"Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində neft hasilatı artır

"Çıraq" neft layihəsinin reallaşdırılmasına əlavə 6 milyard dollar investisiya yönəldiləcək

Azərbaycanın yeni neft strategiyası çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlər, mühüm infrastruktur layihələrinin reallaşdırılması neft və qaz hasilatının getdikcə artırılmasına imkan yaradır. Artıq özünün enerji təhlükəsizliyini tam təmin edən Azərbaycan Respublikası bir neçə ildir ki, bir sıra dünya ölkələrinin də enerji təhlükəsizliyinin təminatına mühüm töhfələr verir. Bu da ondan irəli gəlir ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış yeni neft strategiyası Azərbaycanın sürətli iqtisadi inkişafının təminatı olmaqla yanaşı, beynəlxalq əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi üçün də möhkəm əsas, başlıca zəmanətdir.

Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, 2010-cu ilin birinci yarımilliyi də Azərbaycanın neft strategiyası üçün uğurlu olmuşdur. "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsinin operatoru bp-Azərbaycan şirkətinin cari ilin yanvar-iyun ayları ilə bağlı hesabatı da bunu təsdiqləyir. Hesabatda qeyd olunur ki, 2010-cu ilin ilk yarısı ərzində konsorsium iştirakçıları tərəfindən "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsinin əməliyyat tədbirlərinə 189,7 milyon dollar, əsaslı məsrəflərinə isə 774 milyon dollar xərclənmişdir. Bütövlükdə isə il ərzində layihənin əməliyyat və əsaslı məsrəflərinə müvafiq olaraq 587 milyon və 1 milyard 584 milyon dollar vəsaitin xərclənməsi nəzərdə tutulur.

Qeyd etdiyimiz kimi, "Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində neft hasilatı ilbəil artır. Bu baxımdan cari ilin birinci yarımilliyini də "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin istismarını həyata keçirən konsorsium iştirakçıları üçün uğurlu hesab etmək olar. Hesabat dövründə müqavilə sahəsindəki beş hasilat platformasından ümumilikdə 20,2 milyon tondan artıq neft çıxarılmışdır ki, bu da 2009-cu ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 0,2 milyon ton çoxdur. Xatırladaq ki, bu ilin birinci yarısında beş hasilat platforması üzrə ümumi orta gündəlik neft hasilatı 827,600 barrel təşkil etmişdir. Bütövlükdə isə il ərzində orta gündəlik hasilatın 854 min barrelə çatdırılması planlaşdırılmışdır. Bunun da 90,900 barreli "Çıraq", 184, 200 barreli "Mərkəzi Azəri", 285,700 barreli "Qərbi Azəri", 158, 100 barreli "Şərqi Azəri" və 135,100 barreli "Dərinsulu Günəşli" platformalarının payına düşür. Hazırda "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi çərçivəsində 94 istismar quyusundan neft çıxarılır. Bundan əlavə, müqavilə sahəsində daha 32 quyudan isə texniki məqsədlər üçün istifadə olunur ki, bu da istismar quyularının sabit rejimdə işləməsini təmin edir.

"Azəri", "Çıraq" və "Günəşli (dərinsulu hissəsi) yataqlarında neftlə bərabər, səmt qazı da çıxarılır. "Əsrin müqaviləsi"nin şərtlərinə əsasən, həmin qaz təmənnasız olaraq Azərbaycan hökumətinə təhvil verilir. "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsinin operatoru olan bp şirkəti 2010-cu ilin ilk yarısında "Azəri" yatağındakı üç hasilat platformasından səmt qazının 28 düyməlik sualtı kəmər vasitəsilə Səngəçal terminalına, oradan isə Azərbaycanın daxili istifadəsi üçün ölkənin qaz şəbəkəsinə göndərməkdə davam etmişdir. Bundan əlavə, "Çıraq" platformasında hasil edilmiş səmt qazının da bir hissəsi mövcud 16 düyməlik sualtı kəmər vasitəsilə ARDNŞ-in Neft Daşlarındakı kompressor stansiyasına nəql edilmişdir. Cari ilin yanvar-iyun aylarında konsorsium iştirakçıları tərəfindən Azərbaycanın qazpaylayıcı şəbəkəsinə gündə təxminən 9,5 milyon kubmetr olmaqla 1,7 milyard kubmetr səmt qazı təhvil verilmişdir. İl ərzində "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi çərçivəsində neftlə bərabər çıxarılan səmt qazının 1,9 milyard kubmetrinin Dövlət Neft Şirkətinə təhvil verilməsi nəzərdə tutulur.

