Türkiyə - Azərbaycan münasibətləri çətin sınaq qarşısında

Ermənistanla sərhəd qapılarının açılması xalqlarımızın maraqlarına ziddir və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə mənfi təsir göstərəcək

Qardaşlığın, dostluğun simvolu kimi qəbul olunan Türkiyə - Azərbaycan əlaqələrinin indiki səviyyəsi daim Cənubi Qafqaz regionunda maraqları olan bəzi dövlətləri ciddi narahat edib. Bu da səbəbsiz deyil. Çünki iki qardaş dövlətin həmrəyliyi, birliyi bölgədə sülhə, sabitliyə, inkişafa xidmət edir. Bu isə regionda yarana biləcək xaosdan, qarşıdurmalardan, toqquşmalardan öz mənafeyi üçün istifadə etməyə çalışan beynəlxalq güc mərkəzlərinin necə deyərlər, əlini-qolunu bağlayır, onların həyata keçirmək istədikləri iyrənc siyasətin qarşısında aşılmaz səddə çevrilir. Buna görə də həmin dairələr həmişə Türkiyə - Azərbaycan əlaqələrinin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindən ən aşağı həddə enməsi üçün durmadan çalışır, yeni-yeni ssenarilər həyata keçirir, bununla heç nəyə nail olmadıqlarını gördükdə isə, bu dəfə daha həssas məsələlərə toxunurlar. Türkiyə - Ermənistan sərhədlərinin açılması məsələsi də bu qəbildəndir. Təəssüfflər olsun ki, bəzən Türkiyə rəsmiləri reallığı unudaraq düşmən dəyirmanına su tökurlər.

Qeyd edək ki, avqustun 16-da Türkiyə Prezidenti Abdullah Gülün Bakıya səfəri zamanı ölkələrimiz arasında mühüm əhəmiyyətə malik sənəd - "Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə" imzalandı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu müqavilə barədə danışarkən dedi ki, tarixi əhəmiyyətə malik olan sənəd gələcək fəaliyyətimizi müəyyən edir və bundan sonra onilliklər ərzində Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı dostluq-qardaşlıq münasibətlərini müəyyən edəcəkdir. Dövlət başçısının bu bəyanatı həmişə olduğu kimi, bu dəfə də Azərbaycan tərəfinin imzaladığı sənədə və ya verdiyi vədə daim sadiq olacağını ifadə edirdi. Bu, rəsmi Bakının məsələyə baxışı və dəyişməz mövqeyidir.

Ancaq təəssüf ki, bəzən qardaş Türkiyə tərəfinin rəsmi şəxsləri sanki verdikləri vədləri, bəyanatları unudurlar. Belə ki, iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilənin "mürəkkəbi qurumamış" məlum olur ki, bu il sentyabrın 11-17-də NATO çərçivəsində Ermənistanda keçiriləcək təlimlərlə bağlı Türkiyə - Ermənistan sərhədi açıla bilər. Onu da deyək ki, Türkiyə Prezidentinin səfəri zamanı mətbuat nümayəndələri cənab Gülə bu barədə sual ünvanlamışdılar. Ancaq o, məsələyə konkret münasibət bildirmək əvəzinə regional əməkdaşlıqdan söz açmış, sualdan yayınmışdı. Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Hulusi Kılıçın mətbuata açıqlaması isə deməyə əsas verir ki, Azərbaycan tərəfinə verilən vədlərə rəğmən sərhədlər açıla bilər. H. Kılıç bu barədə ünvanlanan suala belə cavab vermişdir: "Bəhs etdiyiniz təlim təbii fəlakətlərə qarşı mübarizə məqsədi daşıyır və humanitar mahiyyətdədir. Təlimin bu mahiyyəti diqqətə alınaraq və təlimdə istifadə ediləcək avadanlığın Ermənistana ölkəmiz üzərindən quru yolu ilə nəql edilməsi istiqamətində bir tələb olacağı təqdirdə hazırlıqlı olmaq məqsədilə Türkiyə - Ermənistan sərhədinin sadəcə təlim avadanlıqlarını daşıyan maşınların keçməsi üçün istisna hal kimi müvəqqəti olaraq açılması ehtiyat variant kimi dəyərləndirilməkdədir".

