Yeni kitablar

"Lənkəranın memarlıq tarixi"

Cahid Həsənovun yenicə çapdan çıxmış kitabı belə adlanır

Azərbaycan öz tarixi memarlıq abidələri ilə dünyada məşhurdur. Ölkəmizin təkcə paytaxt şəhəri olan Bakıda deyil, eyni zamanda, böyük şəhərlərimizdə, rayon mərkəzlərində və kəndlərimizdə də memarlıq abidələri sənətkarlıq baxımından həmişə diqqəti cəlb etmişdir. Bu abidələr arasında Lənkəranın memarlıq abidələri xüsusi yer tutur. Həmin abidələr xarici mütəxəssislərin diqqətini cəlb edir, müxtəlif əsərlərdə yüksək qiymətləndirilir. Adı çəkilən kitabda da məhz bu sahədə əldə olunmuş nailiyyətlər, tarixin yaddaşını yaşadan memarlığımızın uğurları geniş şərh olunmuşdur.

Kitabın müəllifi Cahid Həsənov ixtisasca memardır. Onun reklam sahəsindəki nailiyyətləri oxuculara, yəqin ki, yaxşı tanışdır. O, 1998-ci ildə Nyu-Yorkda yerləşən Ümumdünya Reklamçılar Assosiasiyasının üzvü, 2004 - 2006-cı illərdə Qafqaz Ölkələri Beynəlxalq Reklam və Kommunikasiya Agentlikləri Assosiasiyasının prezidenti, dünyanın bir sıra şəhərlərində keçirilən reklam festivallarının qalibidir. BMT-nin "Şərəf və Ləyaqət" Beynəlxalq Qızıl mükafatına layiq görülmüşdür. Eyni zamanda, Türk Ölkələri Araşdırmaları Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının fəxri doktoru, professorudur.

Bütün bunlarla yanaşı, o həm də 2006-2007-ci illərdə Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin Memarlıq və tikinti şöbəsinin müdiri, Lənkəranın baş memarı işləmişdir. Bu illərdə doğulub boya-başa çatdığı Lənkəranın memarlıq abidələrini daha yaxından öyrənmiş, bu sahədə ciddi axtarışlar aparmışdır. Ona görədir ki, yazdığı yeni kitabda bu abidələrin daha dərindən öyrənildiyi aydın nəzərə çarpır.

Kitabın rəyçisi, memarlıq doktoru, professor Şamil Fətullayev-Fiqarov nəşrə "Ön söz"ündə yazır: "Cahid Həsənov bu kitabda əsasən XX əsrin əvvəllərinədək olan abidələri araşdırmış, onların tikilmə tarixlərini dəqiqliklə öyrənmiş, böyük sənətkarlıqla, dolğun şəkildə göstərmişdir". Bu mütəxəssis rəyi bir daha təsdiq edir ki, müəllif öz araşdırmalarında dəqiq faktlara əsaslanmış, memarlıq tariximizə qiymətli töhfə vermişdir.

Kitabda XX əsrin əvvəllərində inşa edilmiş memarlıq abidələri VII fəsildə qruplaşdırılmışdır: qalalar; məscidlər; əcnəbilərin dini və şəxsi tikililəri; hamamlar; saraylar; yaşayış evləri; körpülər.

Hər fəsildə yarımbölmələr var ki, onlar da memarlıq abidələrinin hər birinin ayrılıqda şərhinə həsr olunmuşdur.

Müəllif qeyd edir ki, Lənkəran memarlıq abidələrinin bir çoxundan əsər-əlamət qalmamışdır. O, bunun səbəblərini də araşdırmışdır. Əvvəla, Lənkəranın iqlim şəraiti fərqlidir. Bu, tikililərin dağılmasında mühüm şərtdir. Digər tərəfdən, Lənkəran dəfələrlə yadelli işğalçıların hücumuna məruz qalmışdır. Bu da memarlıq abidələrinin bir qisminin yerlə-yeksan olmasına şərait yaratmışdır.

Lənkəranda İslam dininin memarlıq abidələrinin yaranmasına təsiri də kitabda xüsusi olaraq tədqiq edilmişdir. Qeyd olunur ki, əsasən XIX əsrin əvvəllərində tikilmiş məscid və hamam tikililəri Şərq memarlıq irsinin əsasını qoymaqla, digər tikililərin yaranmasına da öz təsirini göstərmişdir. Kitabda qeyd olunan bir fakta diqqət yetirək: "Ən sevindirici hal burasındadır ki, İslam mədəniyyətinin Lənkəranda inkişaf etməsi nəticəsində XX əsrin əvvəllərində Lənkəranın təkcə mərkəzi ərazilərində 13 hamam istifadədə olmuşdur. Bu hamamlarla yanaşı, Lənkəranın Şağlaser, Vilvan, Mamusta, Boladi kəndlərində eyni vaxtda fəaliyyət göstərən hamamlar da olmuşdur. Bu da 17 min əhalisi olan ərazi üçün analoqu olmayan bir göstəricidir".

Müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, XX əsrin son onilliyində ölkəmizin başqa regionlarında olduğu kimi, Lənkəranda da memarlıq abidələri baxımsız hala düşmüşdür. Yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı bu abidələri xilas etdi, onların bərpası və yenidən qurulması istiqamətində işlərə rəvac verildi. Bu gün isə ulu öndərin siyasi kursunun layiqli davamçısı, Prezidentimiz İlham Əliyev Azərbaycanın memarlıq abidələrinə xüsusi diqqət yetirir, onların bərpası və gələcək nəsillərə çatdırılması üçün önəmli tədbirlər həyata keçirir.

Həmçinin, kitabda Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO- nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın Azərbaycan mədəniyyətinə, onun tarixi memarlıq abidələrinin qorunmasına və bərpasına göstərdiyi qayğısından da bəhs olunur.

Müəllif haqlı olaraq yazır ki, bu gün Lənkəranda tarixi memarlıq abidələri yüksək səviyyədə qorunur. İnkişaf etmiş dünya dövlətlərində olduğu kimi, Lənkəranda da, mərkəzdə və ətraf ərazilərdə qeyri-qanuni, primitiv formada olan tikililər təmir olunur.

Kitab Azərbaycan memarlıq tarixi ilə, cənub memarlığının xüsusiyyətləri ilə maraqlanan oxucular üçün maraqlı məlumatlarla zəngindir. Xüsusilə, burada abidələrin foto surətlərinin verilməsi, eyni zamanda, müəllifin çəkdiyi rəsmlər kitabın əhəmiyyətini daha da artırır.

İnanırıq ki, "Lənkəranın memarlıq tarixi" kitabı memarlıq tariximizi öyrənənlər üçün əhəmiyyətli mənbə olacaq.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2010.- 21 avqust.- S. 5.