Füzulinin işğalından 17 il ötür

Füzulidə yaşamaq və işləmək qəhrəmanlıqdır

17 ildir ki, Füzuli rayonunun əhalisi avqustun 23-nü kədər və hüznlə qeyd edir. 17 ildir ki, həmin gün bir yerə yığışan rayon ictimaiyyəti nümayəndələri o faciəli günləri qəlb ağrısı ilə yad edir, uğursuzluğu və itkiləri göz önünə gətirir. 1988-ci ildən başlayaraq, rayonun düşmənlə qonşuluqda yerləşən məntəqələrində qeyrət göstərən, döyüşlərdə şəhid olan və yaralanan, işğaldan sonra müsibətlərə düçar olan insanların fədakarlığı, dözüm və iradəsi minnətdarlıqla xatırlanır.

Daxildən cəbhə yaradaraq, qarışıqlıq salaraq, düşmənin torpaqlarımızı işğal etməsini asanlaşdıranın xəyanətkarlığı da ittiham olunur, lənətlənir. Bu anım günlərinin başlıca cəhəti odur ki, adamlar ötənlərin səhvlərini ibrət dərsi kimi təkrar-təkrar öyrənir, ədalətsiz düşmənin bir gün tam məğlubiyyətinə inanır, layiqli qələbə üçün milli birliyin, möhkəm sabitliyin, ölkəmizin iqtisadi və müdafiə qüdrətinin zəruriliyini hamılıqla dərk və qəbul edirlər.

Builki anım günü ərəfəsində rayonda olduq. İşğaldan azad edilmiş məntəqələrdə, yeni salınmış qəsəbələrdə aparılan genişmiqyaslı quruculuq işləri, istehsal və xidmət sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərlə maraqlandıq. Hər yerdə işgüzarlığın, sabaha inamın, görülən işlərdən doğan ümumi razılığın şahidi olduq.

İşğaldan sonra sürətlə bərpa edilmiş, əvvəlkindən də abad və yaraşıqlı olmuş, rayon mərkəzinə çevrilmiş Horadiz şəhərində rayonun işğalının növbəti ildönümünə hazırlığın yekunu ilə də maraqlandıq. Ənənəyə uyğun olaraq, builki anım mərasimində dünənin ağrı-acısı, itkiləri ilə yanaşı, bugünün uğurları və problemləri, torpaqalara qayıdışla bağlı məsələlər də diqqət mərkəzində olacaq. Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Nəbi Muxtarovla söhbətimiz, təbii olaraq, 17 il əvvəlin fəlakətli günlərini xatırlamaqla başladı:

- Füzuli rayonu da bütün Qarabağ kimi təxribatın, xəyanətin qurbanı olmuşdur. 1988-92-ci illərdə respublikada baş verən hərc-mərclik o dövrdə ölkəyə başçılıq edənlərin bacarıqsızlığının, yol verdikləri ciddi səhvlərin nəticəsi idi. Doğru deyiblər ki, ölkə onun rəhbəri səriştəsiz, savadsız, səbatsız və xalqdan ayrı düşəndə düşmənə məğlub olur.

Belə bir şəraitdə 17-18-il əvvəl Qarabağın şəhər və rayonları biri-birinin ardınca işğal edildi. Füzuli də belə qurbanlardan biri idi.

Mən həmin illərdə baş verən hadisələrdən geniş danışmaq fikrində deyiləm. Çünki bunlardan, eləcə də Füzuli rayonunda baş verənlərdən xalqımız yaxşı xəbərdardır. Yalnız onu bildirmək istəyirəm ki, xalq hadisələrin inkişafını aydın görürdü və başa düşürdü ki, belə getsə çox keçməz Azərbaycan parçalanacaq və tam işğal olunacaq. Çıxış yolu isə aydın idi. Qarabağ hadisələri başlayandan öz xalqı ilə bir yerdə olan, onu mübarizəyə səsləyən ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə dəvət olunmalı, fəlakətin qarşısını almalı idi. Həmin illərdə Naxçıvanda fəaliyyət göstərən ulu öndərə dəfələrlə müraciət olunmuşdu. Özünü Azərbaycandan ayrı təsəvvür etməyən ümummilli lider, nəhayət, razılaşdı və xilaskarlıq missiyasını həyata keçirmək üçün Bakıya gəldi.