Açıqlamadan da görünür ki, yenə pərdəarxasında hansısa danışıqlar aparılır və ya Türkiyə yenidən ABŞ-ın və digər maraqlı dövlətlərin təzyiqinə məruz qalıb. "Yenə" deyirəm. Çünki ötən il də biz eyni proseslərin şahidi olduq. 2009-cu il fevral-aprel aylarında Türkiyə mətbuatında Ankara ilə İrəvan arasında pərdəarxası danışıqların getdiyi barədə məlumatlar yayılırdı. Lakin Türkiyənin rəsmi dairələri bunu qətiyyətlə rədd edir, məlumatların yalan olduğunu bildirirdilər. Həmin açıqlamadan dərhal sonra qardaş ölkənin "Sabah" qəzetində "Çox ciddi səhvə yol verilib" sərlövfəli məqalə dərc olundu. Məqalədə Türkiyənin müxalifət partiyaları rəhbərlərinin fikirlərinə geniş yer verildi. Onlar Ədalət və İnkişaf Partiyası hökumətini qeyri-səmimilikdə ittiham edirdilər. Bildirirdilər ki, bu hökumət strateji müttəfiqimiz olan Azərbaycanın mövqeyini nəzərə almadan Ermənistan ilə danışıqlar aparıb. Müxalifət liderlərinin fikrincə, proseslər çox təhlükəli istiqamətdə cərəyan edir və belə davam edərsə, Ankara Cənubi Qafqazdakı ən önəmli müttəfiqini itirmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalacaq. Həmin günlərdə Türkiyənin "Hürriyət", "Milliyət", "Türkiyə", "Zaman", "Ortadoğu" və digər çoxsaylı qəzetlərində dərc olunan məqalələrdə də qeyd olunurdu ki, Türkiyə Ermənistan ilə sərhədləri açarsa, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün türk və İslam dünyasında nüfuzunu itirəcək. Qeyd edilən coğrafiyada hər kəs düşünəcək ki, Ankara qardaş xalqa və əvəzsiz müttəfiqinə qarşı xəyanətə yol verirsə, bir gün bizə də qarşı eyni addımı ata bilər . Qəzetlər onu da yazırdı ki, Türkiyəni İrəvanla münasibətlər qurmağa həvəsləndirən ABŞ və digər Qərb ölkələri, əslində, onun üçün tələ hazırlayırlar. Çünki onlar yaxşı başa düşürlər ki, Dağlıq Qarabağ problemi öz həllini tapmayana qədər Ankara Ermənistan ilə sərhədləri açarsa, rəsmi Bakı ilə əlaqələri pozulacaq və nəticədə Azərbaycanla bərabər bütün türk dünyasını da itirmiş olacaq. Türkiyənin bir sıra tanınmış siyasətşünasları da məhz bu məsələyə diqqət çəkərək bildirmişdilər ki, Ankaranın ən önəmli starteji tərəfdaşı Azərbaycandır. Ermənistan kimi zavallı və əhəmiyyətsiz, eyni zamanda aqressiv və təcavüzkar bir ölkəyə görə mühüm strateji məkanda yerləşən Azərbaycan ilə münasibətləri korlamaq Türkiyənin milli mənafeyinə zərbədir.

Həmin günlərdə Türkiyə mətbuatının yazdıqları, müxalifət liderlərinin bəyanatları və tanınmış siyasətşünaslarının şərhləri bu gün də aktuallığını qoruyur. Əgər Ermənistan ilə sərhədlər açılarsa, şübhəsiz, qardaş ölkənin öndə gələn simalarının proqnozları da özünü doğrulda, Türkiyə əbədi müttəfiqi Azərbaycanı itirə bilər. Bu, gəlişigözəl sözlər deyil. Çünki Azərbaycan ictimaiyyətinin aparıcı hissəsi də türkiyəli qardaşlarımızla eyni fikirdədirlər.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ötən ilin aprel ayında qardaş ölkənin mediası və müxalifəti Ankaranın rəsmi İrəvanla pərdəarxası danışıqlar apardığını inadla bildirir, ancaq Ədalət və İnkişaf Partiyası hökuməti bunu daim təkzib edirdi. Hətta ötən il mayın 13-də Bakıya gələn qardaş ölkənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan bir daha bəyan etdi ki, Türkiyə və Azərbaycan ictimaiyyətinin narahatlığına heç bir əsas yoxdur. O demişdir: "İsrarla bəyan edirəm: Bizim sərhədlərimiz Dağlıq Qarabağın və ətraf rayonların işğalından sonra bağlanmışdır. İşğala son verilməyənədək biz sərhədləri açmayacağıq". Bunun ardınca R.T. Ərdoğan bəyanatı daha da gücləndirən sözlər dedi: "Sərhədlərin açılmayacağına dair vədi kim verir? Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri.Bundan başqa daha zəmanətli ifadə ola bilərmi? "