"Azəri-Çıraq-Günəşli" platformalarında hasil edilən səmt qazının qalan hissəsi təzyiqi saxlamaq məqsədilə yenidən kollektora vurulmaq üçün yataqdaxili sualtı qaz boru kəmərləri ilə "Mərkəzi Azəri" platformasına körpü vasitəsilə birləşdirilmiş kompressor və suvurma platformasına göndərilmişdir. Xatırladaq ki, hazırda adı çəkilən platforma vasitəsilə beş quyudan laya qazvurma əməliyyatları davam edir.

Müqavilə sahəsindəki platformalardan neft hasilatı ilə yanaşı, qazma işləri də davam etdirilir. 2010-cu ilin mart ayında "Çıraq" platformasından yeni hasilat quyusunda qazma işləri uğurla başa çatdırılmışdır. Bundan əlavə, platformadan qazılan daha bir hasilat quyusunda isə işlər müvəqqəti olaraq dayandırılmışdır. İl ərzində "Çıraq" yatağında yeni bir maili quyunun da qazılması planlaşdırılır. Cari ilin birinci yarısında "Azəri" yatağında da qazma işləri xeyli intensivləşmişdir. Belə ki, "Mərkəzi Azəri" platformasında bərpa əməliyyatları başa çatdırıldıqdan sonra aprel ayının əvvəllərindən etibarən burada yeni qazma işlərinə start verilmişdir. Artıq burada daha bir maili quyunun qazıntısı sona çatdırılmışdır. İl ərzində "Azəri" yatağının mərkəzi hissəsində yeni bir texniki quyu qazılaraq istismara veriləcəkdir. Bundan əlavə, yatağın şərq və qərb hissələrində quraşdırılmış platformalarda da uğurlu qazma əməliyyatları həyata keçirilir. 2010-cu ilin yanvar-iyun ayları ərzində "Qərbi Azəri" platformasında yeni hasilat quyusu tamamlandıqdan sonra qazma qurğusunda müəyyən təmir işləri aparılmışdır. Fevral ayında burada daha bir suvurma quyusunun qazıntısına başlanılmışdır. Cari ilin birinci yarısında buradakı yeni bir hasilat quyusunda isə qazma işləri başa çatmaq üzrədir. İlin qalan dövrü ərzində platformanın qazma qurğusunda lazımi profilaktika işləri ilə yanaşı, yeni istismar quyularının da qazıntısı nəzərdə tutulmuşdur. "Şərqi Azəri" platformasında da ilin əvvəlindən yeni suvurma quyusunda qazma və tamamlama işləri sona çatdırılmışdır. İlin sonunadək isə burada daha iki hasilat quyusu qazılaraq istismara veriləcəkdir. "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsində də uğurlu qazma əməliyyatları aparılmış, iki hasilat quyusu qazılmışdır. Qarşıdakı aylarda burada daha bir maili quyu qazılacaq və "Dədə Qorqud" qazma qurğusu vasitəsilə "Günəşli" yatağının dərinsulu hissəsində sualtı suvurma qazma proqramı davam etdiriləcək.

"Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi çərçivəsində ixrac əməliyyatlarının həcmi getdikcə artır. Cari ilin birinci yarısında müqavilə sahəsindən xam neftin sualtı boru kəməri vasitəsilə Səngəçal terminalına göndərilməsi davam etmişdir. Məlumat üçün bildiririk ki, hazırda terminalın texniki emal sistemlərinin gücü gün ərzində 1,2 milyon barrel nefti qəbul edib ixraca yönəltməyə imkan verir. 2010-cu ilin altı ayı ərzində Səngəçal terminalından 156,4 milyon barrel neft ixrac olunmuşdur. Xam neftin 136 milyon barreli Bakı-Tbilisi-Ceyhan, 16 milyon barreli Bakı-Supsa kəmərləri, 4,7 milyon barreli isə dəmir yolu vasitəsilə daşınmışdır.