Xalqının taleyində həmişə mühüm rol oynamış şəxsiyyət kimi Heydər Əliyev gecəli-gündüzlü fəaliyyəti ilə yeni bir tarix yaratdı. Bugünkü Azərbaycan ulu öndər Heydər Əliyevin şah əsəri kimi o günlərdə xilas edildi və yenidən ayağa qalxdı. 1993-cü ilin sonu 1994-cü ilin əvvəllərində Prezident Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan güclü əks-hücum nəticəsində Füzulinin 22 yaşayış məntəqəsi geri qaytarıldı, sonrakı aylarda düşmən atəşkəsə məcbur oldu. Qarabağ müharibəsinin Füzuli rayonuna, füzulililərə vurduğu zərbənin miqyası illər keçdikcə daha aydın görünür. Füzuli döyüşlərində 18000 nəfər iştirak etmiş, 6500 nəfər həyatını qurban vermişdir. Onlardan 1000 nəfərə qədəri füzulililər olmuşlar. Füzuli şəhidlərindən 470 nəfəri hərbçi, 270 nəfəri mülki şəxslərdir. 192 nəfər itkin və girovlardır. 1240 rayon sakini əlil olmuşdur. Onların 450 nəfəri hərbçilərdir.

Qarabağ döyüşlərində ən çox müharibə gedən ərazi Füzuli bölgəsi olmuşdur. Döyüşlərdə 7 nəfər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. Onların 5-i füzuli oğullarıdır. Milli qəhrəmanlarımız Faiq Rəfiyevin, Seymur Məmmədovun, Nazim Quliyevin, Pəhlivan Fərzəliyevin, Elxan Zülfüqarovun adlarını bu gün böyük hörmət və iftixarla çəkirik. Füzulidə şəhid olmuş milli qəhrəmanlar Rasim İbrahimov və Mehdi Mehdiyev torpaqlarımızın azadlığı uğrunda igid həmyerlilərimizlə çiyin-çiyinə döyüşmüşdülər.

Füzulinin 1382 kvadratkilometr ərazisinin 500 kvadratkilometri hazırda əlimizdədir. Qalan 882 kvadratkilometri işğaldadır. 112 min nəfərə yaxın əhalimizin 70 min nəfərə yaxını ərazidəki 1 şəhər, 22 kənd, 17 qaçqın qəsəbəsi və 10 kəndtipli yataqlarda məskunlaşmışdır. Füzuli şəhəri və 59 kənd işğal altındadır. 43 min nəfər əhali respublikanın 50 şəhər və rayonunda, 1500 qəsəbə və kəndində məskunlaşmışdır. Rayon iqtisadiyyatına, əhaliyə dəyən zərər on milyard manatlarla hesablanır.

Bütün infrastrukturu, yaşayış evləri, xidmət müəssisələri dağıdılan və yandırılan işğaldan azad olunmuş ərazidə 16 il ərzində həyat öz axarına salınmışdır. 44 məktəb bərpa olunmuş və yenidən tikilmişdir. Mədəniyyət müəssisələri, tibb məntəqələri və xəstəxanalar, idarəetmə obyektləri yerləşən binalar, yollar, körpülər, elektrik və suvarma sistemləri, bir sözlə, yaşayış üçün zəruri olan infrastruktur yenidən tikilmiş və yararlı hala salınmışdır.

Ölkə rəhbəri İlham Əliyevin sərəncamları ilə Dövlət Neft Fondunun hesabına ərazidə 4211 evlik 16 köçkün qəsəbəsi salınmışdır. Su elektrik stansiyası, tibb mərkəzi, Heydər Əliyev muzeyi, Gənclər evi və başqa neçə-neçə obyekt tikilmişdir. 2008-ci ilin aprel ayının 18-də Füzuliyə gəlmiş Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev əhali ilə görüş zamanı demişdi: "Füzuli camaatı əməksevər, torpaq qədri bilən insanlardır. Xatırlayıram, 1970-1980-ci illərdə onlar plan və tapşırıqlara artıqlaması ilə əməl edirdilər, xoş güzəranda yaşayırdılar. Füzulililər ərazidə qəhrəman kimi yaşayırlar".

Füzulililər həqiqətən çox əməksevərdirlər. İşğaldan qayıdanda heç nəyi olmayan füzulililərin indi bol çörəkləri var. Keçən il taxıl istehsalı 101 min tona çatıb. Əhalinin 30 min baş inək-camışı, 103 min baş qoyun-quzusu, 230 min başdan çox müxtəlif növ quşları vardır.

Başçı sonda dedi:

"Bu gün bütün füzulililər torpaqlarımızın azadlığı, müstəqilliyi yolunda canlarını qurban verən şəhidlərimiz qarşısında baş əyir və onların ruhuna rəhmət diləyir. Biz inanırıq ki, Prezident İlham Əliyevin yeritdiyi düzgün daxili və xarici siyasət Qarabağ probleminin ədalətli həllini tezləşdirəcək. Füzulinin rayondan kənarda yaşamağa məhkum edilmiş 50 min sakini də doğma evlərinə dönüb, həyatlarını yenidən sahmana salacaqlar".

