da əsl ədəbiyyatşünas həssaslığı ilə söz açmışdır. Onun bu istiqamətdəki tədqiqatlarının uğurlu nəticəsi olan çoxsaylı kitabları analitik təhlil və elmi ümumiləşdirmə keyfiyyətləri ilə yanaşı həm də səmimi, təbii yazı manerasına görə oxucuların stolüstü kitabına çevrilmişdir.

Bəkir Nəbiyevin monoqrafiya və məqalələrində müasiri olduğu ədəbi həyatın yaradıcılıq problemlərinə də diqqət və qayğı ilə yanaşdığı qabarıq şəkildə görünməkdədir. Ədəbiyyatda tarix və müasirlik, roman janrının bu günü və sabahkı taleyi, bədii nəsrin yeniləşməsini şərtləndirən əsas amillər, poeziyamızda sənətkarlıq axtarışları, dramaturgiyamızda milli kimlik probleminin qoyuluşu və s. bu sıradan olan çoxsaylı aktual mövzulardakı nəzəri-estetik dəyərləndirmələri görkəmli alimin ədəbiyyatımızın və ədəbi tənqidimizin inkişaf dinamikasındakı mühüm xidmətlərinin əsas istiqamətləridir.

Bir çox mürəkkəb ədəbi situasiyaların, polemik məqamların cəsarətli və həlledici sözünün Bəkir Nəbiyev qələmi və məntiqi ilə nizamlandığını son qırx-əlli ilin ədəbi-tarixi mənzərəsindən aydın şəkildə görmək mümkündür. Ədəbi həyatın müəyyən mərhələsini əks etdirən elmi konfrans, plenum, qurultay səviyyəli ümumiləşdirici təhlillər məhz Bəkir Nəbiyev elmi meyarları ilə təqdim olunduğu zaman ədəbi-elmi ictimaiyyət həmin dəyərləndirmələri obyektiv qiymətləndirmənin nümunəsi kimi böyük rəğbətlə qarşılamışdır. Ədəbiyyat işinə milli-mənəvi vəzifə və tarixi cavabdehlik kimi yanaşan Bəkir müəllimin ədəbi-estetik təhlillərinin ana axarında vətən, millət təəssübü, ana dili, torpaq qeyrəti, milli qürur, qan yaddaşı kimi taleyüklü mövzular dayanır. Ədəbi-publisist səpgidə qələmə aldığı yazılarında da eyni ruh və ovqat hakimdir.

Sözə-sənətə, ədəbi-estetik düşüncəyə hörmət və məsuliyyətlə yanaşmağın unikal bir örnəyi Bəkir müəllimin yazı üslubu və natiqlik mədəniyyətidir. Həm yazı tərzində, həm də şifahi nitqində onun əsas üslub göstəricisi aydınlıq, səlislik, obrazlılıq və koloritlilikdir. Bütövlükdə davranışı üçün səciyyəvi olan səliqə-sahmanı onun hər sözündə, hər cümləsində də eyni şəkildə görmək mümkündür. Zəngin söz ehtiyatı, çevik və rəvan natiqlik məharəti Bəkir müəllimin nitqini dinləyən hər kəsi ilk andanca ovsunlayıb heyran qoyur. Nitq və yazı üslubunda canlı, isti nəfəs o qədər güclüdür ki, kitab və ya məqaləsini oxuduğun zaman belə adamın qulağına Bəkir müəllimin doğma, təmkinli səsi gəlir. Özünü sənə, səni də özünə doğmalaşdıran bu səs öyrədən, yol göstərən səsdir, əsl alim və müəllim səsidir. Bu səs ədəbi-bədii materialı həssaslıqla duymağın və özünəməxsus şəkildə mənalandıra bilməyin Bəkir Nəbiyev örnəyini təqdim edir. Hələ orta məktəb şagirdi ikən rayon radio qovşağının diktoru kimi doğulub boya-başa çatdığı Ağdaş rayonunun camaatını heyran qoyan aydın və təsirli Bəkir Nəbiyev diksiyası sonralar orta və ali məktəb auditoriyalarında sehirli müəllim səsinə çevrilmişdir. Böyük bir tələbə ordusu ədəbiyyat sevdasına bu səsin sehri ilə başlamışdır.