Türkiyənin Baş nazirinin bu bəyanatı həqiqətən də qardaş ölkədə və Azərbaycanda od tutub yanan ürəklərə su səpdi. Amma bu bəyanatdan heç 4 ay keçməmiş məlumat yayıldı ki, Türkiyə ilə Ermənistan münasibətlərinin qurulması və sərhədlərin açılması ilə bağlı gizli danışıqları davam etdirirlər. Hətta əlaqələrin inkişafını müəyyənləşdirən "Yol xəritəsi", "Barış planı" da hazırlanıb. Bu dəfə də Türkiyədən və Azərbaycandan etiraz səsləri yüksəldi. Nəhayət, ötən ilin sentyabr ayında Türkiyənin Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi internet saytında yerləşdirilən bəyanatda bildirildi ki, diplomatik danışıqların bərpası üçün siyasi məsləhətləşmələrə 6 həftə vaxt ayrılıb. Razılaşmaya görə, siyasi danışıqların nəticəsi olaraq Türkiyə və Ermənistan arasında iki sənəd - "diplomatik əlaqələrin bərpası" və "ikitərəfli münasibətlərin inkişafı" barədə protokollar imzalanacaq. Bundan sonra sənədlər ölkələrin parlamentində ratifikasiya edildikdən 2 ay sonra Türkiyə - Ermənistan sərhədi açılacaq. Qardaş ölkənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Bakıda verdiyi zəmanətin "5-ci ayında", yəni oktyabrın 10-da iki ölkə arasında sənədlər imzalandı. Həm Türkiyə, həm də Azərbaycan ictimaiyyəti çaşbaş qaldı. Bir ölkənin Baş naziri zəmanət verir, ancaq onun rəhbərlik etdiyi hökumətin tərkibinə daxil olan xarici işlər naziri sənədləri imzalayır.

Buna bənzər hadisənin Bakıda da şahidi olduq. Son səfərində Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül bir daha bəyan etdi ki, "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də daxil olmaqla bütün məsələlərdə rəsmi Ankara daim Azərbaycanın yanında olacaq, Azərbaycan ilə həmrəy olacaq və həmişə həmrəy olmaqda davam edəcək". Bu gözəl sözlər könlümüzü oxşadı. Ancaq cənab Abdullah Gül Türkiyəyə qayıdandan çox qısa zaman sonra birbaşa Türkiyə Prezidentinin əmr və tapşırıqları ilə bəyanatlar verən, münasibət açıqlayan qardaş ölkənin Azərbaycandakı səfiri Hulusi Kılıç sərhədlərin açılmasından danışmağa başladı.

Çox qəribə və izaholunmaz bir vəziyyət ortaya çıxır. Bu bəyanatları dünyada ölkəmizə ən yaxın olan qardaş dövlətin rəsmiləri verirlər və bəlkə də özləri bilmədən Türkiyə və Azərbaycan xalqının hissiyyatlarıyla oynayırlar. Bu hərəkətləri ilə ötən il itirilməkdə olan inamın yenidən bərpasını mümkünsüz hala gətirirlər. Belə olan halda biz kimə inanaq? Bəlkə Türkiyəyə və Azərbaycana düşmən mövqedən yanaşan Ermənistanın internet saytlarında yayılan məlumatlara inanaq? Bunu ona görə deyirik ki, bəzən Ankara ilə İrəvan arasında aparılan "səssiz diplomatiya" barədə türkiyəli rəsmilərin bəyanatlarından çox erməni mənbələri daha dəqiq "söz deyirlər". Təssüfləndirici haldır ki, strateji tərəfdaşımız, canımız-qanımız hesab etdiyimiz Türkiyənin siyasi rəhbərliyi düşmənimizlə apardığı danışıqları bizdən belə gizlədir. Bu, etikaya, tərəfdaşlıq prinsiplərinə sığarmı?