Öyrəndik ki, köçkün qəsəbələrində yaşayan əmək qabiliyyətli əhali üçün mərhələ-mərhələ müəyyən iş yerləri yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. Əhalinin elektrik enerjisi ilə təchizatı daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Ərazidəki 30 yaşayış məntəqəsi, 10 yataq tipli yaşayış məntəqəsi elektrik enerjisi ilə təmin olunmuşdur. Sıradan çıxmış transformatorların yeniləri ilə əvəz olunması davam etdirilmişdir. Sayğaclaşma başa çatdırılmışdır. Fasiləsiz elektrik enerjisi ilə təminatı istiqamətində işlər davam etdirilir.

Bu ilin aprel və may aylarında sel suları və aramsız leysan yağışları Füzulidən də yan keçməmişdir. Qazaxlar, Əhmədalılar, Araz Dilağarda, Əhmədbəyli kəndlərində, Qayıdış - 11 qəsəbəsində evləri su basmış, uçan evlər olmuş, ictimai binalar zədələnmiş, əkinlərə zərər dəymişdir. Aparılan tədbirlər nəticəsində təbii fəlakətin böyük miqyas almasına imkan verilməmişdir.

Yaz aylarının yağmurlu keçməsi kənd təsərrüfatına ciddi zərər vurmuşdur. Meyvə, bostan-tərəvəz məhsulları keçən ilə nisbətən azdır. Taxılçılıqda elə sahələr olmuşdur ki, oraya kombayn salınmamışdır. İlin 6 ayı ərzində 760 ton ət, 4032 ton süd, 2 milyon 600 min ədəd yumurta, 3 min tondan artıq bostan-tərəvəz məhsulları, 100 ton meyvə, 1500 ton kartof istehsal olunmuşdur. İlin sonunadək məhsul istehsalının ötən ilin səviyyəsinə çatdırılması üçün ciddi iş aparılır.

Təhsil, mədəniyyət, səhiyyə xidmətlərinin səviyyəsinin yaxşılaşdırılması da diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. 44 məktəbin hamısının normal şəraitli binalarda yerləşməsi, imkan daxilində əksəriyyətinin müasir avadanlıqlarla təchiz olunması, təhsilə diqqət və qayğının artırılması daha uğurlu nəticələrə şərait yaradır. Mədəniyyət obyektləri əhalinin mənəvi tərbiyəsinin əsas dayaq nöqtəsinə çevrilməkdədir. Rabitə xidməti yaxşılaşdırılır. Horadiz şəhərində müasir şəhər standartlarına cavab verən rabitə xidmətinin təşkili məqsədilə EATS-in rekonstruksiya işləri başa çatmışdır. Yaşayış məntəqələri "Delta Telekom" şirkətinin peyk avadanlığı ilə təmin olunmuş, şəbəkə ATS-lərə birləşdirilərək əhalinin istifadəsinə verilmişdir. Horadiz şəhərində elektron ATS-in rekonstruksiyası tam başa çatdırılmışdır.

2010-cu ilin respublikada ekologiya ili olduğundan rayonun yaşayış məntəqələrində 10 mindən çox çinar, şam, küknar ağacları, müxtəlif meyvə ağacları əkilmişdir.

Bu il rayonda 115 daimi, 1000-dən çox mövsümü iş yerləri açılmışdır. Məcburi köçkünlərin işləməsinə şərait yaradılmışdır.

Rayon icra hakimiyyəti başçısının rayon ərazisində və Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən 45 ərazi icra nümayəndəlikləri məcburi köçkünlərlə mütəzəm əlaqə saxlayır, onların qayğı və müraciətlərini həll etməyə çalışırlar. Rayon icra hakimiyyətinin başçısı ayda 3-4 dəfə yaşayış məntəqələrində əhali ilə səyyar qəbul təşkil və bu görüşlərdə xidmət təşkilatlarının rəhbərləri də iştirak edirlər. Bu tədbirlər Bakı, Sumqayıt şəhərlərində, məcburi köçkünlərin sıx yerləşdiyi ayrı-ayrı rayonlarda da təşkil olunur. Sakinlərin qaldırdıqları bir çox məsələlər yerindəcə həll edilir.

