Məmmədrza Şeyxzamanov - 95
Milli
xarakterlər ustası
Onun
rollarında həmişə bir
doğmalıq hiss etmişəm. Elə bil bu rolların hər biri bizim
arzuladığımız xeyirxah,
qayğıkeş, öz şəxsiyyətinə
hörmət edən, millətinə, xalqına bağlı
insanlardır. Onları sevməmək mükün
deyil. Elə teatrda da, kino da
belə idi.
Əslən gəncəli idi, Məmmədrza
Şeyxzamanov. Bu şəhərdə 1915-ci ilin avqust
ayında dünyaya göz açmışdı. Aktyorluq həvəsi
onu Gəncə Dram Teatrına gətirmişdi. Gənclik illərində
bu teatrın səhnəsində fasilələrlə
çalışmışdı. Tezliklə aktyorluq sənətinin
sirlərini mənimsəyən aktyor məşhurlaşdı.
Ona daha mürəkkəb xarakterli rollar həvalə etdilər.
Sonralar 30 ilə yaxın Azərbaycan Dövlət Dram
Teatrında çalışan aktyor Məmmədrza
Şeyxzamanov Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərlərində
uğurlu rolların ifaçısı olmuşdur. Qacar, Xosrov
("Vaqif", "Fərhad və Şirin"), İmamyar,
Aydın ("Yaşar, "Aydın"), Edqar ("Antoni və
Kleopatra"), Hacı Həsən ("Ölülər"),
İxtiyar ("İblis") və başqa onlarla rolları
ona teatr sahəsində böyük şöhrət
qazandırmışdı. Aydın diksiya, özgələşmək
qabiliyyəti, obrazın daxilinə nüfuz etmək
bacarığı onun yaradıcılığı
üçün xarakterik əlamətlər idi.
Onu teatrın kollektivi də
çox sevirdi. Məmmədrza müəllim öz ağsaqqal
məsləhətləri ilə insanların köməyinə
gəlməkdən həzz alardı. Ömrünün sonuna
kimi bu teatrda çalışdı. Burada fəxri adlara,
Dövlət mükafatına layiq görüldü.
Deyirlər ki, Məmmədrza
Şeyxzamanov rollarında olduğu kimi həyatda da sadə və
təvazökar insan idi. Ən əsası isə, yüksək
səmimiyyəti onu daha çox sevdirirdi. O, Azərbaycan
teatrında bir məktəb yaratmışdı. Onun
teatrdakı fəaliyyəti elmi axtarışların hələ
də əsas mövzusu olmamışdır. Bu böyük sənətkarın
yaradıcılığının tədqiqinə bu gün
böyük ehtiyac var.
Kino sənətimizin tarixi ilə
maraqlananlar yaxşı bilirlər ki, Məmmədrza
Şeyxzamanov Azərbaycan milli kino sənətinin
inkişafında böyük xidmətlər göstərmişdir.
Onun kino rolları üçün xarakterik olan cəhət
bundan ibarətdir ki, onlar sadə adamlar olsalar da daxilən zəngindirlər.
Məmmədrza Şeyxzamanovla hər dəfə
ekranda qarşılaşmaq adamda gözəl və səmimi hisslər doğurur. Hər dəfə "Tütək
səsi" filmində sazda "Ruhani" ifa olunanda mən o gözəl
insanı böyük məmnunluqla yad edirəm. Bu filmə tamaşa edənlər
orada həmin yanğılı havanın
sədaları altında evinə qaçan
və sonra da evdə
sazı sinəsinə basıb "Ruhani"ni dilləndirən köhnə çuxalı
İsfəndiyar kişinin obrazını
yəqin ki, yaxşı
xatırlayırlar. Bu elə Məmmədrza
Şeyxzamanovun özü
idi. O, bu dəhşətli
müharibəni görmüşdü.
Ağrılarını da dadmışdı.
Günlərin birində rejissor ona İsfəndiyar kişinin
rolunu tapşıranda içində bir rahatlıq tapmışdı. Talelər necə
də bir-birinə yaxın olarmış.
İsfəndiyar
kişi kəndin ağsaqqalıdır. Cəbhədən
qara kağız alan
neçə-neçə insana təskinlik
verib arxa durmuşdu və indi oğlunun qara
kağızını alanda özü ilə tənha qalır və yeganə
söykənəcəyi "Ruhani" olur. O, təbiətən ağsaqqal
idi. Deyirdilər, elə gəncliyindən
ağır, sanballı adam olub. Teatrda işləyirdi
və elə hər il də
kinostudiyanın bir filmində çəkilirdi.