Deyə bilərlər ki, Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Hulusi Kılıçın da bildirdiyi kimi, Ermənistan sərhədi müvəqqəti açılacaq və sonra təkrar bağlanacaq. Belə olan halda narahatlığa əsas varmı? İlk baxışda ağıllı fikirdir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, diplomatiyada, ölkələrarası məsələlərdə açılan "cığır" bəzən davamlılığını saxlayır, daha da genişlənərək "geniş yola" çevrilir. Qısaca, bu proses sərhədlərin birdəfəlik açılmasının başlanğıcı ola bilər. NATO-nun təlimi üçün nəzərdə tutulan təlim avadanlıqlarını daşıyan maşınların bir dəfə sərhəddən keçməsi belə arzuolunmaz halı stimullaşdıra bilər, Azərbaycanın və Türkiyənin milli maraqlarını zərbə altında qoyacaq proseslər sürətlənə, davamlı xarakter ala bilər. Ona görə də hər iki qardaş ölkənin ictimaiyyəti ciddi narahatlıq keçirir, cəmiyyətin bütün təbəqələri - tanınmış ziyalılar, sadə vətəndaşlar sərhədlərin müvəqqəti də olsa açılmasının yolverilməz olduğunu bildirirlər.

Biz vaxtilə Türkiyədə təhsil alan tələbələr bu gün iki ölkə arasında əlaqələrin inkişafının tərəfdarıyıq. Biz həm Azərbaycanda, həm də Türkiyədə hər iki xalqın, necə deyərlər, könüllü səfirləriyik. Ona görə də həmişə xarici ölkələrin təsiri və ya təzyiqi ilə ümumtürk mənafeyinə zərbə vuracaq istənilən addımın əleyhinə çıxış edirik. Türkiyədə bizimlə eyni mövqeyi paylaşan, eyni amallara xidmət edən, türk dünyasının həmrəyliyini, birliyini arzulayan minlərlə gəncin olduğunu və onların da bizim kimi ciddi narahatlıq keçirdiyini bilirik. Əminik ki, Türkiyənin indiki siyasi rəhbərliyi hər iki ölkə ictimaiyyətinin dərin narahatlığını nəzərə alacaq və bu məsələlərə daha diqqətli yanaşacaqdır. Çünki hökumətlər müvəqqəti, millətlər və dövlətlər isə daimidir. Heç kəsin yüzillərin sınağından çıxmış qardaşlığı, dostluğu sarsıtmağa hüququ yoxdur. İnanırıq ki, yanlış məqsədlərlə "yola çıxanlar" öz səhvlərini anlayacaqlar. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, "Türkiyə - Azərbaycan qardaşlığı, dostluğu, birliyi - bunlar əbədi məfhumlardır. Bu, bu gün də belədir, 100 ildən, 300 ildən sonra da belə olmalıdır..."

Qeyri-səmimilik göstərən və işğalçı Ermənistanla pərdəarxası danışıqlar aparan bəzi arkadaşlarımızın nəzərinə!

Arkadaşlar! İşğalçı Ermənistana humanitar yardım göstərmək əvəzinə, onun işğalçılıq siyasətinin qarşısına sədd çəkin, təcavüzün qurbanı olan, doğma torpaqlarından didərgin salınmış 1 milyon azərbaycanlı qaçqının dərdlərinə çarə arayın. Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılmasını təlim avadanlıqlarını daşıyan maşınların keçməsi üçün "ehtiyat variant" kimi dəyərləndirməyin. Necə ki ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan neftinin ixracı zamanı "ehtiyat variantlar" haqqında düşünmədi, Türkiyənin milli maraqlarını nəzərə alaraq sarsılmaz siyasi iradə nümayiş etdirdi, Bakı-Tbilisi-Ceyhan marşrutu üzərində dayandı.

Rauf ƏLİYEV,

Türkiyə Universitetləri Məzunları

İctimai Birliyinin baş katibi

Xalq qəzeti.- 2010.- 22 avqust.- S. 2.