2010-cu ilin birinci yarısında "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi çərçivəsində tikinti işləri də nəzərdə tutulmuş plana və cədvələ uyğun olaraq davam etdirilmişdir. Hesabat dövründə "Günəşli" yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsində suvurma əməliyyatlarının təşkili üçün bir sıra zəruri işlər görülmüş, bir suvurma quyusu istismara verilmişdir. Gələcəkdə "Dərinsulu Günəşli" platformasından 3,2 və 5,2 kilometr aralıda yerləşən üç sualtı qazma mərkəzindən qazılan 13 sualtı quyu vasitəsilə kollektora gündə təqribən 400 min barrel su vurmaq mümkün olacaq. Xatırladaq ki, bu, Xəzər dənizində ilk mühüm sualtı işlənmədir və gələcəkdə digər yataqlarda da analoji proqramın tətbiqinə geniş yol açır.

Məlum olduğu kimi, bu il martın 9-da "Əsrin müqaviləsi"nin rəhbər komitəsi tərəfindən yeni "Çıraq" neft layihəsinin tikinti işlərinə başlamağa dair qərar qəbul edilmişdir. Dəyəri 6 milyard dollar olan "Çıraq" neft layihəsinin reallaşdırılması mövcud "Dərinsulu Günəşli" və "Çıraq-1" platformaları arasında tikiləcək yeni platforma vasitəsilə 360 milyon barrel əlavə ehtiyatların çıxarılmasına imkan verəcək. "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsinin işlənməsi tarixində ilk dəfə olaraq "Çıraq" neft layihəsi üçün lazım olan bütün qurğuların hamısı yerli ehtiyatlardan maksimum istifadə olunmaqla ölkə daxilində inşa ediləcək.

Ötən müddətdə layihə üzrə çox yaxşı irəliləyiş əldə edilmiş və ümumi məbləği 814 milyon dollar olan altı əsas müqavilə imzalanmışdır. Bu müqavilələr geniş danışıqlar və tender prosesi nəticəsində seçilmişdir. Həmin müqavilələrə platformanın dayaq blokunun, sualtı dayaq tavasının və bununla bağlı olan bərkitmə payaları, həmçinin "Dərinsulu Günəşli"dəki mövcud texnoloji emal, qaz kompressoru, suvurma və texnoloji təchizat platformasının üstündəki boş saxlanmış yerdə dik borunun dayaq çərçivəsinin quraşdırılması; platformanın birləşmiş göyərtəsinin (üst modulların), o cümlədən qazma obyektlərinin quraşdırılması, yığılması, nizamlanması və istismar sınaqları; dayaq tavasının daşınması və dənizdə quraşdırılması; platformanın yaşayış blokunun mühəndis-layihə, tədarük və tikinti işləri; dəniz obyektlərinin mühəndis-layihə işləri və platformanın qazma modullarının mühəndis-layihə işləri daxildir.

Xatırladaq ki, yeni müqavilələrdə də ABƏŞ Azərbaycanın yerli ehtiyatlarından optimal istifadə öhdəliyinə sadiq qalıb. "Çıraq" neft layihəsinin tikinti işlərinə 9 milyon adam - iş saatı sərf olunacaq ki, bu işlərin də 90 faizi Azərbaycanda yerinə yetiriləcək və onun da 80 faizi Azərbaycanın yerli işçi qüvvəsi tərəfindən həyata keçiriləcək. Bundan əlavə, müqavilələri imzalamış şirkətlərə yerli subpodratçılardan maksimum istifadə etmək tövsiyə olunur və bunun nəticəsində də "Çıraq" neft layihəsi üzrə ümumi xərclərin 30 faizindən çox hissəsinin Azərbaycanda sərf ediləcəyi gözlənilir.