Başçı ilə söhbətdə və sonrakı görüşlərimizdə son bir ildə rayonun başlıca sosial-iqtisadi göstəriciləri ilə tanış olduq. İlin əvvəlindən bəri həyatın müxtəlif sahələrində qazanılmış uğurlar xüsusilə sevindiricidir. Görülmüş işlər, əldə olunmuş nəticələr füzulililərin Prezident İlham Əliyevin iqtisadi və siyasi xəttinə sadiq olduqlarını, onların ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi hədəflərə çatmaq üçün yorulmadan çalışdıqlarını bir daha sübut edir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanmış və uğurla həyata keçirilən ikinci regional inkişaf proqramında Füzuli rayonunda da irimiqyaslı işlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Dövlət Proqramına heyvandarlıq, taxılçılıq, pambıqçılıq və tərəvəzçiliyin inkişafı dəstəklənir. Aqroservis xidmətlərinin yaxşılaşdırılması, rayonda tikinti materialları yataqlarının axtarışı və kəşfiyyat işlərinin aparılması, kəndlərarası yolların əsaslı təmiri, elektrik şəbəkələrinin yenidən qurulması və hava elektrik xətlərinin izolyasiyalı naqillərlə əvəz olunması, yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılıması və telefonlaşdırılması, kəndlərin su təchizatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlər sürətlə həyata keçirilir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərin minalardan və partlamamış hərbi sursatlardan təmizlənməsi, yeni səhiyyə, təhsil, idman və mədəniyyət obyektlərinin tikintisi, tarix-mədəniyyət abidələrinin bərpası da aparıcı quruculuq işlərindəndir.

Hazırda Horadiz şəhərində Prezident İlham Əliyevin tapşırığına və Dövlət Proqramına uyğun olaraq Olimpiya İdman Kompleksinin, Muğam evinin, Böyük Bəhmənli kəndinin yaxınlığında tibb mərkəzinin, Yuxarı Mil kəndinin Bala Bəhmənli kəndindən keçən hissəsində su elektrik stansiyasının tikintisi davam etdirilir. İdman kompleksi, Muğam evi və tibb mərkəzi bu ilin oktyabr ayında istifadəyə veriləcək. Memarlıq baxımından ən müasir dünya standartlarına cavab verən hər 3 obyekt rayonun xəritəsində yeni ünvan olacaqdır.

2008-ci ilin oktyabr ayında ölkə rəhbərinin tapşırığı ilə Horadizdə ilkin mərhələdə 300 ailəyə təbii qaz verilişi təmin olunmuşdur. Bu iş davam etdirilmiş və bu il mart ayının əvvəllərində şəhərin qaz təminatı başa çatdırılmışdır. 972 ailənin təbii qaza tələbatı ödənilmişdir. May ayında Mollaməhərrəmli, Arayatlı və Babı kəndlərinə təbii qaz çəkilişi başa çatdırılmışdır. Hazırda həmin kəndlərdə 650 ev təbii qazdan istifadə edir. İndi isə Böyük Bəhmənli, Kərimbəyli, Aşağı Yağlıvənd kəndləri, Zobucuq qəsəbələrinə qaz xətti çəkilişi davam etdirilir. Qışda həmin kəndlərdə də mavi yanacaqdan istifadə olunacaq.

Görüşdüyümüz adamlar dedilər ki, Bakının 300 kilometrliyində, düşmənlə təmas xəttinin yaxınlığında yerləşən əhali təbii qaz işlədir, Ermənistan paytaxtında isə yanacaq qıtlığıdır. Bunlar ölkə rəhbəri İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyətinin, bütün bölgələrə diqqətinin bariz nümunəsidir.

Son dövrdə 200-dən çox sahibkara kredit verilmişdir. Kreditlər verilməsi genişləndikcə bölgədə iqtisadiyyatın və kənd təsərrüfatının inkişafına zəmin yaranır, yeni iş sahələri açılır. Zobucuq qəsəbələrində məskunlaşmış 2104 ailənin yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə hər bir ailəyə 1 hektar torpaq sahəsi verilmişdir.

Göründüyü kimi, Füzuli rayonunun fədakar insanları düşmənlə üz-üzə, bir çox çətinlikləri dəf edərək doğma yerlərdə ocaq yandırır, zəmi göyərdir, məhsul yetirir, dam-daş ucaldırlar. İşğaldan azad olunmuş məntəqələr Füzulinin yaxın gələcəyinin timsalı kimi düşmənə göz dağı, dostlara sevinc gətirir. Ən başlıcası, hamı inanır ki, tezliklə bütün torpaqlarımız azad ediləcək, insanlar doğma yurda qayıdacaqlar.

Ziyəddin SULTANOV,

"Xalq qəzeti"nin bölgə müxbiri

Xalq qəzeti.- 2010.- 22 avqust.- S. 4.