Bəkir müəllim elmi kadrların hazırlanması işinə də həmişə böyük önəm vermişdir. Onun qayğıkeş və humanist rəhbərliyi altında indiyə qədər otuzdan yuxarı doktorluq və namizədlik dissertasiyası hazırlanmışdır. Dissertasiya Şurasının sədri kimi yüzlərlə tədqiqatçıya ağsaqqal xeyir-duası verən ustadın nurlu və uğurlu imzası ədəbi-nəzəri fikirdə dəsti-xətti olan hər kəs üçün əzizdir. Cəsarətlə demək olar ki, bu gün Milli Elmlər Akademiyası və universitetlərdə filoloji fikrin irəliləyişində mühüm rol oynayan böyük bir nəsil Bəkir Nəbiyev ədəbiyyatşünaslıq məktəbinin yetirməsidir. Bir alim və müəllim mücadiləsinin bundan böyük qazancı nə ola bilər!

Bəkir müəllimin elmi və təşkilati fəaliyyətində, eləcə də gündəlik həyat tərzində işgüzarlıq, prinsipiallıq, obyektivlik və səmimiyyət əsas yer tutur. Belə şəxsiyyətlər məhz sözü gedən keyfiyyətləri ilə çevrəsindəkilərin hörmət və məhəbbətini qazanırlar. Sadə, təvazökar davranış, xeyirxah, mülayim təbiət onların əsas mənəvi sərvəti və gücüdür.

Konseptual və uzaqgörən düşüncəsi, dərin analitik təfəkkürü, eləcə də çevik ümumiləşdirmə qabiliyyəti ilə filoloji fikri istiqamətləndirən akademik Bəkir Nəbiyevi rəhbərlik etdiyi Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda təvazökar, xeyirxah və alicənab təbiətinə görə hamı özünün ən yaxını, doğması, əzizi sayır. Bütövlükdə ədəbi və elmi ictimaiyyətin münasibəti də elə bu cürdür. Bu da təsadüfi deyildir. Yarım əsrdən də çoxdur ki, Azərbaycanın ədəbi-elmi həyatındakı ən mühüm hadisələrdə Bəkir Nəbiyev imzası müdriklik, xeyirxahlıq, yaxşılıq missiyası yerinə yetirməkdədir. Görünür, savab əməllərdən yoğrulmuş bu missiyanın yeri Tanrı dərgahında əziz tutulduğundan müqəddəs Məkkə ziyarətinə gedərək Hacı mərtəbəsinə yüksəlmək də ona nəsib olmuşdur.

Bəkir müəllim çox sayda elmi və fəxri ad - titullar daşıyır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, "Şöhrət" və "İstiqlal" ordenləri, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatı Laureatı kimi ali təltiflər və başqa ali dövlət dəyərləndirmələri bu qəbildəndir. Sadalanan ad titullar və fəxri təltiflər onun keçdiyi şərəfli ziyalı-alim yoluna verilən halal qiymətdir.

Müasir Azərbaycan ziyalılığının ən nurlu simalarından biri olan Bəkir müəllim çağdaş filoloji fikrimizin ləyaqətli ağsaqqalı, ədəbiyyatşünaslıq elmimizin canlı klassiki və patriarxıdır. Ömrünün səksəninci baharında o, əsl ziyalı kimi ürəyinin, sözünün bütün gücüylə işıq saçır, elimizə və elmimizə nur çiləyir. Yaşının erkən çağlarından varlığına hopmuş müdriklik nuru illər öncəsi olduğu kimi indi də ona çox yaraşır!

Məhərrəm QASIMLI,

professor, Dövlət Mükafatı laureatı

Xalq qəzeti.- 2010.- 7 avqust.- S. 7.