Qalan əsas podratçı müqavilələrin verilməsi hazırda yekunlaşmaq üzrədir. Həmin müqavilələr isə sualtı boru kəmərinin inşası və dalğıc işləri, dayaq bloku və üst modulların dənizə daşınması və quraşdırılması kimi mühüm işləri əhatə edir.

İyunun 21-də layihə üzrə mühüm bir iş başa çatdırıldı. Belə ki, layihənin birinci əsas dəniz qurğusu olan öncəqazma tavası və 4 istiqamətləndirici paya təhlükəsiz şəkildə dənizin dibində quraşdırıldı. Bu işlər layihənin tələblərinə cavab vermək üçün modernləşdirilmiş "Azərbaycan" kran barjı vasitəsilə həyata keçirildi. Dayaq tavası dəqiq şəkildə əvvəlcədən qazılmış quyu ağzının üzərində quraşdırıldı və ağırlığı yayan iri dənizdibi plitələrin üzərinə oturduldu. Xatırladaq ki, bu dayaq tavası layihə infrastrukturunun əsas komponentlərindən biridir və 2012-ci ildə platformanın dayaq blokunun quraşdırılacağı vaxtadək geniş öncə-qazma işləri üçün bünövrə rolunu oynayacaq. Çəkisi 218 ton olan həmin konstruksiya bu günədək inşa edilmiş "Azəri-Çıraq-Günəşli" öncəqazma tavalarından ən böyüyüdür və əvvəlki 12 şaxtalı bütün dayaq tavaları ilə müqayisədə onun daha çox - 20 qazma şaxtası vardır.

"Çıraq" neft layihəsi çərçivəsində öncə qazma proqramına bu ilin ikinci rübündə "İstiqlal" qazma qurğusu ilə başlanması planlaşdırılır. Adı çəkilən qurğu vasitəsilə burada bir öncə qazma və bir geotexniki quyu qazılacaq. Dayaq tavası dənizdə quraşdırıldıqdan sonra isə "Dədə Qorqud" qazma qurğusu "Dərinsulu Günəşli"dən "Çıraq" sahəsinə keçiriləcək və bu ilin üçüncü rübündən başlayaraq ikinci və sonrakı öncə qazma quyularını qazacaq.

Azərbaycan neftini dünya bazarına daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin fəaliyyəti də getdikcə genişlənir. Cari ilin birinci yarısında Bakı-Tbilisi-Ceyhan üzrə əsaslı xərclərə 13,4 milyon dollar sərf olunmuşdur. İlin sonunadək isə bu məbləğin 69 milyon dollar təşkil edəcəyi gözlənilir. Yanvar-iyun aylarında adı çəkilən kəmərlə 18 milyon ton xam neft nəql olunmuşdur.

Hazırda kəmərin gündəlik ötürmə gücü 1,2 milyon barreldir. Xatırladaq ki, 2006-cı il iyun ayının 4-də ilk tankerin Ceyhan limanından yola salınmasından 2010-cu il iyulun sonunadək kəmər vasitəsilə nəql edilmiş 136 milyon ton xam neft 1195 tankerə yüklənərək dünya bazarlarına göndərilmişdir. Daha bir maraqlı fakt ondan ibarətdir ki, cari il iyulun 21-də kəmərlə 1 milyon 57 min barrel neft nəql olunmuşdur ki, bu da indiyədək ən yüksək gündəlik ötürmə gücü deməkdir. Yeri gəlmişkən, hazırda "Azəri-Çıraq-Günəşli" layihəsi üzrə neftin və "Şahdəniz" yatağından hasil edilən kondensatın nəqlini həyata keçirən Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri ilə Qazaxıstanın "Tengiz" yatağından çıxarılan neftin daşınmasına dair saziş mövcuddur. Bu isə kəmərin rentabelliyinin tam təmin olunmasını və uzunmüddətli fəaliyyətini təsdiqləyir.

Mirbağır YAQUBZADƏ

Xalq qəzeti.- 2010.- 25 avqust.- S. 1.