Xeyirxah adamların rollarını
oynayırdı. Demək olmazdı ki, Məmmədrza
müəllim aktyorluq edirdi,
o özünü
yaşayırdı, içində, qəlbində olanları obrazlar vasitəsilə ifadə edirdi. Bəlkə də, aktyorluq
doğrudan da, elə budur. Qılınc Qurban kimi "əjdaha"ların qabağına ancaq İsfəndiyar kimi
daxilən güclü insanlar
çıxa bilərdi. "Qurban, ürək,
qəlb məsələsidir, sən qarışma" - deyəndə,
Qılınc Qurbanı bu sözlər elə
bil qılınc kimi kəsir.
Məmmədrza
Şeyxzamanov hansı rolda
çəkilməsindən asılı olmayaraq
onu özününküləşdirirdi.
Elə bilirdin ki, rol onun üçün
yazılıb. Rola girməzdi, rol onun daxilində kök salardı və
tamaşaçının da ona rəğbəti məhz bu
müsbət qəhrəmanların yaratdığı
işıqlı auradan mənbə
alardı.
İlk dəfə onu
"Böyük dayaq"
filmində görmüşdüm. Ona qədər isə "Qızmar Günəş
altında", "Kölgələr sürünür",
"Bir qalanın sirri",
"Leyli və Məcnun" filmlərində
çəkilmişdi. Mənim gördüyüm
həmin filmdə ("Böyük dayaq") M.Şeyxzamanov rayon partiya komitəsinin katibi rolunda
oynayırdı. Rüstəm kişinin cəbhə
dostu olmuş bu adam ona
kömək etmək istəyir. Kolxoz sədri
Rüstəmin düşmənlərini ortaya
çıxarır. Amma ona
da öz
iradını bildirir. "Xalqa
söykənmək lazımdır" - deyir.
Bu, əslində, o qədər
də böyük rol
deyildi. Ancaq M.Şeyxzamanov onu səmimi
və yumşaq bir
ifadə ilə tamaşaçıya çatdırır və
elə hiss edirsən, o,
əsas qəhrəmanlardan biridir.
Məmmədrza müəllimin bir qeyri-adi rolu da var. O, hər birimiz üçün əziz və qiymətli olan Adil İskəndərovun "Əhməd haradadır?" filmindəki Şirin kişi obrazıdır. Şirin azərbaycanlı kənd kişilərinin tipik nümunəsidir. O, məişət əhvalatları zəminində çəkilmiş bu şirin, yumşaq komediyanın bədii yükünün daşıyıcılarındandır. Mən bilirəm özgə millətlər bu filmə baxanda hansı hisslər keçirirlər, ancaq hər dəfə kinoteatrlarda bu film nümayiş etdiriləndə adamlar çox gözəl əhval-ruhiyyə ilə zalı tərk ediblər. Və bu şadyanalıqdan böyük pay da məhz Məmmədrza müəllimin adına bağlıdır. Nəcibə xanım Məlikova, A.Cavadov, L.Abdullayev, M.Mərdanov və necə-necə seçmə aktyorlarımızın güclü oyunları məhz Məmmədrza müəllimin gözəl ifası ilə tamamlanır.
O, yüksək duyğulu insan idi. Rejissorlar deyirdi ki, onunla işləyəndə adam yorulmaq bilmir. Tərəfdaşlarına yaxşı oyun üçün şans verirdi.
"Liftçi qız" qısametrajlı bədii filmində ona bir rəssam rolu verilmişdi. Bu filmə baxanlar onun gözlərindəki həyat eşqini duymamış deyillər. O, doğrudan da, belə həssas adam idi. Oynadığı rolların öz ifası ilə portretini yaradırdı. Rənglərin, sözlərin çalarlarını duyan adam idi.
Teatrda ona o qədər rəngarəng rollar vermişdilər ki, daha başqalaşmağa şans da yox idi. Ancaq onun həmişə "ehtiyat"ı olardı və son anda istedadı köməyinə gələrdi.
M.Şeyxzamanov təkcə müsbət qəhrəmanların əvəzsiz ifaçısı deyildi. O həm də, mənfi tipləri yaratmaqda usta idi. "Nəsimi" filmində tamaşaçılar onu Şeyx Əzəm rolunda görəndə bir az təəccüb hissi keçirdilər. Nə idi bu təəccübə səbəb olan? Əvvəla, buna alışmamışdılar. İkincisi, axı aktyor müsbət ampluada əvəzsiz ifaçı idi. Ancaq Şeyx rolu onun ampluadan uzaqlaşma bacarığını təsdiq etdi və biz Şeyxzamanovun ifasında tam yeni bir qəhrəman gördük.
Öz yaradıcılığı ilə milli teatr və kino sənətinin inkişafına xidmət etmiş, Azərbaycanın xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Məmmədrza Şeyxzamanovun əziz xatirəsi xalqımızın yaddaşında əbədi yaşayacaqdır.
M.MÜKƏRRƏMOĞLU
Xalq qəzeti.- 2010.-
12 avqust.- S. 6.